تهران فاصله‌ای با ساخت «تسلیحات خودمختار» ندارد
گروه بین الملل: پیشرفت‌های نظامی جمهوری اسلامی همواره موجب نگرانی محافل سیاسی و توجه محافل رسانه‌ای در کشور‌های غربی بوده است. طی سال‌های اخیر و در واکنش به جنگ‌افروزی‌های آمریکا در خاورمیانه، ایران به ناچار بخشی از توانایی‌های نظامی خود را به کار بسته است.
به گزارش بولتن نیوز به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، حمله آمریکا به عراق تهران را وادار کرد تا با پشتیبانی و تجهیز نیرو‌های نیابتی‌اش اشغالگران آمریکایی را نقره‌داغ کند؛ توسل واشینگتن به تروریست‌ها برای ایجاد آشوب در سوریه به امید سرنگون کردن دولت بشار اسد، نه تنها واکنش مستشاری و نیابتی، بلکه در مواقعی نمایش قدرت موشکی ایران را به دنبال داشت؛ و وقتی یک «شاهین» آمریکایی جرأت کرد وارد حریم هوایی ایران شود، سامانه‌های بومی جمهوری اسلامی آن را شکار کردند (جزئیات بیشتر). همه این موارد حکایت از باز شدن فصلی جدید در کتاب تاریخ خاورمیانه دارد که در آن آمریکا دیگر حرف اول را نمی‌زد. اما این فصل تازه شروع شده و با افزایش روزافزون قدرت نظامی ایران فصل بلندی هم رقم خواهد خورد.
تحولات نظامی منطقه و پیشرفت‌های چشم‌گیر ایران [دانلود]یکی از مهم‌ترین مشخصه‌های این فصل جدید را باید رخت بربستن دائمی سایه ادعایی جنگ از سر ایران دانست. به عبارت دیگر، اگر هم زمانی چنان که بری ادعا می‌کنند «سایه جنگ» (یا اگر بخواهیم واضح‌تر بگوییم «احتمال حمله نظامی آمریکا به ایران») بر سر ایران وجود داشت، اکنون این سایه به کلی ناپدید شده و تهران از یک «بازیگر ضعیف» تبدیل به یک «رقیب جدی» برای قدرت‌های اول دنیا در حوزه‌های پیشرفته نظامی و فناوری شده است.
مایکل روبین
«مایکل روبین» مقام سابق وزارت دفاع آمریکا و کارشناس مسائل ایران و خاورمیانه در اندیشکده شناخته‌شده «مؤسسه امریکن‌اینترپرایز» اخیراً طی گزارشی در پایگاه اینترنتی مجله آمریکایی «نشنال‌اینترست» به موضوع پیشرفت‌های نظامی ایران در گذشته و آینده نزدیک پرداخته است. روبین از معدود تحلیلگران مطرح آمریکایی است که پس از انقلاب اسلامی در ایران مدتی را در کشورمان زندگی کرده، به زبان فارسی مسلط است و آشنایی بسیار عمیقی با مسائل ایران دارد و به همین دلیل هم نظرات وی برای محافل تحلیلی و اندیشکده‌ای غرب اهمیت ویژه‌ای دارند.
البته آشنایی روبین با ایران به هیچ عنوان به معنای واقع‌بینی یا بی‌طرفی این مقام سابق پنتاگون نیست؛ اتفاقاً وی از آن دسته کارشناسان آمریکایی است که در هر فرصتی دشمنی‌اش با جمهوری اسلامی را نشان می‌دهد و معمولاً همان حرف‌هایی را می‌زند که غربی‌ها دوست دارند درباره ایران بشنوند.
روبین در مجله نشنال‌اینترست هم برخی از اتهامات تکراری علیه ایران را مطرح می‌نماید (و گزارش او را باید از پشت همین لنز خواند)، اما از این جهت که به شکل کم‌سابقه‌ای به پیشرفت‌های نظامی کنونی و آینده ایران اذعان دارد، ارزش مطالعه را پیدا می‌کند. آن‌چه در ادامه می‌آید، گزارش مجله نشنال‌اینترست تحت عنوان «انقلاب نظامی قریب‌الوقوع ایران [۱]» است که با یک هشدار جدی به مقامات آمریکایی آغاز شده است: «همه درباره رقابت با چین بر سر هوش مصنوعی حرف می‌زنند، اما ایران هم آن‌قدر‌ها از ما عقب‌تر نیست.»
