فرماندهان نظامی روی پرده‌ی نقره‌ای {قسمت دوم}

گروه فرهنگ و هنر: هم‌زمان با شهادت سردار حاج قاسم سلیمانی، سراغ پرونده‌ای رفته‌ایم که دربرگیرنده فیلم‌ها و سریال‌هایی است که با موضوع فرماندهان ساخته شدند. زندگی ایشان ظرفیت بالایی برای تبدیل به یک اثر دراماتیک جذاب دارد؛ کافی است کار، دست کارگردانی خوش‌فکر بیفتد.

به گزارش بولتن نیوز به نقل از هفت صبح، همچنان سینما و تلویزیون بهترین ظرفیت و امکان برای روایت زندگی سرداران و فرماندهان هشت سال دفاع مقدس است. استقبال از فیلم‌های "چ"، "ایستاده در غبار" و سریال‌های "شوق پرواز"، "سیمرغ" و... نشان می‌دهد اگر از ظرفیت موجود به‌خوبی استفاده شود، مخاطب تشنه دیدن زندگی بزرگان دوران دفاع مقدس است.

نکته مهمی که نباید فراموش شود، نگاه درست به این شخصیت‌ها است؛ کاری که محمدحسین مهدویان درباره زندگی جاویدالاثر حاج احمد متوسلیان کرد و جواب گرفت. او چشم روی واقعیت نبست و همین بر محبوبیت دو چندان ایشان افزود. موج واکنش‌های مثبت در زمان اکران فیلم را به یاد بیاورید تا متوجه اهمیت کار مهدویان و البته سازمان اوج شوید.

درباره غالب فرماندهان و سرداران جنگ، کتاب‌های متعددی در قالب خاطره‌نگاری و رمان منتشر شده. با استقبال هم مواجه بوده‌اند، اما حکایت تصویر چیز دیگری است. در این پرونده درباره ۱۰ چهره شاخص جنگ که زندگی‌شان (ولو جزیی از آن) سوژه یک فیلم یا سریال شده است، نوشته‌ایم. اینکه هر کدام را چه کسی ساخته، چه کسی نقش را بازی کرده، صاحب چه کیفیتی هستند و ...

حسن باقری / مستند آخرین روز‌های زمستان

بازیگر نقش: مهدی زمین‌پرداز

عملکرد بازیگر: مهدی زمین‌پرداز به لطف گریمی تحسین شده، شباهت کاملی به شهید باقری پیدا کرده بود. با این‌حال او در بازآفرینی شمایل شهید باقری تلاشی وافر داشت و نتیجه‌ای مطلوب حاصل شد. در زمان پخش سریال یکی از سؤال‌های مشترک این بود که آیا بیننده با خود واقعی شهید مواجه است با بازیگر نقش ایشان را بازی می‌کند؟ زمین‌پرداز مدت‌ها روی حالات و رفتار شهید باقری مطالعه داشته و به همین خاطر موقع بازی، زیر نظر مهدویان، شمایی باورپذیر از شهید ارائه کرده است، زمین‌پرداز بازیگر توانایی است که بعد‌ها در فیلم‌ها و نقش‌های دیگر استعداد خود را به رخ کشید.

کارگردان: محمدحسین مهدویان

رویکرد سریال: "آخرین روز‌های زمستان" درباره جایگاهی است که حسن باقری در جبهه به دست آورد و عواملی است که باعث شد نامش ورد زبان رزمنده‌ها باشد. با این‌حال اشاره‌هایی به گذشته او و دوران پیش از فرماندهی هم دارد. این سریال باعث شد خیلی از بیننده‌ها با ابعاد مختلف زندگی و شخصیت ایشان بیش از پیش آشنا شوند. "آخرین روز‌های زمستان" یکی از موفق‌ترین آثار زندگینامه‌ای است.

نتیجه سریال: فرمتی که مهدویان برای روایت انتخاب کرده بود، مورد توجه بسیاری از مخاطبان قرار گرفت. او با استفاده از تصویربرداری ۱۶ میلی‌متری و بهره‌مندی از تصاویر و صدا‌های آرشیوی در کنار صدا و تصویر‌های بازآفرینی شده، به یک فرمول متفاوت در مستندسازی رسید. محتوای "آخرین روز‌های زمستان" هم مورد توجه بود؛ کما این که حسین معززی‌نیا درباره‌اش گفته بود: تصویری که این فیلم از حسن باقری نشان می‌دهد، تصویری واقعی است، تصویری که از او قهرمان نمی‌سازد، او را انسانی نشان می‌دهد زمینی که تصمیم می‌گیرد برای دفاع از خاک سرزمین خود به میدان جنگ وارد شود. فیلم با زبانی ساده داستان این اتفاق را نشان می‌دهد.

