اربعین 98 در یک نگاه/ این حماسه را وزین‌تر جلو ببریم

گروه سیاسی: دکتر سید عبدالله حسینی آملی – حقوق‌دان و استاد دانشگاه – در مقاله پیش رو به اربعین 98 پرداخته و ذکر اهمیت‌های این پدیده، پیشنهادهایی برای اصلاح امور این حماسه بشری داده است. ازجمله: تلاش برای بهبود بهداشت و نظافت محیط، رژیم بهداشتی غذاهای مصرفی، تولید محتوای معرفت افزا و همچنین نحوه مدیریت سیاسی، اقتصادی، امنیتی و مدیریت موکب داری.

به گزارش بولتن نیوز، متن این مقاله که به‌صورت اختصاصی در اختیار خبرنگار ما قرارگرفته، به شرح زیر است:

به نظر می‌رسد مهم‌ترین حادثه تاریخ بشر از ابتدای خلقت تا پایان هستی، حادثه عاشوراست. عاشورا برترین صحنه‌ی تجلی عشق است. عشق به حضرت حق، عشق به رفیق اعلی، عشق به صاحب‌ملک و ملکوت.

امام حسین (ع) در عاشورا دامن تکاند و هرچه داشت داد.

کافی است برای درک عظمت حادثه عاشورا رفتار امام حسین (ع) را بازندگی ابو الانبیاء حضرت ابراهیم (ع) و داستان ذبح حضرت اسماعیل (ع) مقایسه کنیم، هاجر که زن پیامبر و مادر پیامبر است، با دیدن جای چاقو بر گلوی حضرت اسماعیل (ع) بی‌هوش شد. ولی رفتار مادر حضرت علی‌اکبر، مادر حضرت علی‌اصغر، مادر حضرت قاسم ابن الحسن (ع) و از همه مهم‌تر حضرت زینب (س) که دو پسر و 18 تن از اعضای خانواده‌ی خویش را شهید داده مقایسه کنید با رفتار حضرت هاجر (س) و نیز آنچه حضرت زینب (س) در مدیریت کاروان اسرا از خود نشان داد.

به‌هرحال موضوع بحث ما عاشورا نیست فقط خواستم در چند جمله بگویم عاشورا مهم‌ترین حادثه عاشقانه، عارفانه و عاقلانه در تاریخ بشریت هست و خواهد بود.

یکی از عرفا نقل می‌کرد آنجایی که فرشتگان ایراد به خلقت بشری گرفتند و به خداوند فرمودند: «أَتَجْعَلُ فِیهَا مَن یفْسِدُ فِیهَا وَیسْفِک الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِک وَنُقَدِّسُ لَک» [آیه 30 سوره بقره]

خداوند که در جواب فرمود: «انی اعلم ما لا تعلمون» و هیچ جوابی به آن‌ها نداد، در روز عاشورا به فرشتگان خود پاسخ داد که این بشری که شما آن‌ها را خونریز و سفاک می‌دانستید ولی وجهه عاشقانه او را مشاهده نکرده و ندیده بودید این است و رفتار حسین مرا ببینید. امروز من به این عشق مباهات می‌کنم. عاشقانه‌ترین صحنه‌ای که بشر می‌توانست عشق خویش را به مبدأ ربوبی و رب‌العالمین اثبات کند در عاشورا تجلی کرد.

با فرضیه فوق طبعاً هر آنچه مرتبط با عاشورا باشد از یک اهمیت، سنگینی و وزانت خاصی برخوردار است.

و اما اربعین یک حادثه‌ی عجیبی است که به قول مقام معظم رهبری خداوند متعال آن را طراحی و ائمه (ع) به شیعیان توصیه کرده‌اند؛ و این مراسم و دعای خاص اربعین، مختص امام حسین است و برای هیچ‌یک از ۱2 معصوم دیگر نیست.

در سال‌های اخیر به‌خصوص پس از سرنگونی صدام، کمرنگ شدن حضور آمریکایی‌ها، نابودی داعش و ایجاد یک امنیت نسبی راهپیمایی اربعین رنگ و بوی خاصی گرفت. کاری که منشأ آن توصیه‌ی ائمه (ع) بود ولی ظرف ظهور و بروز به‌عنوان یک پدیده‌ی استثنایی را تا سال‌های اخیر با این گستردگی و عظمت نداشت.