لازم به ذکر است که مشرق صرفاً جهت اطلاع نخبگان و تصمیم‌گیران عرصه سیاسی کشور از رویکرد‌ها و دیدگاه‌های اندیشکده‌های غربی این گزارش را منتشر می‌کند و دیدگاه‌ها، ادعا‌ها و القائات این گزارش لزوماً مورد تأیید مشرق نیست.
استقبال ایران از فناوری در خاورمیانه استثنائی است
موارد اخیر توقیف کشتی‌های ایرانی [که به ادعای نویسنده حامل تسلیحات یا تجهیزات هستند]اولاً چالش نظامی پیش روی ایران را نشان می‌دهد و دوماً به رقابت تسلیحاتی منطقه‌ای دامن می‌زند. در حالی که کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج [فارس]بودجه‌های هنگفت خود را صرف خرید تسلیحات پیشرفته و ازپیش‌ساخته آمریکایی می‌کنند، جمهوری اسلامی در نتیجه ده‌ها سال تحریم و تصمیمات راهبردی پس از انقلاب مبنی بر خودکفایی نظامی، بیشتر روی صنایع بومی خود تمرکز کرده است.
مقایسه مستقیم میان هزینه‌های دفاعی ایران و کشور‌های عربی دشوار است. اگرچه مطالعه سطحی آمار‌های رسمی نشان می‌دهد درصد هزینه‌های نظامی سعودی و اماراتی به نسبت تولید ناخالص داخلی به مراتب از ایران بیشتر است، اما نباید آمار‌های رسمی ایران را همان‌گونه که منتشر می‌شوند ارزیابی کرد. با همه این‌ها، ایرانِ پس از انقلاب، مدت‌هاست گزینه [کم‌هزینه]«استراتژی‌های نامتقارن» مانند [به ادعای نویسنده]تروریسم یا شاید حتی فناوری‌های هسته‌ای را برای مقابله با دشمنان خود برگزیده است؛ چه دشمنان واقعی و چه دشمنانی که خودش تصور می‌کند دارد.
البته [انتخاب استراتژی‌های جدید توسط تهران]تعجبی هم ندارد. از منظر تاریخی، بسیاری از کشور‌های خاورمیانه به مقوله فناوری با دیده شک و تردید نگاه کرده‌اند، اما ایران از این قاعده مستثنی بوده است. به عنوان مثال، اوایل قرن بیستم، عالمان دینی سعودی ابتدا مقابل پیدایش تلگراف و سپس رادیو مقاومت کردند. یا دهه ۱۹۷۰، برخی از عالمان سعودی اعتراض داشتند که تلویزیون توطئه‌ای برخاسته از رؤیای غربی‌ها برای جدا کردن کودکان مسلمان از خداوند است؛ اگرچه برخی از علمای زرنگ سعودی بعد‌ها برای گسترش دیدگاه‌های افراطی وهابی خود از همین ابزار استفاده کردند.
در طرف مقابل، ناصرالدین شاه (متولد ۱۸۴۸ و متوفی ۱۸۹۶) ایرانی حاضر شد هزینه کند و برای خودش یک خط تلگراف در تهران بکشد، آن هم اندکی بیش از ده سال پس از آن‌که «ساموئل مورس» اولین خط ارتباط از راه دور را در آمریکا برقرار کرده بود. هم دولت و هم مردم ایران به‌رغم جو معمولاً سرکوبگرانه سیاسی در کشورشان، تقریباً از تک‌تک فناوری‌های نسل جدید استقبال کرده‌اند. («حسین اردکانی» مورخ ایرانی که متأسفانه فقط به زبان فارسی می‌نوشت، جزئیات این استقبال را در کتاب مهم خود «تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران» ثبت کرده است.) همین مسئله درباره اینترنت هم صدق می‌کرد. بسیاری از کشور‌های عربی در ابتدا به خاطر محدودیت‌های فرهنگی و البته به همان اندازه هم سیاسی، دسترسی به اینترنت را رد کردند یا تلاش نمودند آن را سرکوب کنند، اما در خاورمیانه، ایران و [فلسطین اشغالی]استثنا بودند. سال ۱۹۹۳، ایران پس از [فلسطین اشغالی]دومین کشور در خاورمیانه بود که به اینترنت وصل شد.
