سرنوشت اسنپ‌بك و دابل‌وتو در شورای امنیت

گروه بین الملل - هادی خسروشاهین کارشناس علوم سیاسی و روزنامه نگار در یادداشتی نوشت: سرنوشت اسنپ‌بك (فعال كردن بند ماشه) به اين بستگی دارد كه آمريكا توان استفاده از «دابل وتو» را خواهد داشت يا خير. دابل وتو یا وتو مضاعف رويه حقوقی در شورای امنيت است كه بر اساس ماده ١٠٩ منشور ملل از سال ١٩٤٦ بارها مورد استفاده قرار گرفته.

به گزارش بولتن نیوز، اين اتفاق زمانی رخ می‌دهد كه اعضای دايم شورای امنيت پيرامون يك مسأله اختلاف نظر شديدی دارند. در مورد اخير نيز در مورد صلاحيت آمريكا در استفاده از قطعنامه ٢٢٣١ و فعال سازي بند ماشه اختلاف‌نظرها آنچنان است كه اجماع بعيد به نظر می‌رسد.

از همين رو مخالفان در نفي حق امريكا قطعنامه رويه‌ای يا آيين‌نامه‌ای را مطرح خواهند كرد. قطعنامه‌های رويه‌ای برخلاف قطعنامه‌های بنيادين ذيل بند ٢٧ منشور ملل تعريف می‌شوند و با رأی اكثريت (٩ رأی) و بدون برخورداری اعضا از حق وتو به تصويب می‌رسند. در حاليكه در مدل قطعنامه بنيادين حق وتو فعال می‌شود.

پس در صحن شورای امنيت ابتدا قطعنامه رويه‌ای مخالفان به رای گذاشته می‌شود ولی پس از آن آمريكا به اين موضوع اعتراض خواهد كرد و مدعی می‌شود اين موضوع بنيادين است و نه رويه‌ای.

پس خواهان رأی‌گيری در مورد اين پرسش ابتدايی می‌شود كه آيا قطعنامه پيشنهادی اروپا، روسيه و چين رويه‌ای است؟

در اينجا آمريكا خود به اين پرسشی كه مطرح كرده پاسخ منفی می‌دهد تا در مرحله بعدی بتواند قطعنامه مخالفان را در قالب قطعنامه بنيادين وتو كند.

اگر رويه شورای امنيت را تا ١٩٥٠ در نظر بگيريم همين يك رای منفي برای وتوی مضاعف ايالات متحده كفايت خواهد كرد. اين رويه در مورد اسپانيا در سال ١٩٤٦، مورد يونان در سال ١٩٤٧ و مورد چكسلواكی در سال ١٩٤٨ اتفاق افتاد و در همه موارد شوروی با استفاده از وتو مضاعف مانع تحقق اهداف غرب شد.

اما به دليل مسدود شدن تصميم‌گيری در شورای امنيت آمريكا و غرب در ١٩٤٩ برای محدود سازی استفاده از وتوی مضاعف تصميم گرفتند قطعنامه‌ای را در مجمع عمومی به تصويب برسانند. عنوان قطعنامه "چالش رأی‌گيری در شورای امنيت".

مجمع عمومی ٣٥ مورد از تصميماتی كه رويه‌ای بود فهرست و تاكيد کرد به غير از اين ٣٥ مورد تصميمات غير رويه‌ای خواهد بود.

پس از تصويب اين فهرست شكايت چين از تايوان بدليل تهاجم مسلحانه مطرح شد. چين مدعی بود آمريكا در اين ماجرا دخالت مستقيم دارد. نماينده اكوادور پيش نويس قطعنامه‌ای در اين مورد ارايه داد که به شكل رويه‌ای به تصويب رسيد.

اما چين معترض بود و خواستار پرسش مقدماتی در مورد اين قطعنامه شد كه آيا اين رويه‌ای است يا بنيادين. در رای‌گيری تنها چين رأی منفي داد ولی رييس شورای امنیت برای اولين بار و برغم رای منفی چين و با تكيه بر قطعنامه ٢٣٧ مجمع، منشور ملل و بيانيه چهار قدرت جهانی از تبديل قطعنامه رويه‌ای به بنيادی خودداری كرد. البته دو قدرت روسيه و آمريكا در اين پرونده هم نظر با رييس شورا بودند.

در سپتامبر ١٩٥٩ نيز تير روسيه به سنگ خورد. در اين تاريخ وزير خارجه لائوس به شورای امنيت در مورد تهاجم نظامی ويتنام شكايت كرد. فرانسه، بريتانيا و آمريكا قطعنامه رويه‌ای را در اين زمينه به تصويب رساندند. اما شوروی تاكيد كرد كه اين قطعنامه بنيادين است. رييس وقت شورای امنيت درخواست رای گيری درباره يك سوال مقدماتی كرد و شوروی با استفاده از وتو مضاعف به اين سوال رای منفي داد.

اما فقط روسيه به اين سوال رای منفی داد و بدليل همين تك رای، رييس شورای امنيت زير بار تفسير روس‌ها نرفت و قطعنامه غرب را رويه‌ای اعلام كرد.

پس از اين تاريخ در كمتر موردی از وتوی مضاعف استفاده شد ولی در قرن ٢١ روسيه مداخلات نظامی خود در گرجستان، اوكراين و سوريه را با استفاده از وتو مضاعف به پيش برد اما تفاوت اين دوران در اين است كه مسكو در وتوی مضاعف از همراهی چين نيز سود برد.

بنابراين اگر رويه دهه ١٩٤٠ مبنا قرار بگيرد، آمريكا به تنهايی قادر است از وتو مضاعف استفاده كند. اما در صورت توجه به قطعنامه ٢٣٧ مجمع عمومی، در استفاده از اين حق نياز به همراهی يك عضو شورای امنيت -ترجیحا عضو دایم- نيز خواهد داشت. به دليل همين ملاحظه ما اكنون با يك ويترين حقوقي زيبا و شيك مواجه هستيم و يك پشت صحنه زشت و پلشت از نبرد سياسی غول‌های جهانی.

در اينجا هيچ بعيد نيست كه واشنگتن، لندن يا پاريس و حتی پكن را با استفاده از اهرم‌های اقتصادی تحت فشار بی‌سابقه و تهديدات كم‌سابقه برای همراهی با آمريكا قرار دهد.

با اين همه به نظر مي رسد فردای روز سی ام از زمان ارايه نوتيفيكيشن آمريكا به شورای امنيت، عصر تلخ و تراژيكی براي نظام جهانی آغاز خواهد شد: عصر چندپارگی در نظام بين الملل.