حال قصد داریم چندکلمه‌ای در خصوص این حادثه کم‌نظیر بشری صحبت کنیم.

اهمیت این پدیده و حماسه:

١. اهمیت تاریخی: بدون شک یکی از حوادث کم‌نظیر بشری است. کافی است نظر ایندیپندنت[1] را ملاحظه کنیم که آن را پرجمعیت‌ترین اجتماع بشری و غیرقابل‌مقایسه با مراسم هیچ دینی چه الهی و غیر الهی نظیر مسیحیت و هندوئیسم نمی‌داند آن‌هم در خطرناک نقطه امنیتی جهان، جایی که داعشی‌ها، بعثی‌ها و وهابیان با شیعیان و چنین مراسمی دشمن خونی هستند. بله اصلاً قابل‌مقایسه با عبادات هیچ دین و مسلک و مرام الهی و غیر الهی دیگری نیست.

٢. اینکه بیش از ٣میلیون ایرانی ظرف چند روز (حداکثر دو هفته) از ایران وارد عراق شوند و برگردند و خود حادثه‌ای نادر، بلکه منحصربه‌فرد است و بزرگ‌ترین هجرت دسته‌جمعی ایرانیان در تاریخ چند هزارساله‌ی ایران محسوب می‌شود.

٣. با حج هم قابل‌مقایسه نیست، در حج حداکثر ٣میلیون نفر وارد عربستان می‌شوند و امسال در عراق حدود٢٠ میلیون نفر زائر اربعین داشتیم. درحالی‌که درآمد، سایر امکانات و زیرساخت‌های شهری و پذیرایی عربستان با عراق قابل‌مقایسه نیست.

٤. به لحاظ اقتصادی ارائه حدود یک میلیارد وعده غذایی اصلی و میان وعده و نیز استراحت مجانی و خدمات جانبی چون استحمام، خدمات پزشکی و نیز خدمات موردنیاز یک زائر، یک تراکنش مالی چند میلیارد دلاری است.

درعین‌حال ارائه بیش از یک میلیارد وعده غذایی خیریه در یک برهه حداکثر دوهفته‌ای در تاریخ بشریت امری بی‌سابقه است.

٥. حضور سایر ادیان و مذاهب در چنین مراسمی خود از عجایب اختصاصی آن است. در حج مسلمانان و یا اعمال عبادی سایر مذاهب، افرادی که جزو آن مذهب نیستند، جز با نگاهی گردشگرانه یا از سر کنجکاوی در این مراسم شرکت نمی‌کنند؛ اما اینکه کشیش‌های ارتودوکس رسماً در راهپیمایی شرکت کنند و بگویند ما اطمینان داریم مقصود از عبارت «شهید بی‌سر فرات» در انجیل، امام حسین (ع) است یک حضور استثنایی است و اینکه راهپیمایان سایر ادیان و مذاهب با عشق حضورداشته و باافتخار بگویند حسین فقط مال شما نیست، مال همه بشریت است، خود از حوادث نادر دینی در عالم است.

٦. طولانی‌ترین راهپیمایی عبادی، فرهنگی سیاسی تکرارپذیر بشری است. در خیلی از اعمال عبادی ادیان مختلف، ازجمله در حج مسلمانان شما شاهد پیاده‌روی از خیمه‌ها در منی تا رمی جمرات و... هستیم و در عبادات سایر مذاهب نیز کم‌وبیش راهپیمایی دیده می‌شود. ولی راهپیمایی هشتاد کیلومتری از نجف (قبر امام علی (ع)) تا کربلا (مقبره امام حسین (ع)) و یا صد کیلومتری از کاظمین تا کربلا امری استثنایی است. البته قبایل جنوبی و یا اهالی بصره، راهپیمایی بسیار طولانی‌تری از جنوب، شرق و یا شمال عراق دارند؛ که بیش از چند صد کیلومتر است.

