روزگار کرونایی مردم ایران
گروه اجتماعی - محمد عاملی پژوهشگر ایسپا در یادداشتی نوشت: تغییرات به وجود آمده از شیوع ویروس کرونا بی شباهت به یک سونامی با ابعاد جهانی نیست. تغییرات گسترده ای که همه ابعاد حیات اجتماعی را متاثر از خود ساخته است.
به گزارش بولتن نیوز به نقل از روزنامه اعتماد، اگرچه توجهات بیشتر بر پیامدهای اقتصادی و سیاسی این بیماری عالم گیر متمرکز بود اما تاثیرات گسترش این ویروس ابعاد خردتر زندگی اجتماعی و به صورت خاص زندگی روزمره مردم را نیز متاثر از خود ساخته است؛ موضوعی که به دلیل اهمیت کمتر آن به نسبت مسائل سیاسی و اقتصادی اغلب کمتر بدان توجه می شود. به همت مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) هشت موج نظرسنجی تاکنون صورت گرفته که از رهگذر آن می توان تا حد قابل توجهی از وضعیت مردم در روزگار شیوع کرونا مطلع شد.
در این نوشتار نیز هدف ما نشان دادن زندگی مردم و نحوه انطباق آنها با این شرایط بغرنج و پیچیده غیرمترقبه است. داده های به کار رفته در این نوشتار محصول هفت موج نظرسنجی است که از تاریخ ۱۲ اسفند ۱۳۹۸ تا ۴ اردیبهشت ۱۳۹۹ توسط ایسپا انجام شده است؟
داده هایی که به کمک آن می توان درک مناسبی از زندگی روزمره مردم ایران به دست آورد و همه این اطلاعات می تواند پاسخی باشد به این سوال؛ مردم ایران دوران کرونایی خود را چگونه می گذرانند؟ ابتدا به سراغ فعالیت های معمول مردم در این دوران خواهیم رفت و از زبان پاسخگویان به این پرسش پاسخ خواهیم داد که زندگی روزمره و عادی مردم در این دوران چه تغییراتی را پذیرفته و بحران پیش رو چه تاثیری در رویه های معمول زندگی روزمره مردم گذاشته است.
زندگی روزمره آنچنان که از نامش مشخص است اشاره به روند معمول و رویه مندی از زندگی است. مهم ترین ویژگی این روال مندی شرایط به ظاهر عادی است که بر آن حکم فرماست. اما آنچه این روزها شاهد آن هستیم به تعلیق درآمدن این روال و به وجود آمدن تغییراتی اضطراری در آن است. شاید بتوان برای این وضعیت به وجود آمده تا حدی اصطلاح شکنندگی واقعیت یا بریچینگ (breaching) را مناسب دانست. شکنندگی و تعلیقی که به دلیل ایجاد اختلال در روال معمول زندگی روز مره به وجود آمده است. در یکی از نظرسنجی های انجام شده از مردم پرسیده شده است «در ایام تعطیلات عید و تعطیلاتی که به خاطر کرونا بعد از آن بود در منزل بیشتر مشغول چه کارهایی بودید؟» هر پاسخگو مجاز به اشاره به سه مورد از گزینه ها بوده است.
پاسخگویان به ترتیب به موارد زیر اشاره کرده بودند؛ تماشای تلویزیون (۶۳.۸)، انجام کار در منزل (۴۳.۲)، حضور در فضای مجازی (۲۵.۳)، مطالعه کتاب (۲۵.۰)، گفت وگوی خانوادگی (۲۱.۶)، تماشای فیلم از طریق شبکه نمایش خانوادگی (۲۱.۶)، بازی سرگرمی (۱۱.۸)، بازی با موبایل و کامپیوتر (۷.۰)، یادگیری کار یا مهارت های جدید (۵.۷) و سایر (۲۴.۰). با استناد به داده های به دست آمده می توان گفت کماکان اشکال مرسوم و معمول گذران اوقات فراغت در میان مردم وقت بیشتری را به خود اختصاص داده است. همچنان تلویزیون به عنوان مهم ترین ابزار رسانه ای و سرگرمی، در خانه ها جولان می دهد و با فاصله زیادی از سایر رسانه ها و ابزار های سرگرم کننده اوقات بیشتری از شهروندان را به خود اختصاص داده است. اگرچه مدت زمان استفاده از تلویزیون بین مردان و زنان یکسان نیست اما کمی (۳درصد) زنان بیشتری وقت خود را به تماشای تلویزیون اختصاص داده اند. میزان حضور مردان در فضای مجازی نیز بیشتر از زنان بوده است و از این حیث نمره مردان ۸درصد بیشتر از زنان بوده است. گفت وگوی خانوادگی اگرچه مطابق با کلیشه های فرهنگی امری بیشتر زنانه تلقی می شود اما مردان بیشتری (۳درصد) وقت خود را مصروف به این امر کرده اند. اما بیشترین فاصله در بین امور جاری در خانه بین زنان و مردان انجام کار خانگی است. کاری که مطابق با قراردادی نانوشته امری بیشتر زنانه تصور می شود. مطابق با داده های به دست آمده ۶۵.۸ زنان و ۲۱درصد مردان در این دوران وقت خود را صرف انجام کار خانگی کرده اند.