محمود کاوه / شور شیرین

بازیگر نقش: حمیدرضا عمارلو

عملکرد بازیگر: چهره گریم شده حمیدرضا عمارلو شباهتی فراوان به محمود کاوه پیدا کرده بود و از آن‌سو بازیگر در نمایش رفتار کاوه موفق عمل کرد. آنچه مد نظر کارگردان بوده این است که بتواند ساده‌زیستی و بی‌الایشی شهید را به تصویر بکشد. این کار وقتی سخت می‌شود که بدانیم شهید کاوه چه فرمانده باذکاوت و مقتدری بوده، نمایش جمع اضداد در یک فیلم کار سختی است و بازیگر باید حواسش به همه جوانب می‌بوده. حمیدرضا عمارلو به‌رغم اینکه تجربه زیادی در بازیگری ندارد، از پس نمایش این مفهوم با موفقیت برآمد و توانست شخصیتی باورپذیر از شهید محمود کاوه پیش روی مخاطب قرار دهد.

کارگردان: جواد اردکانی

رویکرد فیلم: شهید محمود کاوه از جوان‌ترین فرماند‌های ایران در دوران جنگ تحمیلی است. فیلم "شور شیرین" شرح رشادت و درایت‌های او در ماجرای آزادسازی شهر بوکان است. فیلم کاری به گذشته کاوه ندارد و همه تمرکزش بر فعالیت او در حین عملیات است؛ از نحوه مدیریت نیرو‌ها تا خلوت‌ها و ... در این فیلم مخاطب پی می‌برد شهید کاوه چه فرمانده مقتدر و ساده‌زیستی بوده است.

نتیجه فیلم: "شور شیرین" سعی کرده تصویری ملموس از این فرمانده شهید ارائه دهد و تا حدودی موفق می‌شود، اما مشکل بزرگ آن به کیفیت خود اتر باز می‌گردد. ورود به داستان بر اساس کلیشه‌های سینمایی دهه شصتی رخ می‌دهد و در حین روایت قصه هم تصویر دشمن بعثی همان نمونه‌های آشنایی است که پیش‌تر دیده‌ایم؛ آدم‌های تندخو و عصبی که از دست فرمانده ایرانی عاصی شده‌اند. "شور شیرین" در نشان دادن شمایل شهید کاوه دچار اغراق نشده، اما تصویری که به مخاطب می‌دهد هم کامل نیست. شاید اگر کارگردان کمی دقت می‌کرد حالا با اثری موفق‌تر روبرو می‌بودیم.

علی اصغر وصالی / چ

بازیگر نقش: بابک حمیدیان

عملکرد بازیگر: بابک حمیدیان تصویری ملموس از شهید وصالی پیش چشم مخاطب قرار داد. بازی‌اش آن‌قدر انرژیک بود که بازی فریبرز عرب‌نیا را تحت تاثیر قرار داد. او توانست بخشی از شور درونی وصالی را به نمایش بگذارد و به مخاطب بگوید آرمانش چگونه معنا می‌شود. حمیدیان به خاطر این نقش به‌طور مشترک با "رستاخیز" سیمرغ مکمل جشنواره سی و چهارم فجر را به دست آورد. این نقش جزو بازی‌های ماندگار بابک حمیدیان است که هم خودش برای آن انرژی زیادی گذاشته و هم کارگردان حواسش بوده طوری از بازیگر بازی بگیرد که در کانون توجه باشد.

کارگردان: ابراهیم حاتمی‌کیا

رویکرد فیلم: فیلم "چ" به گذشته شهید علی اصغر وصالی ورود نمی‌کند و آنچه می‌بینیم جایگاهی است که در غائله پاوه دارد. در همان ابتدا متوجه می‌شویم وصالی فرمانده گروهی به نام "دستمال سرخ‌ها" است که، چون دستمال سرخ به گردن می‌بستند به این عنوان متصف شدند. وصالی آدمی پرشور است که برعکس دکتر چمران اعتقادی به مذاکره ندارد و می‌گوید باید با تمام توان دشمن را پس زد و شهر را آزاد کرد. حاتمی‌کیا نخواسته گذشته او را نمایش دهد چرا که عقبه شهید وصالی آنقدر پرفراز و فرود است که خود می‌تواند یک فیلم مجزا باشد؛ از جدایی از گروهک منافقین، تا زندانی شدن توسط ساواک و فعالیت‌های مختلف پس از انقلاب.

نتیجه فیلم: فیلم "چ" باعث شد خیلی‌ها با شهید وصالی آشنا شوند. از آن‌سو بابک حمیدیان تصویری ملموس از شهید وصالی پیش چشم مخاطب قرار داد. حالا نام شهید وصالی برای خیلی‌ها نا آشنا نیست. آن‌ها می‌دانند در غائله پاوه این شهید چه رشادت‌هایی داشته و در کنار شهید چمران چه نقش پر رنگی در پاسداشت این خطه از سرزمین‌مان بر عهده‌اش بوده است.

