سمنان گنجینه ای نا آشنا از تمدن و فرهنگ ایرانی اسلامی

استان سمنان یكی از استان های مهم ایران است كه به سبب ویژگی های خاص موقعیتی و تاریخی خود؛ مجموعه ای از زیبایی ها و مناظر بدیع طبیعی چون جاذبه های كویری و كوهستانی را همراه با جاذبه های منحصر به فرد تاریخی چون كاروان سراهای تاریخی، قلعه های قدیمی، آب انبارها و قنات هایی با معماری منحصر به فرد؛ مسجد های تاریخی؛ بقعه ها و آرامگاه های مشاهیر و... در یك جا به نمایش گذاشته است و مخاطبان و بازدید كنندگان از این استان را با رضایت مندی از بازدید كم نظیر خود بدرقه می كند.

سمنان در دوره‌های بعد از اسلام جزو سرزمین تاریخی قومس (کومش) به شمار می‌آمد. سمنان طی تاریخ دو هزار ساله خود شاهد فراز و نشیب‌ها، جنگ‌ها، شکست‌ها و پیروزی‌های بی شمار بوده ‌است. در دوره‌های بعدی نیز منطقه سمنان مورد توجه خاص حکومت‌های مرکزی قرار گرفت و منازعه‌ها و مناقشه‌های متعدد بر سر این منطقه بین قدرتمندان درگرفت.

در سال ۱۳۵۵ هجری شمسی طبق تصمیم دولت وقت با اضافه شدن دماوند، فیروزکوه، گرمسار و ورامین فرمانداری کل سمنان به استان سمنان تبدیل شد و مرکز آن نیز همچنان شهر تاریخی سمنان باقی ماند. البته طبق تقسیمات کشوری سال‌های اخیر، سه شهر دماوند، فیروزکوه و ورامین از استان سمنان جدا گردیدند.

 گرمسار 

گرمسار یكی از شهرستان های مهم استان سمنان است از شمال با دماوند، از جنوب با اردستان و کاشان، از شرق با سمنان و از غرب با ورامین و قم همسایه است. بیش تر جاذبه های تاریخی شهرستان گرمسار را مكان های مذهبی تشكیل می دهند. در كنار مكان های مذهبی برخی از عمارت های تاریخی نیز همچون قصرهای سیاه كوه كه از چندین قصر قدیمی تشكیل شده از مهم ترین دیدنی های گرمسار است.

  دامغان 

دامغان یكی از شهرستان های استان سمنان است كه از شمال به شهرستان های گرگان، كردكوی، بهشیر، از شرق به شهرستان شاهرود، از جنوب به خور و بیابانك و انارک (از بخش های شهرستان نایین) و از غرب به شهرستان‌های سمنان و ساری محدود می شود. برخی از تاریخ نگاران بر این عقیده اند که در سده چهارم پیش از میلاد، جمعی از مغان در مسیر رودخانه ای که امروزه به چشمه علی مشهور است؛ سكنی گزیدند و به همین علت این منطقه نخست "ده مغان" نامیده شد و به مرور زمان به دمغان و سرانجام به دامغان تبدیل شده است.

سمنان 

شهرستان سمنان مهم ترین منطقه استان سمنان است که در حد فاصل دو شهر دامغان و گرمسار واقع شده است. سمنان که مرکز استان سمنان است فاصله اش تا تهران 216 کیلومتر می‌‌باشد و از طریق راه آهن سراسری تهران مشهد نیز با تهران در ارتباط است. آب و هوای این شهر در تابستان گرم و در زمستان نسبتا سرد می‌‌باشد. تاریخ بنای اولیه این شهر به طور قطع و یقین مشخص نیست. کلمه سمنان با همین هیات در قدیمی ترین کتب جغرافیائی بعد از اسلام آمده است.

  شاهرود 

گفته می شود كه شهر شاهرود در جلگه‌ای حاصل خیز كه به وسیله رود شاه آبیاری می شود، واقع شده و نام خود را نیز از همین رودخانه گرفته است. نام های قدیمی دیگری برای شاهرود ذکر شده که از آن میان می توان به "حنچره"، "شخره" و "‌شاخره" اشاره نمود. شاهرود یكی از شهرستان های استان سمنان است که از شمال به شهرستان های بجنورد، گرگان، از شرق به شهرستان های سبزوار، كاشمر، از جنوب به شهرستان طبس و از غرب به شهرستان دامغان محدود می ‌شود.

مسجد جامع سمنان:از شمار کهن ترین آثار به جا مانده از دوران پر شکوه اسلامی است که نشانگر مدنیت و رشدو نبوغ هنری معماری این خطه می باشد. بنای این مسجد تک ایوانی است. طبق متون تاریخی زمان ساخت این مسجد به قرن سوم هجری قمری برمی گردد و درخیابان امام (ره) واقع شده است.  

