تغییر ساعت در ایران چقدر در ذخیره انرژی موثر است؟

گروه اقتصادی: روز ۲۴ اسفند ۱۴۰۰ نمایندگان مجلس شورای اسلامی کلیات طرح ماده واحده‌ای را تصویب کردند که قانون تغییر ساعت رسمی کشور را منسوخ می‌کند. در صورت تصویب نهایی این طرح قانون ساعت رسمی ایران که هر سال، روز اول فروردین یک ساعت به جلو کشیده می‌شد و در ۳۱شهریور به وضعیت قبل تغییر می‌کرد، منسوخ می‌شود.

به گزارش بولتن نیوز، این مصوبه هنوز به تایید شورای نگهبان نرسیده و بنابراین به امسال نرسید و اگر تصویب شود ممکن است اجرای آن از ۱۴۰۲ باشد. اما در جلسه بررسی این طرح در مجلس صحبت‌هایی شد که در رسانه‌ها بسیار انعکاس پیدا کرد.

ادعای صرفه‌جویی ۳هزار مگاواتی تغییر ساعت چقدر معتبر است؟

رحمت‌الله نوروزی، نماینده علی‌آباد کتول که مخالف این مصوبه بود گفت: «عدم تغییر ساعت رسمی باعث افزایش ۳هزار مگاواتی مصرف انرژی می‌شود.» نوروزی، عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس است.

۳ هزار مگاوات در مقیاس با پیک مصرف برق در ایران عدد بسیار بزرگی است، پیک مصرف کشور در تابستان سال گذشته به بیش از ۶۰هزار مگاوات رسید. با این حساب ۳ هزار مگاوات معادل ۵درصد توان مصرفی کشور است.

باتوجه به خاموشی‌های تابستان ۱۴۰۰، حداکثر توان تولید کشور نیز همین مقدار است. بنابراین عدد ۳هزار مگاوات، عدد قابل توجهی است و لازم است اطلاعات دقیقی در مورد آن منتشر شود.

بزرگ‌ترین نیروگاه کشور، نیروگاه دماوند یا «شهدای پاکدشت» حداکثر توان اسمی تولید ۲۸۸۰ مگاوات را دارد. یعنی به‌ ادعای نوروزی، این قانون به تنهایی به اندازه بزرگ‌ترین نیروگاه برق کشور، در مدیریت انرژی مهم است.

عدد ۳ هزار مگاوات از کجا آمده‌است؟

هیچ منبعی درباره دقت و صحت عدد ۳هزار مگاوات وجود ندارد. تنها در تابستان ۱۳۹۸ همایون حائری معاون وقت وزیر نیرو در امور برق و انرژی، در جلسه مدیریت مصرف در صنعت برق از صرفه جویی بیش از ۳هزار مگاواتی مصرف برق با «تغییر ساعت کاری ادارات» در تابستان خبر داده‌بود.

خبرگزاری فارس هم روز ۲۲ اسفند ۱۴۰۰ در گزارشی از قول سخنگوی صنعت برق، می‌گوید: «تغییر ساعت رسمی کشور در ابتدای فروردین ماه حدود ۲درصد در اوج مصرف و ۴درصد در مصرف انرژی تاثیر دارد.»

در اینجا منظور مشخص نیست که ۲ درصد نسبت به چه حالتی و چه شرایطی. اما اگر فرض بگیریم منظور پیک مصرف در تابستان ۱۴۰۰ بوده، پس منظور این است که به دلیل ساعت تابستانی، در پیک مصرف، حدود ۱۰۰۰مگاوات از بار شبکه کاهش پیدا کرده‌است. این یک سوم عددی است که در مجلس گفته شده‌است.

مصطفی رجبی مشهدی، سخنگوی صنعت برق کشور، این عدد را یک سال قبل در اسفند ۱۳۹۹، حدود ۶۰۰ مگاوات اعلام کرده‌بود.

منبع صحبت‌های نوروزی در اعلام عدد ۳هزار مگاوات معلوم نیست. اگر بر فرض، پژوهشی انجام شده که نشان داده ساعت تابستانی در ایران باعث کاهش ۳هزار مگاواتی در اوج مصرف می‌شود، باید شرایط و پیش‌فرض‌های آن پژوهش را بررسی کرد. زیرا تاکنون شرایطی مهیا نبوده که براساس وضعیت فعلی مصرف در سال‌های اخیر، بتوان میزان مصرف در پیک تابستان را بدون ساعت تابستانی، اندازه‌گیری کرد.