فناوری‌های هسته‌ای، فضایی، نانو و پهپادی، نماد ظرفیت‌های بومی ایران
همزمان با استقبال رهبری ایران از فناوری‌های نوین، رویکرد «هم‌افزایی دولتی» این کشور بدان معنی است که تلاش‌های تهران در این حوزه تنها به پایگاه‌های نظامی منحصر نیست، بلکه در دانشگاه‌های این کشور و شرکت‌های اسماً غیرنظامی در امپراتوری اقتصادی سپاه پاسداران نیز پیگیری می‌شود.
در واقع، یکی از انگیزه‌های اصلی جمهوری اسلامی برای اعزام دانشجو (به ویژه فرزندان نخبگان و سایر وفاداران به حکومت این کشور) به دانشگاه‌های غربی و سرمایه‌گذاری گسترده تهران روی جاسوسی سایبری، دستیابی به جدیدترین علوم در زمینه فناوری‌های پیشرفته است. واشینگتن عادت طولانی‌مدتی در دست‌کم گرفتن ایران دارد. اصلاً همین عادت یکی از دلایلی بود که جمهوری اسلامی توانست غنی‌سازی و [به ادعای نویسنده]تحقیقات تسلیحاتی هسته‌ایش را آن همه مدت مخفی نگه دارد. برنامه هسته‌ای ایران در مجموع توانایی ایران در دستیابی به ظرفیت‌های پیشرفته فناوری به صورت بومی را به نمایش گذاشت (نه فقط غنی‌سازی و تولید انرژی بلکه همچنین، به استناد یک گزارش پیش از برجام توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ساخت چاشنی‌های انفجاری و یک آغازگر نوترونی). به بیان ساده‌تر، مهندسان و دانشمندان ایرانی، استاد دستیابی به فناوری‌های نظامی پیشرفته هستند.
به عنوان نمونه، اکنون ده سال از زمانی می‌گذرد که ایران نخستین ماهواره خود را با موفقیت در مدار زمین قرار داد؛ رویدادی که محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور وقت این کشور، گفت دیدگاه الهی ایرانی‌ها نسبت به علم را اثبات می‌کند [۲]. طی این ده سال، سازمان فضایی ایران بیش از ۶ ماهواره دیگر را با موفقیت پرتاب کرده و پرتاب‌های فضایی دیگری هم برای امسال برنامه‌ریزی شده است. البته فناوری پرتاب ماهواره می‌تواند پوششی برای کار در زمینه موشک‌های پیشرفته بالستیک هم باشد. شاید بر همین اساس هم بود که سال گذشته دانشمندان ایرانی ژیروسکوپی را برای تقویت ناوبری اینرسی در موشک‌های بالستیک این کشور ساختند.
حکومت ایران همچنین از سرمایه‌گذاری در حوزه فناوری نانو هم استقبال کرده است. به عنوان مثال، ۳۱ ژانویه ۲۰۱۵ [۱۱ بهمن‌ماه ۱۳۹۳]، [آیت‌الله سید]علی خامنه‌ای، رهبر عالی ایران، از یک نمایشگاه فناوری نانو بازدید کرد [۳]، گفت ایران رتبه هفتم جهان در فناوری نانو را دارد و خواستار پیشرفت بیشتر در این حوزه هم شد. وی تأکید کرد: «[در این حوزه]پیش بروید و فکر پیشرفت روزافزون در این رشته را رها نکنید [۴].» پس از آن، دانشجویان ایرانی در بوشهر در یک برنامه قدرتمند آموزش فناوری نانو شرکت کردند. دولت ایران از آن پس المپیاد‌های فناوری نانو برگزار کرده که در آن‌ها دانشجویان برتر به رقابت با یک‌دیگر می‌پردازند و دولت ایران می‌تواند گزینه‌هایی را برای استخدام از میان آن‌ها انتخاب کند. تا الآن دوازده جشنواره فناوری نانو با هدف تأمین منابع مورد نیاز دانشجویان ایرانی و تسهیل مشارکت میان شرکت‌های ایرانی و همتایان خارجی آن‌ها در تهران برگزار شده است که آخرین آن‌ها در ماه اکتبر بود.
