لزوم خودکفایی در ساخت لنگر (از نوع اسمیش)

گروه اقتصادی- امیر کرمانی عضو دپارتمان اقتصاد دانشگاه کالیفرنیا، برکلی، آمریکا در یادداشتی نوشت: چندین دهه است که تصمیم‌گیران در ایران حساسیت بسیار زیادی روی قیمت ارز دارند و به روش‌های مختلف تلاش کرده‌اند که از "سلطه‌ی دلار بر ریال" بکاهند. این سیاست از سال 1350 تاکنون عبارت بوده از
1️تثبیت نرخ ارز تا جایی که منابع ارزی‌مان اجازه بدهد
2️تلاش برای تثبیت قیمت انواع کالاها علی‌الخصوص در زمان وقوع شوک‌های ارزی.

به گزارش بولتن نیوز، اما چرا با تمام این تلاش‌ها نرخ ارز در ایران به نوعی کلیدی‌ترین متغیر اقتصاد کلان است و آحاد اقتصادی انتظارات تورمی خودشان را با تغییرات نرخ ارز تطبیق می‌دهند؟
چرا علی‌رغم این همه تثبیت قیمت ارز در دوران وفور و "تثبیت" قیمت کالاها در دوران حرج تسلط دلار بر اقتصاد ایران از تسلط دلار بر ارز بسیاری از کشورهای همسایه بیشتر است؟

جواب این سوال عبارت است از عدم خودکفایی در ساخت لنگر اسمی!
لنگر اسمی (nominal anchor) عبارت است از ابزاری که سیاست‌گذار بتواند به وسیله‌ی آن انتظارات عاملان اقتصادی در مورد تورم آینده را همگرا کند.

سیاستگذارپولی در همه‌ی جای دنیا دو گزینه‌ی اصلی برای لنگر اسمی دارد:
1️کنترل (و تثبیت) نرخ ارز
2️استفاده از چارچوب هدفگذاری تورم.

لنگر اسمی اول (تثبیت نرخ ارز) یک لنگر اسمی وارداتی هست و به معنی نداشتن سیاست پولی مستقل و تسلط ارز خارجی بر واحد پول شما است. خوبی این سیاست سادگی آن و زودبازده بودن آن در صورت وجود منابع ارزی فراوان است. مشکل این سیاست هم اینه که انتظارات در مورد تورم به شدت متاثر از نرخ ارز می‌شود و چنین اقتصادهایی به شدت در برابر شوک‌های ارزی شکست‌پذیر هستند.

این سیاست به کرات در کشورهای مختلف شکست خورد و بحران مالی سال 94 در مکزیک،‌ و پس از آن بحران‌های شرق آسیا و گسترش آن به سایر کشورهای در حال توسعه باعث شد که تعداد بسیاری از کشورهای در حال توسعه به جای استفاده از لنگر اسمی وارداتی به ساخت لنگر اسمی خودشان روی بیاورند.

در واقع اشتباهی که سیاستمدار ما پنج دهه‌است که مرتکب می‌شود همان اشتباهی است که تا قبل از سال 2000 و علی‌الخصوص تا قبل از دهه‌ی نود میلادی بسیاری از کشورها مرتکب می‌شدند و فکر می‌کردند با تثبیت نرخ ارز و کنترل قیمت‌ها می‌شود تورم را کنترل کرد تا اینکه بالاخره یاد گرفتند که بهترین راه کنترل پایدار تورم خودکفایی در ساخت لنگر اسمیه.

اما مواد لازم برای ساخت لنگر اسمی وطنی چیه؟
1️ اصلاح ساختاری بودجه به طوری که بودجه دچار کسری بودجه‌ی سیستماتیک نباشد.
2️اصلاح نظام بانکی به طوری که هرگونه ایجاد نقدینگی جدید متناسب با سطح فعالیت‌های اقتصادی و سرمایه‌ی نظام بانکی باشد.

3️شناوری نرخ ارز به طوری که نرخ ارز همواره در حدود قیمت تعادلی آن باشد و بخش صادرات غیر مبتنی بر منابع طبیعی توان رقابتی خودش را حفظ کند.

بعد از داشتن این مواد،‌ روش تهیه‌ی لنگر اسمی وطنی چیه؟
1️انتخاب نرخ هدف برای تورم. نرخ هدفی که بر اساس شرایط کشور شما انتخاب شده.
2️استفاده فعال از نرخ بهره‌ی کوتاه مدت به طوری که انحراف تورم از تورم هدف با جابجایی بیشتر نرخ بهره اصلاح بشود و عوامل اقتصادی بدانند که اگر تورم بخواهد از تورم هدف (که حالا نقش لنگر اسمی را بازی می‌کند)‌ منحرف بشود بانک مرکزی این آزادی عمل را دارد که آنقدر نرخ را جابجا بکند که تورم به تورم هدف برگردد.

عدم وجود ناترازی سیستماتیک در بودجه و یا ناترازی در نظام بانکی لازمه‌ی آن است که سیاست پولی بتواند به صورت مستقل عمل کند.
همچنین ترکیب نرخ ارز شناور و سیاست پولی فعال بانک مرکزی هم باعث می‌شود که بانک مرکزی بتواند با کمترین مداخله‌ی ارزی از وقوع شوک‌های ارزی جلوگیری بکند. زیرا شناوری ارز باعث می‌شود که قیمت ارز از قیمت تعادلی آن اختلاف زیادی نداشته باشد (بر خلاف سیاست تثبیت نرخ ارز که می‌تواند منجر به اختلاف شدید قیمت تعادلی با قیمت ارز بشود). سیاست پولی فعال هم باعث می‌شود که هزینه‌ی حمله‌های سوداگرانه به بازار ارز افزایش بیابد.

نتیجه‌ی ساخت لنگر اسمی وطنی چیه؟
یکی از مهم‌ترین نتیجه‌های داشتن لنگر اسمی وطنی این هست که نرخ تورم شما تاثیر بسیار کمتری از نرخ ارز می‌گیره. مثلا در ترکیه در سال 2018 علی‌رغم افزایش 85% نرخ برابری لیره با دلار، نرخ تورم ترکیه تنها 15% افزایش پیدا کرد. در مقابل در سال 2001 (قبل از اصلاحات اقتصادی کمال درویش) افزایش 120% نرخ دلار در برابر لیره منجر به تورم 70% شد.

آیا می‌شود هم لنگر اسمی وطنی داشت هم نوسانات نرخ ارز حداقل بشود؟
بله به وسیله‌ی افزایش ذخایر خارجی بانک مرکزی در دوران رونق و در شرایط عادی.

نتیجه: اگر کسی بودجه‌ی نامتوازن تهیه یا تصویب کرد و یا نظام بانکی را اصلاح نکرد حق ندارد از سلطه‌ی دلار بر انتظارات تورمی شکایت کند.