تغییر ساعت چقدر در ذخیره انرژی موثر است؟

این سوال یک پاسخ دقیق و جهان‌شمول ندارد. یک آنالیز متا (بررسی سایر مقالات در این زمینه) در سال ۲۰۱۷ نشان داد که داده‌های ۴۴ پژوهش مختلف قبلی، عدد بسیار ناچیز ۰/۳درصد صرفه‌جویی را نشان می‌دهد.

اما نه‌تنها در مکان‌های مختلف بلکه حتی در بازه‌های زمانی متفاوت این عدد ممکن است متغیر باشد. برای پاسخ به این سوال باید سه فاکتور را درنظر گرفت:

مکان (عرض جغرافیایی)
اقلیم (رطوبت و خشکی هوا)
فرهنگ (سبک زندگی)

اثر عرض جغرافیایی

مهم‌ترین فاکتور عرض جغرافیایی است. هرچقدر مکانی از مدار استوا دورتر باشد، تفاوت طول روز و شب در تابستان و زمستان آن بیشتر است. این موضوع به‌خاطر زاویه ۲۳/۵ درجه‌ای بین محور چرخش زمین به‌دور خود و محور گردش زمین به‌دور خورشید است.

این زاویه باعث می‌شود در تابستان در نیم‌کره شمالی روزها زودتر شروع شود. این موضوع به‌طور جدی در جنگ جهانی اول در آلمان و اتریش-مجار اجرايی شد تا با جلو کشیدن ساعت در تابستان، فعالیت‌های روزمره مردم به ساعات روشنی روز منتقل شده و برق کمتری صرف تولید روشنایی شود.

در نقاطی نزدیک به استوا ساعت تابستانی باعث افزایش مصرف انرژی می‌شود. زیرا طول روز و شب در این مناطق تقریبا در همه سال یکسان است. مطابق آنالیز متا ذکر شده در بالا، استان‌های هرمزگان، بوشهر، جنوب سیستان و خوزستان، جز این نواحی هستند.

اثر اقلیم و آب‌وهوا

هدف اولیه ساعت تابستانی کاهش استفاده عصرگاهی از لامپ‌های رشته‌ای بود. در دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ لامپ‌های رشته‌ای، زیر ۵درصد بازده داشتند. اما از آن زمان تا کنون فناوری روشنایی، بسیار بهبود یافته‌است. تحولات مهمی مانند ظهور لامپ‌های ال‌ای‌دی، بازده انرژی در بخش روشنایی را افزایش داده‌است.

این موضوع باعث پررنگ‌تر شدن سهم وسایل گرمایشی و سرمایشی در مصرف شهری شده‌است. بنابراین به‌خصوص در عرض‌های جغرافیایی بالاتر، در سرزمین‌هایی که اقلیم خشک‌تری دارند و تغییر دما در روز و شب در آنها زیاد است، در روزهای ابتدایی بهار و انتهایی تابستان، شاهد افزایش مصرف وسایل گرمایشی در ابتدای صبح هستیم. این اثر، با در نظر گرفتن سایر منابع سوخت مانند گاز برای تامین گرمایش، برای ایالت ایندیانا در آمریکا اندازه‌گیری و تایید شده‌است.

به‌طور کلی با توجه به تغییر الگوهای مصرف انرژی از زمان ظهور این قانون تا امروز، استفاده از برق تا حد زیادی تحت تأثیر جغرافیا، آب و هوا است. بنابراین نتایج مطالعه تاثیر ساعت تابستانی، در هیچ محدوده جغرافیایی را به راحتی نمی‌توان به جای دیگری تعمیم داد.

برای مثال در آمریکای شمالی تنها حدود ۳/۵درصد از برق صرف روشنایی می‌شود. در مقایسه، تهویه هوا ۱۶/۵درصد از انرژی را در ایالات متحده مصرف می‌کند.

اثر سبک زندگی

این قانون، خیلی به سبک زندگی مردم و نحوه گذراندن وقت در بعد از ظهرهای تابستان برمی‌گردد. سال ۱۹۶۶ که این قانون در آمریکا یکپارچه شد (United Time Act)، این استدلال مطرح بود که بعد از ظهرهای تابستان، مردم برای تفریح و سرگرمی از خانه خارج می‌شوند و وسایل سرمایشی کمتری، کار خواهد کرد.