٧. مدیریت تقریباً کل پروژه توسط سازمان‌های مردم‌نهاد و خیریه‌هاست. مدیریت یک پروژه ٢٠ میلیون نفره توسط NGOها هم یک پروژه منحصربه‌فرد ... است؛ در این راه‌پیمایی به نظر می‌رسد حداقل ده‌ها هزار موسسه خیریه رسمی و غیررسمی درگیر مدیریت تأمین غذا، بهداشت و سایر خدمات جانبی چون ماساژ پیاده‌روها، تعمیر چرخ و ویلچر و عینک و خیاطی هستند. بایستی این عملیات را معجزه هماهنگی مؤسسات خیریه و مردم‌نهاد دانست.

اما همه‌ی آنچه گفتیم که فوق‌العاده هم مثبت بود و هست، دلیل بر آن نیست که نقاط ضعفی در این حماسه وجود نداشته باشد؛ که ازقضا ضعف‌های اساسی دارد و امیدواریم این مختصر هشداری برای دوستان سیاست‌گذار برای اصلاح و بهبود وضعیت باشد.

پیشنهاد‌هایی چند برای اصلاح امور:

١. تلاش برای بهبود بهداشت و نظافت محیط:

واقعاً چنین پروژه‌ی عظیم و حماسی و منحصربه‌فردی حیف است که به لحاظ بهداشتی چنان باشد که اگر یک جهانگرد اروپایی آن را ببیند و انتقاد کند، هیچ دلیل و توجیه قابل قبولی وجود نداشته باشد.

هرچند سبدهای جمع‌آوری زباله کم نیست، ولی حجم زباله‌های ریخته شده بر زمین چهره‌ی این پدیده زیبا و استثنایی را ملکوک می‌کند، در عین آنکه برای بهداشت زائران هم زیان‌بار است. امید است مدیران ذی‌ربط به این مهم توجه بیشتری نمایند.

٢. رژیم بهداشتی غذاهای مصرفی:

عمده غذاهایی که تولید می‌شود شامل مواد چربی، شیرینی و گوشت است که علی‌القاعده‌این حجم از غذاهای چرب و شیرینی و گوشت مضر برای راهپیمایان است و بهتر است برای سلامت زائران، تغییری در رژیم غذایی داد؛ مثلاً توزیع میوه‌جات بسیار ضروری است و ...؛ که متخصصین امور تغذیه بایستی در این خصوص راهنمایی کنند.

٣. تولید محتوا:

٣-١: معرفت افزایی:

در یک برهه زمانی ٥ تا ١٠ روزه که زائر عملاً فارغ‌البال برای چنین حادثه‌ی بزرگی در عراق حضور دارد، فرصتی استثنایی است تا به معرفت وی افزوده شود. در شرط قبولی زیارت همه‌ی ائمه عبارت «عارف بحقه» دیده می‌شود.

به نظر می‌رسد حدفاصل ورود به عراق تا خروج تقریباً هیچ کلمه‌ای به معرفت دینی زائر افزوده نمی‌شود. با نگاهی به زیارت عاشورا می‌فهمیم که مشکل اصلی در عاشورا بی‌معرفتی بوده است که چنین احمقانه ٣٠ هزار نفر با نذر و عهد عازم کشتن فرزند پیامبر شدند. حتی خواصی چون ابن سعد نیز علی‌رغم شناخت ظاهری درازمدت از امام حسین و بیت امام علی (ع)، سخن امام حسین (ع) را مبنی بر به دست نیاوردن فرمانداری ری باور نکرد. حضور بسیاری از نامه نوشتگان و دعوت‌کنندگان امام حسین (ع) به کوفه در کربلا، از دلایل بی‌معرفتی آنان بوده است. هرچند که طمع و دنیا ورزی ممکن است معرفت خواص را کم سو و بی‌ارزش کند. به‌هرحال این ایام مهم‌ترین زمان برای روحانیت جهت معرفت افزایی و افزایش بصیرت اعتقادی، سیاسی و فرهنگی و اجتماعی است.