علاوه بر این، حوادث اخیر نه تنها برای نیروی دریایی آمریکا در خلیج فارس [مانند تصویربرداری پهپاد‌های ایرانی از ناو‌های هواپیمابر آمریکایی]، بلکه در سوریه، یمن و عراق، پیشرفت‌های ایران در حوزه هواپیما‌های بدون‌سرنشین (پهپاد) را به نمایش گذاشته‌اند. ایران اولین پهپاد خود را سال ۱۹۸۵ به پرواز درآورد، یعنی یک یا دو دهه قبل از ورود بسیاری از کشور‌های دیگر منطقه به این حوزه. امروز سپاه پاسداران چیزی بیش از ۱۰ مدل مختلف پهپاد را در اختیار دارد که جدیدترین مدل‌های آن‌ها هم در روز و هم در شب پرواز می‌کنند، قابلیت ناوبری با جی‌پی‌اس را دارند و می‌توانند در هر بار پرواز تا ۱۲ ساعت در آسمان بمانند.
فناوری هسته‌ای به کنار؛ نانو، رباتیک و هوش مصنوعی ایران را دریابید
اگرچه دیپلمات‌ها همچنان روی برنامه هسته‌ای ایران تمرکز دارند، اما نسل بعدی فناوری نظامی در واقع تسلیحات فراصوت، رباتیک و سیستم‌های [تسلیحات]خودمختار [بدون نیاز به دخالت و کنترل انسانی]هستند. در حال حاضر هیچ نشانه‌ای وجود ندارد که نشان دهد جمهوری اسلامی توانایی ورود به حوزه فراصوت [یا ابَرصوت]را دارد؛ و متحدین آن‌ها در چین و روسیه هم حاضر نیستند آن‌قدر به ایران اعتماد کنند که این‌گونه اطلاعات و فناوری‌ها را در اختیار این کشور بگذارند. با این وجود، حساب رباتیک، سیستم‌های خودمختار و هوش مصنوعی جداست.
ایران از سه راه ممکن است دستیابی به چنین فناوری‌هایی را سرعت ببخشد: آموزش خارجی، کمک‌های آشکار چین و روسیه، یا جاسوسی. ممکن است صحبت درباره تهدیدات احتمالی دانشجویان ایرانی در دانشگاه‌های آمریکایی (یا اروپایی) توهین‌آمیز یا ناخوشایند باشد، اما این خطر، واقعی است. برای مثال، کمی بیش از نیمی از ۱۲۰۰۰ دانشجوی ایرانی‌ای که در سال تحصیلی ۲۰۱۷-۲۰۱۶ در آمریکا مشغول به تحصیل بودند، در رشته مهندسی درس می‌خواندند و ۱۲ درصد دیگر هم ریاضی یا علوم کامپیوتر می‌آموختند. اگرچه سیاست سخت‌گیرانه‌تر دولت ترامپ ممکن است صدور ویزا برای برخی از این افراد را محدود کند، اما این دانشجویان ممکن است خیلی راحت به دانشگاه‌های روسیه، چین، هند و یا، از همه آسان‌گیرتر، اروپا راه پیدا کنند. حتی اگر اکثر دانشجویان ایرانی هم [به اعتقاد نویسنده]تمایلی به خدمت به حکومت خود نداشته باشند، باز هم واقعیت‌های اقتصادی ایران بدین معناست که بسیاری از آن‌ها پس از بازگشت به کشورشان گزینه‌ای جز کار کردن روی پروژه‌هایی ندارند که مدیریت آن‌ها به دست دولت یا سپاه پاسداران است.