در دهه ۲۰۰۰ میلادی مطالعاتی نشان دادند که ساعت تابستانی در دوره‌ای منجر به افزایش مصرف بنزین می‌شود و که البته چند سال بعد این موضوع در مطالعه دیگری رد شد.

در سال ۱۹۷۵ پژوهش مشهوری از طرف وزارت ترابری ایالات متحده برای کنگره نشان داد که این قانون یک درصد در صرفه‌جویی انرژی در کل ایالات متحده موثر بوده‌است. این پژوهش در پی آن انجام شد که در زمان بحران نفتی ناشی از جنگ اعراب و اسرائیل، دولت نیکسون و سپس فورد تصمیم گرفت در تمام سال، زمان را یک ساعت به جلو بکشد.

اما از آن زمان، تاکنون چندین انقلاب مهم به‌خصوص در صنعت رسانه و سرگرمی افتاده و نحوه وقت‌گذراندن بعدازظهرهای تابستان مردم، بسیار تغییر کرده‌است.

در سال ۲۰۰۵ که در کنگره آمریکا این موضوع مطرح شد که یک ماه به طول ساعت تابستانی اضافه شود (قانون سیاست انرژی ۲۰۰۵). استدلال لابی خرده‌فروشی این بود: «ساعات تابستانی، ۱/۲ تریلیون دلار به اقتصاد از طریق خرده‌فروشی (با افزایش ساعات کار) کمک می‌کند.» این لابی در این زمینه موفق شد. اما از آن زمان تاکنون صنعت خرده‌فروشی آنلاین ظهور کرده که به تنهایی بخش مهمی از اقتصاد به‌خصوص در کشورهای توسعه‌یافته را شکل می‌دهد.

حتی با همه تغییراتی که ورود اینترنت به سبک زندگی بشر ایجاد کرده، باز هم نتایج تحقیقات مربوط به سال ۲۰۱۹ به قبل هم چندان اعتباری ندارد. زیرا همه‌گیری کووید-۱۹ باعث تغییر روال زندگی روزمره در برخی جنبه‌ها شد. برای مثال زیرساخت‌هایی فراهم شد که کار از راه دور را برای بسیاری از بخش‌های خدماتی ممکن می‌کند و این خودش انقلابی بزرگ در سبک زندگی و در نتیجه مصرف روزانه انرژی در زندگی شهری است.

بنابراین هرچه در جوامع مختلف، اینترنت بیشتر در زندگی مردم رسوخ پیدا کرده و هرچه در اثر تغییرات ناشی از همه‌گیری عادات زندگی روزمره مردم عوض شده‌باشد، اعتبار مطالعات دانشگاهی قبلی درباره اثر ساعت تابستانی کمتر است.

تغییر ساعت در ایران چقدر در ذخیره انرژی موثر است؟

رحمت‌الله نوروزی، عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس گفته بود: «عدم تغییر ساعت رسمی باعث افزایش ۳هزار مگاواتی مصرف انرژی می‌شود.» لازم به ذکر است که این عدد واحد شمارش «توان» است نه واحد شمارش «انرژی». توان عبارت است از انرژی مصرفی در واحد زمان.

اعلام این عدد و مقایسه ظرفیت تولید و مصرف با توجه به خاموشی‌های خرداد و تیر ۱۴۰۰ نشان می‌دهد که مساله ایران صرفه‌جویی در «کل انرژی مصرفی» این ۶ماه نیست. بلکه اولویت، مدیریت شبکه توزیع برق با توجه به «توان تولید نیروگاهی» در پیک مصرف شبکه است.

ممکن است در طول این ۶ماه، با یا بدون ساعت تابستانی، انرژی بیشتر یا کمتری مصرف شود یا اصلا تغییر چندانی مشاهده نشود. آنچه برای شبکه ایران اهمیت اساسی دارد، رسیدن پیک (قله) مصرف به حداکثر توان تولید است.

مطابق اطلاعیه روابط عمومی شرکت مادر تخصصی برق حرارتی در تیرماه ۱۴۰۰، این مقدارِ ۳هزار مگاوات، همان مقدار توان تولیدی است که تابستان سال ۱۴۰۰ از مدار خارج بود و با افزایش مصرف و رسیدن آن به پیک تولید باعث خاموشی‌های گسترده، در ساعات غیر عادی (۱۱شب تا ۵ صبح) در شهرهای بزرگ شد.