در یکی از سوالات دیگر از مردم پرسیده شده بود «در یک هفته گذشته خود شما برای چه کارهایی از منزل خارج شده اید؟» فقط ۲۰.۸درصد افراد در پاسخ گزینه «اصلا از خانه خارج نشده ام» را انتخاب کرده اند. با این تفسیر تقریبا ۸۰درصد افراد لااقل برای یک بار از خانه خارج شده اند. اما خروج از منزل بیشتر برای انجام چه کاری صورت می گرفته است. طبق نتایج نظرسنجی به ترتیب بیشترین دلیل خروج از منزل بنا به دلایل زیر بوده است:
خرید مایحتاج روزانه (۵۷.۸)، فعالیت شغلی (۲۱.۰)، مراجعه به داروخانه، درمانگاه یا بیمارستان (۱۵.۷)، امور بانکی (۸.۵)، هواخوری یا خیابان گردی (۶.۸)، مهمانی و دید و بازدید (۳.۵) و در نهایت آرایشگاه (۱.۳).
به نظر می رسد مردم فقط برای انجام امور ضروری از خانه خارج شده اند و تا حد زیادی ملاحظات دوران قرنطینه را رعایت کرده اند. موارد غیرضروری مثل گردش و هواخوری (۶.۸) و مهمانی (۳.۵) درصد کمی را به خود اختصاص داده است. نکته مهم دیگر تفاوت آشکار در رفتارهای افراد بر اساس مناسبات جنسیتی است. به عنوان مثال ۳۵.۳درصد مردان برای فعالیت شغلی از خانه خارج شده اند در حالی که این رقم برای زنان فقط ۷.۰درصد بوده است. حتی خرید روزانه که در شرایط عادی معمولا توسط زنان صورت می گیرد در این روزها بیشتر توسط مردان انجام می شود. مطابق با این نظرسنجی ۶۹.۷درصد مردان پاسخگو و ۴۷.۰درصد زنان در این ایام برای خرید از خانه بیرون رفته اند. در مراجعه به بانک نیز کم و بیش این تفاوت اما با درصد تفاوت کمتری خود را نشان می دهد. ۱۱.۳درصد مردان و ۵.۹درصد زنان برای انجام کار بانکی از خانه خارج شده اند. این تفاوت در مراجعه به بیمارستان (۱۶.۹درصد مردان و ۱۴.۸درصد زنان) نیز خود را نشان می دهد. حتی در گردش و هواخوری نیز درصد مردان (۸.۹) بیشتر از زنان (۵) گزارش شده است. تنها موردی که در آن با اندکی تفاوت بیشتر از مردان از خانه خارج شده اند، دید و بازدیدهای فامیلی و مهمانی است که ۴درصد زنان و ۳درصد مردان به خاطر آن از خانه خارج شده اند. شاید بتوان یکی از دلایل ابتلای بیشتر مردان به ویروس کرونا و همین طور تعداد بیشتر مرگ و میرشان را مرتبط با همین فعالیت هایی دانست که بیشتر مردان آن را بیرون از خانه انجام می دهند. به نظر می رسد مانند خیلی از شرایط بحرانی مشابه (جنگ، مهاجرت، سیل، زلزله و...) مسوولیت پذیری بیشتر مردان آنان را بیشتر در معرض خطر قرار داده است.