با توجه به افتخار رهبران ایران به صنایع بومی کشورشان، حکومت این کشور از دریافت کمک‌های مخفیانه در زمینه‌های هسته‌ای و موشک‌های بالستیک از کره شمالی و کمک‌های گسترده‌تر و علنی‌تر از روسیه و چین دریغ نکرده است. به عنوان نمونه، تهران و پکن در چین مراکز مشترک فناوری نانو ایجاد کرده و پیوند‌های فعالی میان شرکت‌های ایرانی و چینی فعال در زمینه فناوری برقرار نموده‌اند. مقامات روسیه، به طور خاص، نه تنها حاضر به صادرات فناوری به ایران هستند، بلکه به دانشمندان ایرانی اجازه می‌دهند تا خودشان نیز این فناوری‌ها را در داخل کشور تولید کنند. همین سال، خبرگزاری تسنیم، وابسته به سپاه پاسداران، خبر داد که مهندسان ایرانی به دنبال ساخت نسخه‌ای از پدافند موشکی ضدهوایی «پانتسیر» روسیه در داخل ایران هستند [۵]. رباتیک ممکن است حوزه بعدی همکاری میان روسیه و ایران باشد. ۲۴ ژوئن ۲۰۱۹ [۳ تیرماه ۱۳۹۸]، [قاسم تقی‌زاده]معاون وزیر دفاع ایران برای شرکت در «انجمن نظامی-نظامی» راهی مسکو شد، انجمنی که بیش از ۱۲۰۰ کمپانی روسی و خارجی در آن حضور داشتند و بسیاری از آن‌ها در حوزه رباتیک فعالیت می‌کنند.
سقوط «گلوبال‌هاوک» نشان داد نباید پیشرفت‌های ایران را دست‌کم گرفت
ممکن است روسیه مایل به انتقال فناوری به ایران باشد، اما همچنان فناوری غربی است که حرف اول را می‌زند. همین‌جا هم هست که فریب و جاسوسی وارد عمل می‌شوند. آسان‌گیری اروپایی‌ها در این‌جا به نفع ایرانی‌ها تمام می‌شود. برای نمونه، سال ۲۰۰۸، «هواپیمایی قدس» وابسته به سپاه پاسداران به دنبال استفاده از واسطه‌های فرانسوی به منظور خرید قطعات آلمانی برای برنامه پهپادی ایران بود. پنج سال بعد، دادستان‌های آلمانی یک شهروند دوگانه آلمانی-ایرانی و یک تبعه ایرانی را متهم به صادرات غیرقانونی ۶۱ موتور هواپیما برای استفاده در برنامه پهپادی ایران متهم کردند. به همین ترتیب، دادگاه منطقه‌ای آمریکا در منطقه کلمبیا هم یک تبعه استرالیایی به نام «دیوید لِویک» و شرکتش ICM Components را به طراحی نقشه‌ای برای صادرات پهپاد و فناوری‌های دیگر به ایران متهم کرد.
به ازای هر بار کشف موفقیت‌آمیز این نقشه‌ها، موارد موفقیت‌آمیزی هم از انتقال فناوری به ایران وجود دارد. پهپاد «ایوب» که توسط حزب‌الله به پرواز درآمد و پس از نفوذ به حریم هوایی اسرائیل در نزدیکی تأسیسات هسته‌ای در «دیمونا»، هدف قرار گرفت، در حقیقت توسط شرکت‌های آلمانی «زیمنس» و «بوکشتیگل» ساخته و توسط یک شرکت صوری وابسته به سپاه پاسداران خریداری شده بود. ایران همچنین بار‌ها گفته که پهپاد RQ-۱۷۰ آمریکایی را که ماه دسامبر سال ۲۰۱۱ در آسمان خود هدف قرار داده [و فرود آورده]بود، مهندسی معکوس کرده است. در مورد جاسوسی سایبری هم که دستگاه عریض و طویل و روبه‌گسترش سایبری ایران به طور کامل مستند، تأمین و روبه‌رشد است.