حال باید ببینیم با توجه به توسعه ظرفیت نیروگاهی در ماه‌های اخیر، حاشیه امن برای شبکه توزیع برق فرسوده ایران چقدر است:

در اول اردیبهشت ۱۴۰۰، پیک مصرف شبانه کشور ۴۴/۹هزار مگاوات بوده که نسبت به اول اردیبهشت ۱۳۹۹ که ۳۷هزار مگاوات بوده، بیش از ۲۱درصد رشد داشته‌است.

در اول خرداد ۱۴۰۰، پیک مصرف شبانه کشور ۵۳/۹هزار مگاوات بوده که نسبت به اول خرداد ۱۳۹۹ که ۴۴/۵هزار مگاوات بوده، بیش از ۲۱درصد رشد داشته‌است.

در اول تیر ۱۴۰۰، پیک مصرف شبانه کشور ۵۸/۴هزار مگاوات بوده که نسبت به اول تیر ۱۳۹۹ که ۵۳/۸هزار مگاوات بوده، بیش از ۸/۵درصد رشد داشته‌است.

در اول مرداد ۱۴۰۰، پیک مصرف شبانه کشور ۵۷/۱هزار مگاوات بوده که نسبت به اول مرداد ۱۳۹۹ که ۵۷/۳هزار مگاوات بوده، بیش از ۰/۲درصد کاهش داشته‌است.

لازم به ذکر است که در ۱۴ تیر ۱۴۰۰ ساعت ۱۲:۵۲ بعد از ظهر پیک مصرف کشور در تاریخ رکورد زد و مصرف روزانه کشور به ۶۶/۲هزار مگاوات رسید که نسبت به ۱۴ تیر ۱۳۹۹ که ۵۶/۳هزار مگاوات بوده، بیش از ۱۷/۵درصد رشد داشت.

پیش‌بینی مصرف:

همان‌طور که اعداد نشان می‌دهد، از اوایل بهار ۱۴۰۰، میزان مصرف برق حدود ۲۰ درصد در پیک نسبت به سال گذشته افزایش پیدا می‌کند تا اینکه در خرداد و تیر به میزان تولید شبکه می‌رسد. یعنی کاهش نرخ افزایشی مصرف نسبت به سال گذشته در خرداد و تیر، به‌خاطر عدم توانایی تولید بیشتر است نه کاهش رشد تقاضا.

براین اساس پیش‌بینی ۶۵ تا ۷۰هزار مگاوات تقاضای مصرف در پیک در خرداد و تیر ۱۴۰۱ دور از ذهن نیست.

پیش‌بینی تولید:

در دی‌ماه ۱۴۰۰ مدیرعامل شرکت مادرتخصصی برق حرارتی گفت: «ظرفیت نیروگاه‌های حرارتی کشور با سنکرون دومین واحد بخار نیروگاه سیکل‌ترکیبی ارومیه به ۷۰هزار مگاوات رسید.» محسن طرزطلب، سال گذشته و در نخستین‌روزهای پیک تابستان ۱۴۰۰ هم گفته‌بود: «تا نیمه خردادماه [۱۴۰۰]، ۶۹هزار مگاوات ظرفیت نیروگاه‌های حرارتی برای تامین برق مورد نیاز پیک تابستان امسال آماده خواهد شد.» اما می‌دانیم که کمتر از یک ماه بعد خاموشی‌های گسترده آغاز شد.

عدد ۷۰هزار مگاوات، ظرفیت اسمی تولید است و باید در «ضریب ظرفیت» ضرب شود تا توان عملی نیروگاهی حرارتی کشور به‌دست بیاید. نسبت ظرفیت عملی به ظرفیت اسمی در نیروگاه‌های بخار کشور بیش از ۹۴درصد، در نیروگاه‌های گازی بیش از ۸۰درصد و در نیروگاه سیکل ترکیبی بیش از ۸۱درصد برآورد می‌شود. بنابراین با توجه به اینکه حدود ۲۳درصد برق حرارتی، از نیروگاه‌های بخار، ۳۱درصد از گاز و ۴۴درصد از سیکل ترکیبی (و مقدار کمی تولید پراکنده) به‌دست می‌آید، متوسط ضریب ظرفیت نیروگاه‌های حرارتی کشور باید حداکثر ۸۴درصد باشد. بنابراین می‌توان انتظار تولید حدود ۶۰هزار مگاوات برق حرارتی را در روزهای پیک داشت.

