فرار، خروج، نهضت یا...؟!

گروه دین و اندیشه- حجت‌الاسلام محسن قنبریان طی یادداشتی نوشت: قطعا فرار نیست!هم خود تصریح می کند(لا اَفِرُّ فرارَ العبید)؛ هم آدم فراری، مسیر را از راه اصلی طی نمی کند(که امام چنین کرد)!

به گزارش بولتن نیوز، خروج است اما نه مثل خوارج! خود امام تصریح می کند:"خرجتُ..."(خروج کردم...)؛ لکن خروج او هیچ شباهتی با "خروج های مسلحانه" مثل خوارج -که پس از حکمیت و نهروان تا آن زمان زیاد اتفاق می افتد- ندارد.

برعکسِ خروجهای مسلحانه، با زن و بچه از مدینه و مکه بیرون می زند، فقط سلاح حامل دارد، هیچ نشانی از درگیری و جنگ طلبی ندارد و شروع کننده جنگ نیست.

خروج او، "خروج از نظم اموی موجود" است که به مرحله یزیدی رسیده و دیگر سکوت مقابلش جایز نیست.

مراحل نهضت:

"نه" به یزید!

این "نهِ" حسین به یزید قطعی است و نقطه شروع ماجراست.

در همان زمان معاویه، به خصلت مشروب خوری یزید اعتراض و او را نااهل خوانده است.

وقت دعوت به بیعت در همان روز اول در مدینه به مروان می گوید: "چگونه کسی که مشروب می خورد، میتواند بر امت محمد(ص) حکومت کند؟! چنین کسی فاسق و از اشرار است و حتی بر یک درهم نمی تواند امین باشد؛ چه رسد بر آنکه امین بر امت باشد"(۱).

به عبدالله بن عمر که "پیشنهاد سازش" داشت فرمود: اُف بر این کلام مادامی که آسمانها و زمین برپاست"(۲).

جملاتِ:"مثلی لا یُبایع مثله"، "و علی الاسلام والسلام ان دُعیت الامة براع مثل یزید" و... همه گویای این است که "نهِ" امام به حاکمیت یزید قطعی است و هرگز به بیعت و سازش و... نمی رسد؛ اما "صورت بندی اجتماعی" این "نه" بستگی به شرایط و حوادث بعد دارد.

تبدیل به قیام!

"نهِ" خود را شخصی و خانوادگی نگه نمی دارد. برایش تبلیغ می کند. یعنی به "مرحله قیام" می رساند. در مکه، عالمان آنروز جهان اسلام را در منا جمع و به اعتراض دعوتشان کرد(۳).

از سوم شعبان تا دهه ذیحجه، چهارماه در مرکز فرهنگی اسلام برای شیوع "نه" خود تلاش می کند. طرف مقابل هم برای سازش، تلاش می کند(تقلاهای دیپلماتی مثل عبدالله بن جعفر برای مصالحه در همین برهه است)!

هنوز قیام حسینی "صورت کوفی" و "تعیّن کوفی" ندارد. این قیام و خیزش که طرفدارانی یافته، ممکن است با جاهای دیگر صورتبندی شود.

نهضت، کوفی شد!

علتِ "نهِ" حسین، دعوت کوفه نیست. از ماهها قبل، او "نه" گفته و بیعت نکرده است. برعکس، نهضت کوفه، علتش شروع قیام توسط امام است.

بعد از شهادت امام مجتبی(ع) -یعنی ده سال قبل- شیعیان به امام نامه نوشته آمادگی برای قیام را خبر داده بودند اما امام دعوت به خانه نشینی تا پایان عمر معاویه(وپایان عهدنامه فیمابین) کرد. اینبار که شرعا و عرفا به یزید، "نه" گفت(۴)؛ کوفی ها شنیده و نامه های بیعت فرستادند و به کوفه دعوتش کردند.

جالب اینکه دوبار نامه جمعیِ شیعیان را بی پاسخ می گذارد، تا نامه ها و امضاء ها، فراگیرتر از شیعیان میشود (حتی کسانی مثل شبث و حصین و... نامه نوشتند). این یعنی اکثریت کوفه دارند به یزید "نه" می گویند؛ نه فقط شیعیان علی(ع).

از اینجا قیام، "تعیّن کوفی" می یابد. امام، مسلم بن عقیل را میفرستد و...

