هر که را نیست ادب لایق صحبت نبود

گروه اجتماعی- محمود موحد: متاسفانه امروزه رعایت ادب در برخی عرصه‌ها و گاهی حتی در سطوحی که انتظار دیگری از افراد آن می‌رود، کمرنگ شده و بی‌ادبی، بد‌زبانی و تهمت رواج یافته است.

به گزارش بولتن نیوز،  این در حالی است که رعایت ادب در ادبیات و فرهنگ این مرز و بوم سابقه‌ای طولانی و اهمیتی والا دارد تا آنجا که مولوی ادب را موجب عصمت و پاکی ملائکه دانسته و بی‌ادبی را موجب محروم گشتن از لطف حضرت حق می‌داند:

از خدا جوییم توفیق ادب / بی‌ادب محروم گشت از لطف رب
بی‌ادب تنها نه خود را داشت بد / بلک آتش در همه آفاق زد
از ادب پر نور گشته ‌است این فلک / وز ادب معصوم و پاک آمد ملک

آن‌چه از کلام بزرگان حکمت استنباط می‌شود این است که هر مقامی ادب مخصوص به خود را دارد و بی‌ادبی نیز در هر موقعیتی مصداقی می‌یابد که در ادامه به سه مورد از آن با استناد به مثنوی معنوی اشاره می‌شود.

۱. خداوند در آیه ۶۱ سوره بقره می‌فرماید:
« وَ إِذْ قُلْتُمْ يا مُوسى‌ لَنْ نَصْبِرَ عَلى‌ طَعامٍ واحِدٍ فَادْعُ لَنا رَبَّكَ يُخْرِجْ لَنا مِمَّا تُنْبِتُ الْأَرْضُ مِنْ بَقْلِها وَ .... قالَ أَ تَسْتَبْدِلُونَ الَّذِي هُوَ أَدْنى‌ بِالَّذِي هُوَ خَيْرٌ »

(و (نيز بخاطر آوريد) زمانى كه گفتيد: اى موسى! ما هرگز يك نوع غذا را تحمّل نمى‌كنيم، پس پروردگارت را بخوان تا از آنچه (به طور طبيعى از) زمين مى‌روياند، از سبزى و خيار و سير و عدس و پيازش، براى ما (نيز) بروياند. موسى گفت: آيا (غذاى) پست‌تر را بجاى نعمت بهتر مى‌خواهيد؟)

مولوی با اشاره به این داستان، درخواست قوم موسی را بی‌ادبی دانسته و می‌گوید:

مایده از آسمان در می‌رسید / بی‌شری و بیع و بی‌گفت و شنید
درمیان قوم موسی چند کس / بی‌ادب گفتند کو سیر و عدس
منقطع شد خوان و نان از آسمان / ماند رنج زرع و بیل و داس‌مان

۲. خداوند در آیات ۱۱۲ الی ۱۱۵ سوره مائده می‌فرماید:
« إِذْ قالَ الْحَوارِيُّونَ يا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ هَلْ يَسْتَطِيعُ رَبُّكَ أَنْ يُنَزِّلَ عَلَيْنا مائِدَةً مِنَ السَّماءِ .... قالُوا نُرِيدُ أَنْ نَأْكُلَ مِنْها وَ تَطْمَئِنَّ قُلُوبُنا ... قالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ اللَّهُمَّ رَبَّنا أَنْزِلْ عَلَيْنا مائِدَةً ... قالَ اللَّهُ إِنِّي مُنَزِّلُها عَلَيْكُمْ ...»

((ياد آور) زمانى كه حواريون گفتند: اى عيسى بن مريم! آيا پروردگارت مى‌تواند (با دعاى تو) از آسمان، خوانى (از غذا) براى ما فرود آورد؟ ...گفتند: مى‌خواهيم ... بدانيم كه به ما راست گفته‌اى و بر آن مائده‌ى آسمانى از گواهان باشيم. عيسى‌بن مريم گفت: خداوندا، پروردگارا! مائده‌اى از آسمان بر ما فرو فرست ... خداوند فرمود: من آن (مائده) را بر شما نازل مى‌كنم...)

مولوی با اشاره به داستان مذکور ناسپاسی برخی از اصحاب عیسی بعد از نزول رحمت الهی را نشان از بی‌ادبی دانسته و بی‌ادبی و گستاخی را منشا ظلمات و غم می‌خواند و می‌گوید:

باز عیسی چون شفاعت کرد، حق / خوان فرستاد و غنیمت بر طبق
مائده از آسمان شد عائده / چون که گفت انزل علینا مائده
باز گستاخان ادب بگذاشتند / چون گدایان زله‌ها برداشتند
لابه کرده عیسی ایشان را که این / دایمست و کم نگردد از زمین
بدگمانی کردن و حرص‌آوری / کفر باشد پیش خوان مهتری
زان گدارویان نادیده ز آز / آن در رحمت بریشان شد فراز
هر چه بر تو آید از ظلمات و غم / آن ز بی‌باکی و گستاخیست هم

۳. مولوی همچنین با اشاره به داستان خلقت آدم و جمله‌ای که شیطان در آن خبط خود را به حضرت حق نسبت داد و مقایسه‌ آن با نحوه خطاب حضرت آدم به خداوند که در آیات ۱۶ « قالَ فَبِما أَغْوَيْتَنِي» ((شيطان به حضرت حق) گفت: پس به خاطر آنكه مرا گمراه كردى!) و ۲۳ « قالا رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا» ((آدم و حوّا) گفتند: پروردگارا! ما بر خويشتن ستم كرديم) سوره اعراف آمده است، رفتار شیطان را مصداق بی‌ادبی و رفتار حضرت آدم را نشان ادب و دلیل نجات وی می‌داند و می‌گوید:

گفت شیطان که بما اغویتنی / کرد فعل خود نهان دیو دنی
گفت آدم که ظلمنا نفسنا / او ز فعل حق نبد غافل چو ما
در گنه او از ادب پنهانش کرد / زان گنه بر خود زدن او بر بخورد
بعد توبه گفتش ای آدم نه من / آفریدم در تو آن جرم و محن
نه که تقدیر و قضای من بد آن / چون به وقت عذر کردی آن نهان
گفت ترسیدم ادب نگذاشتم / گفت هم من پاس آنت داشتم

حافظ نیز با اقتباس از همین داستان، البته با رندی آن‌چنان که دأب اوست می‌گوید:

گناه اگر چه نبود اختیار ما حافظ / تو در طریق ادب باش گو گناه من است

رهبر معظم انقلاب در بیانات دیروزشان با اشاره به همین آفت مهم جامعه امروز فرمودند که «بدگویی و بدزبانی در جامعه باید جمع شود و ادب اسلامی گسترش یابد، مکتب اهل بیت از مسائلی مانند قول بغیر علم، غیبت، تهمت، بدگویی و بدزبانی مبرا است.» امید است که همگان ملتزم به این توصیه و رعایت ادب هر مقام باشیم.