با توجه به اینکه حدود ۸۳درصد از برق کشور حرارتی است (گزارش ماهانه صنعت برق)، ممکن است این تصور ایجاد شود که با اضافه‌کردن برق منابع تجدید‌پذیر می‌توان به ۷۲هزار مگاوات رسید. اما این تصور درست نیست، زیرا در همه طول سال، نیروگاه‌های غیرحرارتی نمی‌توانند با تمام توان کار کنند و به‌خصوص نیروگاه‌های برق‌آبی به شدت به میزان بارندگی وابسته هستند.

در هفته نخست فروردین ۱۴۰۱، تولید نیروگاه‌های غیرحرارتی حدود ۷هزار مگاوات بوده‌است. ظرفیت اسمی نیروگاه‌های غیرحرارتی کشور ۱۶هزار مگاوات است اما در حال حاضر به گفته محسن طرزطلب، حداکثر ظرفیت عملی نیروگاه‌های برق آبی و تجدیدپذیر در بهترین شرایط ممکن بالغ بر ۱۰هزار مگاوات است.

جمع این دو عدد (توان عملی نیروگاه‌های حرارتی و تجدیدپذیر) حدود ۶۷ تا ۷۰هزار مگاوات می‌شود. بنابراین همین الان هم توان تولید ممکن است پاسخگوی تقاضای مصرف در پیک تابستان ۱۴۰۱ نباشد.

اثر ساعت تابستانی در پیک مصرف در ایران:

کشیدن یک ساعت به جلو در تابستان، باعث می‌شود طول زمان فعالیت‌های عصرگاهی عموم شهروندان، از زمانی که از کار فراغت پیدا می‌کنند تا زمانی که عموم مردم می‌خوابند، حدود یک ساعت کش بیاید. به‌این ترتیب فعالیت‌های عصرگاهی تابستانی که در طول ۴ تا ۵ ساعت انجام می‌شود، در طول ۵ تا ۶ ساعت پخش می‌شود. این موضوع باعث کاهش پیک مصرف «شبانه» برق می‌شود.

در شرایطی که پیک مصرف، لب مرز حداکثر توان تولید است، اندکی افزایش بار ممکن است منجر به قطعی برق طولانی مدت در محدوده وسیعی شود. اعمال ساعت تابستانی باعث کاهش مقدار پیک شده و بخشی از بار شبکه را بین ساعات طولانی‌تری توزیع می‌کند.

نوروزی نماینده علی‌آباد معتقد است که این عدد ۳هزار مگاوات است. اما همان‌طور که در بند اول ذکر شد، نمی‌توان این عدد را دقیقا تایید یا رد کرد. حتی اگر گفته رجبی مشهدی در سال ۱۳۹۹ هم درست باشد که این عدد ۶۰۰ مگاوات است، در این‌صورت باز هم می‌تواند در لحظه پیک، بسیار موثر باشد.

مطابق قانون برنامه ششم، دولت باید سالانه ۵هزار مگاوات از سال ۱۳۹۶ به توان اسمی کشور اضافه می‌کرده. اما تا پایان ۱۴۰۰ تنها حدود ۸هزار مگاوات از آن محقق شده و صنعت برق کشور متوازن با افزایش مصرف، رشد نکرده‌است.

بنابراین از آنجایی که «افزایش حجم سرمایه‌گذاری در صنعت برق نامتناسب با افزایش رشد مصرف» بوده‌است، در وضعیت فعلی برای ایران، برخلاف بسیاری از کشورهای دنیا، ساعت تابستانی نه به‌خاطر میزان صرفه‌جویی کلی که در ۶ماه محقق می‌کند، بلکه به‌خاطر کاهش پیک «شبانه» در خرداد و تیرماه، اهمیت دارد.

برنامه اخیر محرابیان، وزیر نیرو، افزایش توان اسمی نیروگاهی کشور به ۱۲۰هزار مگاوات در طول ۴ سال آینده است.

جمع‌بندی

روز ۲۴ اسفند ۱۴۰۰ نمایندگان مجلس ماده واحده‌ای را تصویب کردند که قانون تغییر ساعت رسمی کشور را منسوخ کرده و ساعت در ۶ ماه نخست سال جلو کشیده نمی‌شود. این قانون هنوز در شورای نگهبان تایید نشده‌است و در صورت تایید احتمالا از سال آینده اجرا خواهد شد.