مسجد تاریخچه: مجموعه بنای خدایخانه یا تاریخانه در حدود سال 300 هجری قمری بنا گردیده است. این مسجد نمونه بسیار زیبا و کاملی از مساجد قرون نخستین اسلامی به شمار می رود. شیوه معماری این مسجد ماخوذ از معماری دوره ساسانی است. ساختمان مسجد تاریخانه، شامل یک صحن یا حیاط مرکزی است که اطراف آن را رواق های سرپوشیده احاطه کرده است. شبستان این مسجد بر روی هجده ستون مدور استوار شده است. این ستون ها دارای یک متر و نیم قطر هستند طبق کتیبه کوفی مسجد، مناره کنونی این مسجد دارای 25 متر ارتفاع است، به همت بختیار بن محمد در قرن پنجم هجری قمری ساخته شده است. این مسجد که در طی قرون متمادی، بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته، پس از مسجد جامع فهرج، یکی از کهن ترین مساجد ایران محسوب می شود. بنای مذکور دردامغان، خیابان ایستگاه واقع شده است.

مسجد بایزید بسطامی:این مسجد به شکل مستطیل و به ابعاد 6 × 10 و در دو ردیف ستون سه تایی با پوشش مسطح چوبی بنا شده است. زیباترین بخش این مسجد، محراب گچ بری شده آن است که با نقوش هندسی، اسلیمی و گل های چهار پر تزیین شده است.بخش فوقانی محراب را با کتیبه هایی به خط ثلث و نستعلیق، در دوره ایلخانی و قاجار آراسته اند. نام سازنده این بنا در کتیبه مسجد به این صورت نوشته شده است : ( استاد محمد بن الحسین بن علی بن ابی طالب المهندس البنا الدامغانی ) ارتفاع محراب 3،9متر و عرض آن 3،3 متر می باشد و دارای کتیبه هایی است که در آن آیاتی از سوره بقره و  توبه نوشته شده است. ساخت مناره آجری مجموعه بسطام مربوط به تاریخ 514 هجری قمری است. این مناره دارای تزیین آجری کاری در طرح های هندسی است. در قسمت جنوبی حیاط مجموعه، بقعه امام زاده محمد قرار دارد که با توجه به متون تاریخی این بقعه را مدفن یکی از نوادگان امام صادق (ع) می دانند. ساختمان این بنا گنبدی مخروطی و سه پوش دارد. این بنا از داخل مربع شکل (4،5 × 4،5 متر) و دارای تزیینات زیبای گچبری است. در بسطام، میدان امام (ره) قرار دارد.

بازار شاهرود: یکی از بازارهای تاریخی و بزرگ استان می باشد که در مرکز شهر شاهرود قرار دارد. قدمت این بازار به دوره قاجاریه بازمی گردد. بازار شاهرود علاوه بر راسته اصلی دارای سه سوق و چهار سوق و چندین کاروانسرا و حمام و آب انبار و مدرسه می باشد و از نظر اقتصادی از جایگاه ویژه ای در شهر برخوردار است.

دروازه ارگ سمنان:بنای اصلی ارگ شهر سمنان در زمان بهمن میرزا بهاء الدوله فرزند فتحعلی شاه قاجار حاکم سمنان احداث گردید. این بنا که در واقع ارگ دولتی و مقر حکومتی سمنان در دوران قاجاریه محسوب می شد، شامل دو دروازه است که دروازه جنوبی آن در اثر گسترش شهر از میان رفته و بنای دروازه شمالی (دروازه فعلی) موجود می باشد. ساخت این بنای تاریخی در سال 1302 هجری قمری به پایان رسیده است ارگ سمنان دارای تزیینات آجرکاری و کاشیکاری بی نظیری است که درمیدان ارگ سمنان واقع شده است.

کاروانسرای عین الرشید:دردوکیلومتری جنوب غربی کاروانسرای قصر بهرام بوده و در مسیر راه تاریخی سفید آب – سیاه کوه قرار دارد. از نظر اندازه کوچک تر از کاروانسرای قصر بهرام بوده و برای ساخت آن از مصالح سنگی برای پی و سکو سازی استفاده شده است. مصالح به کار رفته در دیوارها و سقف عمدتا آجری می باشد که با دقت فوق العاده ای در کنار هم چیده شده است. سقف این کاروانسرای صفوی دچار آسیب جدی شده است که شاید بهره برداری کمتر کاروانیان به دلیل وجود راه دیگر ( سفید  آب – لکاب و سیاه کوه ) بوده است.

امام زاده سید جعفر:میدان هنر معماری ایران، در این مجموعه بسیار وسیع بوده و ریزه کاری های هنر به وضوح در این مجموعه دیده می شود. بقعه امام زاده محمد آرامگاه شاهرخ و بنای چهل دختر و مقبره امام زاده سید جعفر هر یک به تنهایی گویای یک هنر تکامل یافته است که در نهایت این مجموعه تاریخی را نمایش می دهد. بنای دو اثر تاریخی امام زاده سید جعفر و برج چهل دختر متعلق به دوره سلجوقی است. این بنا در دامغان، خیابان امام، جنب شهرداری واقع شده است.

 منبع: ویژه نامه گردشگری روزنامه جوان