فارغ از این‌که ایران چگونه به فناوری دست پیدا می‌کند، به شکل روزافزونی به نظر می‌رسد تدابیر نظامی این کشور به‌کارگیری هوش مصنوعی، اگر نگوییم سیستم‌های کاملاً خودمختار، را نیز دربر می‌گیرند. سپاه پاسداران اخیراً اقدام به تمرین «یورش فوجی» کرده است؛ حملاتی که در آن‌ها هوش مصنوعی برای ایجاد هماهنگی میان قایق‌ها، هواپیماها، تانک‌ها و پهپاد‌ها در یک حمله گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد [جزئیات بیشتر]. این سازمان در مبارزه با داعش در شرق فرات نیز از تاکتیک‌های مشابهی استفاده کرده بود. ۱۲ ژوئن ۲۰۱۹ [۲۲ خردادماه ۱۳۹۸]، «علی‌رضا صباحی‌فرد» فرمانده پدافند هوایی [ارتش]ایران پدافند هوایی جدیدی را معرفی کرد که قادر است پهپاد‌های پنهان‌کار را ردیابی کند و همچنین احتمالاً از درجه‌ای ابتدایی از هوش مصنوعی نیز در عملکرد خود استفاده می‌کند. این‌که ایرانی‌ها تنها یک ماه بعد یک فروند پهپاد آمریکایی را با موفقیت ساقط کردند، نشان می‌دهد نباید پیشرفت‌های جمهوری اسلامی را، حتی اگر مقامات این کشور درباره آن‌ها اغراق هم بکنند، نادیده گرفت.
معلوم نیست ایران تا کِی در حوزه رباتیک عقب‌تر می‌ماند
ایران [علاوه بر دستیابی به فناوری‌های پهپادی خارجی]همچنین دارد ظرفیت‌های خودش در حوزه پهپادی و سایر زمینه‌های رباتیک را هم تقویت می‌کند. ماه اکتبر سال ۲۰۱۸، تهران میزبان یک «کنفرانس بین‌المللی رباتیک و مکاترونیک [۶]» با مشارکت تحقیقاتی دانشگاهیان بود که بخش عمده تحقیقاتشان روی بهینه‌سازی مسیر‌های پروازی، تناقض‌زدایی و پیش‌گیری از برخورد پهپاد‌ها متمرکز بود. به عنوان مثال، موضوع یکی از مقالات ابداع یک روش جدید برای برقراری هماهنگی میان چندین ربات پرنده در یک «میدان موانع» بود. یا محقق دیگری یک الگوریتم جدید برای کاهش مصرف سوخت پهپاد و مسافت طی‌شده آن ارائه داده بود. محقق دیگری هم از لبنان به بررسی ویژگی‌ها و بهینه‌سازی‌های مختلف برای شناور‌های زیرآبی بدون‌سرنشین پرداخته بود. برخی مقالات دیگر از روش «بهینه‌سازی ازدحام ذرات» و نرم‌افزار‌های آماری برای بهبود کنترل پهپاد‌ها استفاده کرده بودند.
در همین حین، ماه ژوئن سال ۲۰۱۹ مقاله‌ای در تسنیم منتشر شد که توضیح می‌داد هوش مصنوعی چگونه می‌تواند در عملیات‌های انتحاری با پهپاد یا خودرو‌های خودمختار مورد استفاده قرار بگیرد و تهدیدی برای «امنیت روانی» باشد. این‌که رسانه‌های تحت کنترل دولت در ایران مرتباً گزارش‌هایی در مورد پیشرفت حوزه رباتیک در مکان‌هایی مانند «دانشگاه صنعتی کوئینزلند» استرالیا یا «مؤسسه فناوری ماساچوست» آمریکا منتشر می‌کنند، نشان می‌دهد تهران علاقه دارد تا در حوزه رباتیک بیشتر پیشرفت کند.
سؤال پیش روی سیاست‌گذاران در واشینگتن و در کشور‌های متحد آمریکا در خلیج [فارس]این است که دستیابی ایران به فناوری‌های رباتیک و هوش مصنوعی می‌تواند چه تأثیراتی روی فرضیه‌های اساسی درباره رفتار‌های این کشور و یا روی توازن نظامی در منطقه داشته باشد. صنایع نظامی ایران ممکن است تا الآن در دستیابی یا عملیاتی کردن سیستم‌های [تسلیحات]رباتیک و خودمختاری ناموفق بوده باشد که در حال حاضر زرادخانه‌های آمریکایی، چینی و روسی مملو از آن‌هاست، اما چه‌بسا جمهوری اسلامی برای مدت زیادی پشت سر ما باقی نماند.
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