در جلسه مجلس رحمت‌الله نوروزی نماینده علی‌آباد کتول، مدعی شد که ساعت تابستانی، باعث کاهش ۳هزار مگاواتی در اوج مصرف می‌شود. آقای نوروزی منبعی برای این آمار ارائه نکرده است.

اما ساعت تابستانی چقدر در مدیریت انرژی موثر است؟ این سوال یک پاسخ دقیق و جهان‌شمول ندارد و در هر نقطه از دنیا به عرض جغرافیایی، اقلیم و سبک زندگی مربوط است. برای همین نتیجه این سوال برای جوامع مختلف یا حتی برای یک جامعه در زمان‌های متفاوت ممکن است بسیار متفاوت باشد.

تغییر فناوری روشنایی، کنار گذاشتن لامپ‌های رشته‌ای و استفاده از ال‌ای‌دی، میزان رطوبت هوا و تغییرات دمایی بین صبح و شب، نحوه وقت‌گذراندن مردم در بعد‌از ظهرهای تابستان، عادات خرید و نحوه تعامل مردم با خرده‌فروشی‌ها، تفریحات تابستانی و … از عوامل موثر بر میزان ذخیره انرژی کل هستند. با تغییراتی که در اثر همه‌گیری کووید-۱۹ در سبک زندگی مردم رخ داده، تحقیقات قدیمی درباره تاثیر این قانون اعتبار خود را از دست می‌دهند.

مساله تغییر ساعت در ایران، صرفه‌جویی در «کل انرژی مصرفی» این ۶ماه نیست. بلکه اولویت، مدیریت شبکه توزیع برق با توجه به «توان تولید نیروگاهی» در پیک مصرف شبکه است.

افزایش حجم سرمایه‌گذاری در صنعت برق متناسب با افزایش رشد مصرف نبوده‌است، در دو سال اخیر مقدار مصرف در پیک تابستان برابر حداکثر توان تولید می‌شود. این شرایط منجر به خاموشی‌های گسترده در شب‌های تابستان در شهرهای بزرگ شده‌است.

براین اساس پیش‌بینی ۶۵ تا ۷۰هزار مگاوات تقاضای مصرف در پیک در خرداد و تیر ۱۴۰۱ دور از ذهن نیست. کل توان تولید هم در بهترین شرایط ۶۷ تا ۷۰ هزار مگاوات است. در شرایطی که پیک مصرف، لب مرز حداکثر توان تولید است، اندکی افزایش بار ممکن است منجر به قطعی برق طولانی مدت در محدوده وسیعی شود.

اعمال ساعت تابستانی باعث می‌شود طول زمان فعالیت‌های عصرگاهی عموم شهروندان، از زمانی که از کار فراغت پیدا می‌کنند تا زمانی که می‌خوابند، حدود یک ساعت کش بیاید. به‌این ترتیب فعالیت‌های عصرگاهی تابستانی که در طول ۴ تا ۵ ساعت انجام می‌شود، در طول ۵ تا ۶ ساعت پخش می‌شود. این موضوع باعث کاهش پیک مصرف «شبانه» برق می‌شود.

آنچه مسلم است در حال حاضر تخمین دقیقی از تاثیر تغییر ساعت تابستانی روی کاهش مصرف برق در ایران -دست کم به طور عمومی در دست نیست، اما عدد ۳هزار مگاوات نوروزی، عددی بسیار بزرگ است که هم به نسبت پیک مصرف، هم به نسبت برآوردهای پیشین که از سوی مقام‌های وزارت نیرو اغراق شده و غیرمنطقی به نظر می‌رسد.

۳هزار مگاوات، از تولید بزرگ‌ترین نیروگاه کشور هم بیشتر بوده و حدود ۵درصد مصرف کشور است، در حالی که تحقیقاتی که در بقیه دنیا انجام شده و شرایط برای ساعت تابستانی، مساعدتر از ایران هم بوده‌است، این عدد حداکثر یک درصد گزارش شده و بررسی ۴۴ تحقیق هم نشان می‌دهد این عدد در ایالات متحده ۰/۳درصد است.

با این اوصاف فکت‌نامه به این گفته رحمت‌الله نوروزی که «عدم تغییر ساعت رسمی باعث افزایش ۳هزار مگاواتی مصرف انرژی می‌شود» بی‌اساس می‌داند و به آن نشان «نادرست» می‌دهد.