٣-٢: تولید محتوا درزمینهٔ انجام خدمات خیریه به شیعیان، مسلمانان و مستضعفان جهان:

کسانی که در این حرکت حضور دارند شرایط عمومی آنان اقتضا دارد که روحیه‌ی آنان را در جهت ترویج مؤسسات خیریه تقویت کنیم؛ و از این حرکت خودجوش‌ NGOهای شیعه را در جهت فقرزدایی، تقویت بنیه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در سطح جهان به کار بگیریم.

٣-٣: تولید محتوای سیاسی:

امروزه شیعیان جهان دچار چالش‌هایی در حوزه‌های مختلف هستند. این مراسم باید شیعیان ایران، عراق، لبنان، پاکستان، هند، بحرین، کویت، عربستان، یمن و... را بیش‌ازپیش به هم نزدیک کند. والا این نزدیکی جسمی در راهپیمایی و کنار هم راه رفتن با اهداف مکتب حسینی و مهدوی تفاوت فاحش دارد. به‌هرحال این فرصت زمانی استثنایی است برای حل مشکلات درون عالم شیعه و... و به نظر می‌رسد مجمع جهانی اهل‌البیت (ع) وظیفه دارد در این ایام گردهمایی بزرگی از فرهیختگان شیعه برای بررسی چالش‌ها جهت دستیابی به وحدت حداکثری و برداشتن یا کمرنگ کردن موانع وحدت در کربلا برگزار کند. اگر حج سمینار وحدت مسلمانان جهان است، باید گفت اربعین هم اجتماع وحدت‌آفرین شیعیان جهان می‌تواند باشد. امروزه جهان شیعه دردهای فراوانی در خود دارد که این فرصت برای بررسی و کمک به رفع آن استثنایی است.

4. مدیریت سیاسی:

هر پدیده ولو ذاتاً غیرسیاسی، وقتی از مرحله‌ای عبور کند تبدیل به یک پدیده سیاسی می‌شود؛ بدون شک یک راهپیمایی چند ده‌میلیون‌نفره به مدت دو هفته قطعاً یک پدیده سیاسی است و از دید سیاستمداران جهانی که به حوادث غرب آسیا توجه دارند مسئله مهمی است. مطمئناً آنان ضمن رصد دقیق این حادثه بزرگ، به ارزیابی و تحلیل عواقب آن در کوتاه‌مدت و میان‌مدت و بلندمدت می‌پردازند. مدیریت سیاسی این پدیده، دقت بیشتری به‌خصوص در کشورهای عراق و ایران می‌طلبد.

حوادث قبل از شروع اربعین امسال شکننده بودن مدیریت سیاسی این حماسه و حوادث پیرامونی آن رانشان می‌دهد.

۵. مدیریت اقتصادی:

سفر ۲۰ میلیون نفر عراقی و خارجی، با احتساب ۵ تا ۱۰ روز و جای خواب و حداقل ۱۵ وعده اصلی غذایی و تعداد زیادی میان وعده و نیز سفر داخل عراق به‌جز پیاده‌روی و نیز حمل‌ونقل بین‌المللی، سوغاتی‌های احتمالی و... در چنین ابعادی یک عدد چند میلیارد دلاری است؛ که برنامه‌ریزی آن در اقتصاد عراق تأثیر قابل‌توجهی دارد. ممکن است عده‌ای بگویند که بخش مهمی از این هزینه به شکل خیریه اجرا می‌شود، ضمن تأیید آن، باید گفت خیریه بودن کارها بازهم به معنای هزینه کردن است چه از سوی فرد مسافر، زائر یا از سوی خیریه‌ها و موکب‌ها و...

6. مدیریت امنیتی:

تأمین امنیت چنین حادثه مهمی در یکی از بحرانی‌ترین نقطه‌های امنیتی کار راحتی نیست و از سویی مخالفان عقیدتی و سیاسی این حرکت حاضرند با صرف هزینه‌های گزاف امنیت آن را به خطر اندازند، چنانچه در اغتشاشات اخیر در عراق ازجمله شعارهای بعضی از مخالفان تعطیلی راهپیمایی اربعین بوده است. بدون شک بعثی‌ها، داعشی‌ها، عربستان و اسرائیل هرکدام حاضر به هزینه‌هایی سنگین برای ایجاد ناامنی در این راهپیمایی بزرگ تاریخی هستند؛ و از این منظر دقت نظر و هوشیاری مدیران اطلاعاتی کشورهای مرتبط، به‌خصوص عراق، ایران و تک‌تک زائران و موکب داران را می‌طلبد.