سیدحسیں علم‌الهدی / زیباتر از زندگی

بازیگر نقش: حامد کمیلی

عملکرد بازیگر: حامد کمیلی بازیگری حرفه‌ای است و دلیل اصلی انتخاب او برای نقش شهید علم‌الهدی همین بوده، انتظار از او بالا است ولی کارگردان بازی درستی از این بازیگر نگرفته. شاید اگر شرایط بهتری مهیا می‌بود، این نقش در کارنامه کمیلی جاودانه می‌شد.

کارگردان: انسیه شاه حسینی

رویکرد فیلم: "زیباتر از زندگی" داستان زندگی سید حسین علم‌الهدی، از رزمندگانی است که در عملیات نصر حضور داشت. این عملیات توسط ارتش در اوایل جنگ در منطقه جنوب اهواز در دشت آزادگان انجام شد. فیلم علاوه بر نمایش پایمردی او در جبهه‌های نبرد، راوی زندگی خصوصی او شده و به همین خاطر بخشی از داستان به عاشقانه‌های علم‌الهدی و همسرش اختصاص دارد.

نتیجه فیلم: "زیباتر از زندگی" اثر ضعیفی محسوب می‌شود و نتوانسته با طیف زیادی از مخاطبان ارتباط برقرار کند. از منظر شخصیت‌پردازی نیز، وجوه کاملی از شهید علم‌الهدی به نمایش نگذاشته و در جا‌هایی شخصیت واقعی ایشان با خود واقعی‌شان فاصله دارد.

این ضعفی است که در زمان اکران فیلم برخی‌ها به آن اشاره کردند، حامد کمیلی هم چندان موفق نبود؛ شاید اگر شرایط بهتری مهیا می‌بود، این نقش در کارنامه کمیلی جاودانه می‌شد، خود عملیات نصر هم می‌توانست بهتر تصویر شود که نشد، علاوه بر "زیباتر از زندگی" مستندات بسیاری هستند که تصویری از شهید ارائه کرده‌اند؛ مثل مستند "دفاع مقدس"، مستند "آخرین روز‌های زمستان" و "ملاقات عشایر عرب با روح‌الله خمینی در جماران".

چند کتاب خوب هم درباره شهید علم‌الهدی نوشته شده: کتاب "سه روایت از یک مرد" که در روایت اول از زبان شکنجه‌گر ساواک حسین پیش از انقلاب، روایت دوم از دوست و همرزم او تا لحظه شهادت و روایت سوم، از ملاقات یک قاچاقچی با علم‌الهدی است که او را حر زمان خویش کرد.

محمد جهان آرا / سریال کیمیا

بازیگر نقش: حامد بهداد

عملکرد بازیگر: حامد بهداد در نقش شهید جهان آرا عملکردی موفق داشت. او بازیگری حرفه‌ای است و می‌داند چطور یک نقش را ایفا کند، با این‌حال بازی‌اش به مذاق عده‌ای هم خوش نیامد و به همین خاطر در زمان پخش سریال شاهد واکنش‌های مختلفی بودیم.

کارگردان: جواد افشار

رویکرد سریال: شهید محمد جهان آرا نامی آشنا برای خاص و عام است. او از بزرگ‌مردانی بود که نقش بسیار مهمی در تشکیل سپاه پاسداران خرمشهر ایفا کرد. او پس از تشکیل سپاه خرمشهر، مردانه جنگید و نقش بسزایی در دوران دفاع مقدس داشت. "کیمیا" اولین مجموعه تلویزیونی است که با ادای دین خود به شهید محمد جهان آرا با ایفای نقش حامد بهداد، سقوط خرمشهر را بیان می‌کند. به قول تهیه‌کننده سریال: متاسفانه در هیچ یک از فیلم و سریال‌هایی که مربوط به فیلم‌های حوزه دفاع مقدس می‌شود، تا به‌حال به شخصیت محمد جهان آرا پرداخته نشده است و این در حالی است که نام ایشان با خرمشهر و دفاع مقدس عجین شده بود.

نتیجه سریال: "کیمیا" در زمان پخش مورد استقبال بود، اما حواشی زیادی هم داشت. در بخش مربوط به نمایش تصویر شهید جهان آرا، مهم‌ترین واکنش را سید محمد حسین جهان آرا، برادر شهید جهان آرا داشت. او در گفتگو با خبرگزاری تسنیم از اعتراض خانواده فرمانده سپاه خرمشهر به تصویر ارائه شده از سردار شهید سید محمد جهان آرا در سریال کیمیا سخن گفت و آن را تصویری غیرواقعی دانست: "تصویری که از محمد در سریال کیمیا به نمایش در آمده، تصویر یک انسان بلاتکلیف و مستأصل است در حالی که دیالوگ‌هایی، چون "نمی‌دانم چه‌کار کنم؟ " یا "نمی‌توانیم معجزه کنیم" متعلق به او نیست و هرگز کسی از زبان محمد چنین سخنانی نشنیده است. " سازندگان سریال هم به این شائبه توضیح دادند و از نیت خیر خود برای ادای دین به شهید جهان آرا گفتند.