مجاورت، تضاد ایجاد خواهد کرد. جمله کلیدی «لوییس کوزر» در توضیح علت شکل گیری تضاد اجتماعی بین انسان ها. ظاهرا حضور طولانی اعضای خانواده در خانه خالی از تنش های معمول بین زنان و شوهران، والدین و فرزندان و فرزندان با یکدیگر نبوده است. دلایل زیادی را می توان برای این مساله برشمرد که شاید مهم ترین آن به وجود آمدن تغییرات ناخواسته در روال عادی زندگی و به دنبال آن برهم خوردن مناسبات معمول بین همسران بوده است. گو اینکه انطباق با شرایط جدید خالی از اصطکاک هایی بین اعضای خانواده نبوده است. بدون شک اضطراب ناشی از خطر ابتلا به ویروس کرونا، اخبار ناخوشایند از رسانه ها و در عین حال زندگی شبه امنیتی و توام با احتیاط افراد در دوران قرنطینه، باعث افزایش تنش های خانوادگی شده است. آمار مشخصی از میزان این تنش های در کل کشور در دست نیست، اما در یکی از نظرسنجی های انجام شده توسط مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا)، موضوع منازعات خانوادگی مورد پرسش مخاطبان قرار گرفته است. در یک سوال از مخاطبان پرسیده شده است «حالا که مردم بیشتر در خانه مانده اند، بین بعضی خانواده ها اختلافات و دعوا و مرافعه، زیاد شده است، در خانواده شما چنین مشکلاتی پیش آمده است» که ۱۵.۸درصد به این سوال جواب مثبت (بله) داده اند و ۸۴درصد نیز جواب شان منفی (خیر) بوده است. نخستین نتیجه ای که می توان از نسبت بین این دو پاسخ گرفت، پایین بودن میزان تنش های خانوادگی است. به عبارت دیگر برخلاف اغراق هایی که در ابتدای امر (احتمالا به تاثیر از آمار کشورهای دیگر) به وجود آمد میزان تنش های خانوادگی چندان هم زیاد نیست. اما نکات دیگری نیز از نتایج این پرسش به دست آمده که می تواند بخشی از زوایای پنهان مناسبات اجتماعی را برای ما آشکار کند. نخست اینکه تفاوت چندانی از این حیث (تنش خانوادگی) بین مردان و زنان وجود ندارد. ۱۴.۲درصد مردان و ۱۷.۴درصد زنان پاسخ شان به سوال مثبت (بله) بوده است. در مورد افراد متاهل و مجرد نیز تفاوت معناداری از این حیث وجود ندارد. ۱۴.۶درصد افراد مجرد و ۱۶.۵درصد افراد متاهل تنش خانوادگی را تجربه کرده اند. در بین افرادی که اظهار کرده اند ۶۴.۴درصد منازعات خانوادگی سهم جدال زن و شوهری (پدر و مادر)، ۳۲درصد جدال والدین و فرزندان و ۳۱.۶درصد نیز جدال بین فرزندان بوده است.
۱۷.۳درصد کسانی که خانه شان کمتر از ۷۰ متر بوده و ۱۷.۸۳درصد کسانی که مساحت خانه شان بین ۷۰ و ۱۰۰ متر بوده، در دوران قرنطینه خانگی تنش خانوادگی را تجربه کرده اند. در مقابل ۱۳.۵درصد افرادی که مساحت خانه شان بین ۱۰۰ تا ۱۳۰ متر و ۱۳.۶درصد کسانی که مساحت خانه شان بالای ۱۳۰ متر بوده، شاهد منازعات خانوادگی بوده اند. علاوه بر مساحت، فضا و معماری داخلی خانه و مهم ترین شاخص آن، تعداد اتاق های یک واحد مسکونی نیز بر نوع مناسبات تاثیر داشته است. به عنوان مثال افراد ساکن در خانه های دارای یک اتاق (در اصطلاح یک خوابه) ۱۸.۲درصد و افراد ساکن در خانه های دارای ۲ اتاق ۱۵.۲درصد و در نهایت افراد ساکن در خانه های ۳ اتاق ۱۲.۲درصد تجربه تنش خانگی داشته اند. به خوبی می توان کاهش پلکانی منازعات خانوادگی در خانه های دارای اتاق های بیشتر را نشان داد.
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