۷. مدیریت موکب داری:

موکب به مکان‌هایی در قالب یک چادر، حسینیه و ساختمان می‌گویند که خدمتی به زوار ارائه می‌کند اعم از غذای اصلی، یا غذاهای میان وعده، چای، آب، خدمات جانبی چون تعمیر ویلچر، کالسکه، عینک و... و یا خدمات پزشکی و فیزیوتراپی و ماساژ پا و...؛ و یا مکان خواب ارائه می‌دهد و...

وقتی قرار است در یک موکب در یک روز به ۱۰ الی ۵۰ هزار نفر غذا، میان وعده یا حتی چایی بدهید، یا خدمات جانبی ارائه کنید، یک مدیریت و سازمان‌دهی جدی و صحیح می‌طلبد. به همین سبب، شما موکب‌ها را ازلحاظ سطح ارائه‌ی خدمات در یک سطح نمی‌بینید، بعضی بسیار قوی، بعضی خوب، عده‌ای هم متوسط و یا ضعیف هستند؛ ظواهر آن‌ها هم بسیار متفاوت است از یک چادر و یا دکه ۱۰ متری تا ساختمان چند هزار متری، همه اسم موکب را یدک می‌کشند و در یک نگاه بیش از ۷۰% آن‌ها مربوط به خود عراقی‌ها و طوایف و عشیره‌های آن‌هاست از بصره تا نجف، از کوفه تا حله و از بغداد تا ترکمن‌های شیعه شمال عراق، هرکدام با یک یا ده‌ها موکب در مسیر حضور دارند. البته موکب‌های باشکوهی از سوی دولت کویت هم خودنمایی می‌کند؛ از سوی آذری‌ها، پاکستانی‌ها، اندونزیایی‌ها و... هم موکب‌هایی دیده می‌شود که بعید می‌دانم دولتی باشند. البته بعضی مراکز دولتی عراق چون دیوان وقف و مؤسسات غیردولتی عراق چون هلال‌احمر حضور پررنگی داشتند.

از ایران هم بخش‌های متصل به حکومت چون ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره)، بنیاد برکت، آستان قدس رضوی و کمیته امداد امام خمینی (ره) حضور داشتند و از بخش‌های خصوصی نیز مثل خیریه آبشار عاطفه‌ها حضور پررنگ داشتند. عمده موکب‌های ایرانی‌ها مربوط به شهرها و محله‌های مختلف در همه بخش‌های ایران بود و آنچه به نظر می‌رسید نیاز به عنایت و توجه حداقل بخش مربوط به موکب‌های ایرانی دارد مساعدت مدیریتی است. بدون دخالت در سیستم جمع‌آوری و کمک آن‌ها و...

لزوماً آنچه گفته شد شرح وظیفه‌ای برای دولت و حکومت نیست بلکه بخش‌هایی از فرهیختگان و یا قسمت‌هایی از حکومت چون بنیاد برکت می‌توانند نسبت به رفع این ضعف‌ها  و یا اخذ مساعدت برای رفع این ضعف‌ها اقدام کنند.

به‌هرحال آنچه عرض شد نقاط قوتی است که دیده شد و نقاط ضعفی که باید رفع شود و استعدادهای عجیب‌وغریبی است که در این راهپیمایی است و چه‌بسا مثل یک بهمن تند قادر باشد سیل‌آسا اتفاقاتی را رقم بزند که به مخیله بسیاری از سیاسیون هم نرسد و امید است این ظرفیت بالقوه در مسیر ظهور منجی عالم بشریت و برای حل مشکلات جهان شیعه و جهان اسلام و مستضعفان عالم تبدیل به یک حماسه جذاب‌تر و بی‌بدیل شود.

پی نوشت:

[1]. نشریه ایندیپندنت، 9 نوامبر 2017

https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/arbaeen-pilgrimage-kerbala-shia-isis-defeat-muslims-thousands-killed-middle-east-iraq-najaf-a8046621.html