حاضر است تعیّن کوفی را عوض کند؛ اما "نه" را نه!

وقت نزول به کربلا، نامه عبیدالله -که بیعت یا سرحسین(ع) راخواسته- را پرت کرده، بی جواب می گذارد. یعنی هنوز بر"نه" است.

ملاقاتها با ابن سعد در کربلا -که نصیحت توسط امام و دعوتش به پیوستن به قیام است- از سوی ابن سعد به عبیدالله چنین گزارش شد که؛ بر یکی از این گزینه ها رضایت دارد:"برگشت به مدینه"، "رفتن به مرزها و سرحدات ومثل یکی از مسلمانان شدن" و "رفتن به شام ودست در دست یزید نهادن تا ببیند بین شان به چه می انجامد"(۵).

گزارش عقبه بن سمعان(غلام رباب) دراینباره این است که:"همه جا تا شهادت با امام بودم، به خدا قسم آنچه مردم می گویند وگمان دارند که او گفته: بگذارید من دستم را به دست یزید بگذارم یا به سرحدات بروم"؛ چنین سخنی نفرمود. فقط گفت: بگذارید من در این سرزمین پهناور بروم تا ببینم #امر_مردم به کجا می رسد"(۶).

جالب اینکه طبری این شهادت عقبه را پیش از نقل گزارش ابن سعد آورده و بنظرش موجه تر است.

بفرض صحت گزارش ابن سعد، هیچ دلالت بر رضایت به بیعت و دست شستن از "نه" ندارد. چون خیلی واضح است گزینه ی شام رفتن و دست به دست یزید نهادن، اگر بمعنای بیعت و سازش بود ؛ که مطلوب اصلی ابن زیاد و ابن سعد بود و اصلا برایش بدیل، طرح نمی کردند و قطعا تحت الحفظ به شام می فرستادند. پس معلوم است خود ابن سعد هم از عزیمت به شام، بیعت و سازش نفهمیده است. شمر که کاملا ادامه نهضت و کشاندن اعتراض به شام را ازش فهمید. لذا ابن زیاد را از قبول منع کرد که اگر برود او عزیز است و تو ذلیل می شوی!

پس "نهِ" امام هرگز قابل مذاکره نیست؛ حداکثر تعیّن کوفی، مدنی، یمنی اش قابل بحث است. چنانچه در مواجهه با حُر هم همین را اشاره کرده است.

اگر مردم می ماندند، به "انقلاب" و "حکومت" می انجامید!

علی التشبیه "نهِ" امام خمینی به پهلوی؛ کویت راه نداد، می رود عراق؛ آنجا نشد، پاریس؛ اما سر "نه" هست. اگر مردم ماندند و نهضت، فراگیر شد، "انقلاب" میشد و نظام سابق زیر و زبر شده ، "نظام جدید" شکل می گرفت.

اتفاقی که در نهضت امام خمینی -به تأسی از سیدالشهدا- افتاد اما در قیام سیدالشهدا، کوفه ریزش کرد؛ به امام هم اجازه جای دیگر رفتن داده نشد لذا به انقلاب و حکومت نیانجامید.

البته این انقلابیگری، بعد از شهادت به "روح امت" تزریق شد. واقعا "طلب اصلاح در امت جدش" محقق شد. او به مردم جرات طوفان داد. دیگر قیام پس از قیام تا واژگونی دستگاه اموی ادامه یافت.

بی مناسبت نیست که "ثارالله" لقب برگزیده آن امام شهید در زیارات شده که با "الثوره"(بمعنای انقلاب) هم ریشه است. خونی که می جوشد و انقلاب می آفریند.

 بازنویسی ای از جلسه با دانشجویان دانشگاه شریف
..............................................
پی نوشت:
۱. دعائم الاسلام ج۲ص۱۳۱
۲.طبری ج۳ص۲۹۵
۳.ر.ک: تحف العقول خطبه منا
۴.شرعا چون ادله شرعی مانع حاکمیت یک فاسق مشروب خوار بر مسلمین است.عرفا چون خلاف عهدنامه معاویه با امام حسن(ع) است که از تعیین ولایتعهدی و خلیفه بعدتوسط معاویه منع کرده بود.
۵.طبری ج۵ص۴۱۴/ ارشاد مفید ج۲ص۸۷و۸۸
۶.طبری ج۵ص۴۱۳/ الکامل ج۲ص۵۵۶