ایده جشنواره قصه‌گویی را با خود به استرالیا می‌برم

به گزارش بولتن نیوز، چندی پیش ایران برای افتتاح بزرگ‌ترین کتابخانه عمومی کشور، میزبان جان ریچارزد، رئیس کمیته کتابخانه‌های عمومی ایفلا از کشور استرالیا بود. از استرالیا حقایق جالب بسیاری شنیده‌ایم؛ شنیده‌ایم که آنجا تعداد کانگوروها بیش از آدم‌ها است؛ و احتمالا اگر جاذبه‌های گردشگری جهان برایتان جذابیت دارد، حتما نام دریاچه هیلیر را شنیده‌اید؛ دریاچه منحصر به فردی به رنگ صورتی در غرب استرالیا؛ اگر هم کتابخوان هستید و پیگیری نوآوری‌های این حوزه برایتان جذاب است، حتما نام کتابفروشی الیزابت در نیو تون سیدنی به گوشتان خورده است؛ کتابفروشی که قرار ملاقات با کتاب‌های ناشناس را باب کرد(blind date with a book).

گذشته از این‌ها، استرالیا همواره یکی از کشورهای مقصد برای علاقه‌مندان به ادامه تحصیل در رشته کتابداری بوده و بسیاری از اساتید مطرح کتابداری ایران همچون رحمت‌الله فتاحی، مهری پریرخ، عبدالحسین فرج پهلو، مرتضی کوکبی و دیگران در این کشور تحصیل کرده‌اند. در ماهی که گذشت، جان ریچاردز، رئیس کمیته کتابخانه های عمومی ایفلا (IFLA)، کتابداری از این سرزمین میهمان ما بود.

شاید برای شما که این مطلب را می خوانید جالب باشد که بدانید رئیس کمیته کتابخانه‌های عمومی ایفلا چگونه کتابدار شد یا اینکه با صرف بیش از 40 سال از عمر خویش در این حوزه، کتابخانه ها را در گذار زمان چگونه می بیند؛ تجربه اولین حضور او در ایران، دیدگاه وی درباره کتابداران ایرانی و کتابخانه های عمومی ایران و توصیه‌های وی برای قرار گیری در مسیر پیشرفت حتماً گفتنی‌های بسیاری برای علاقه‌مندان به حرفه کتابداری دارد.

قصه کتابدار شدن رئیس کمیته کتابخانه های عمومی ایفلا

جان ریچاردز که چند روزی میهمان ما بود برایمان از روزهایی گفت که تازه می خواست وارد حرفه کتابداری شود: دبیرستان که بودم، امتحانی از ما گرفتند تا ببینند فعالیت در چه حرفه ای برایمان مناسب است. بعد از آن امتحان، کتابداری را به من پیشنهاد کردند؛ اما از آنجا که تمام دوستانم می خواستند پرستار شوند، من هم دلم می خواست در آن حوزه فعالیت کنم. پدر و مادرم کاملا مخالف انتخاب من بودند. آنها آگهی استخدام کار در کتابخانه را در روزنامه دیدند و از من خواستند تا زمانی که وارد حرفه پرستاری شوم، این کار را امتحان کنم. من بر خلاف میل باطنی، این کار را انجام دادم. اما در همان روزهای نخست از خدمت به مردم و احاطه شدن در بین کتاب هایی که قدرت تخیل را به پرواز در می‌آورند، لذت بردم. این بود که احساس کردم در بهترین جایگاه قرار دارم. پدر و مادرم نیز از این اتفاق بسیار خوشحال بودند. راستش آنها از مراجعان همیشگی کتابخانه بودند و وقتی من این حرفه را در پیش گرفتم، برایشان باعث خرسندی بود. یادم می آید که در سال های پایانی زندگی‌شان، به همه می گفتند که دختر ما کتابدار شهر است.

کتابداران، کتابخانه‌های عمومی را می سازند

وی که بیش از 40 سال در کسوت کتابدار مشغول به فعالیت است، بر خاطرات این دوران گذری کرد و گفت: بسیاری از خاطرات، مربوط به همکارانم و سال هایی است که باهم برای حل مشکلات و بهبود شرایط تلاش می کردیم. با این‌حال از خاطره که صحبت می کنیم به کمپین هایی فکر می کنم که راه اندازی کردیم؛ مانند کمپین @your library که بر اساس کمپین انجمن کتابداری امریکا (ALA) بود. ما این کمپین را با بودجه بسیار اندکی راه اندازی کردیم، با این‌حال جمعیت زیادی را همراه کرد و بسیار موفق و سودمند بود. خاطره دیگر مربوط به تشکیل اتحادیه کتابخانه‌های عمومی استرالیا (Australian public library alliance) به عنوان بدنه اصلی کتابخانه‌های عمومی در کشور است. پیش از آن، همه ما بر روی مسائل کم و بیش متفاوتی کار می‌کردیم، که با تشکیل این انجمن، برای منفعت اجتماعی، به هم پیوستیم و به پیشرفت‌های بسیاری دست یافتیم.

وی ادامه داد: همچنین به خدمات جدیدی فکر می‌کنم که در طول این سال‌ها معرفی کردیم و امروز کتابخانه‌ها از مکان‌هایی صرفاً حاوی کتاب، به مراکزی تبدیل شده‌اند که دامنه وسیعی از خدمات، منابع و برنامه‌ها را ارائه می‌دهند. به همه این خاطرات فکر می‌کنم اما برجسته‌ترین خاطرات من مربوط به همکارانم، حرفه‌ای بودن و میزان اشراف آنها بر کار بوده است. کسانی که چه در کتابخانه خودم و چه در کتابخانه های دیگر با هم در ارتباط بودیم و به اعتقاد من این کتابداران هستند که کتابخانه‌های عمومی را می‌سازند.

ریچاردز در اهمیت کتابخانه‌های عمومی در عصری که اینترنت دسترسی به اطلاعات را تسهیل کرده است، گفت: کتابخانه‌های عمومی مکان‌هایی ارزشمند هستند که همگان می‌توانند به آن مراجعه کنند. محیطی امن که بین مردم فرق نمی‌گذارد. به همین دلیل است که ما در استرالیا کتابخانه‌های عمومی را به عنوان اتاق نشیمن جامعه توصیف می‌کنیم. جایی که ورود همه به آن آزاد است. شما نمی توانید به کافی شاپ بروید، جز اینکه چیزی بخرید؛ در مراکز خرید هم خیلی نمی توانید بمانید و باید آنجا را ترک کنید. پارک‌ها عالی هستند اما در مکان هایی همچون تهران، زمستان برای نشستن به پارک نمی روید. اما کتابخانه همیشه به روی شما باز است، می‌توانید به آنجا بروید، کتاب بخوانید، دیگران را ببینید. در عصر تکنولوژی نیز، کتابخانههای عمومی، مکانی برای دسترسی مردم، بدون توجه به طبقه اجتماعی، به تکنولوژی هستند و دسترسی عادلانه به اطلاعات را فراهم می کنند.

کتابخانه ها، مکانی برای آموزش مهارت های زندگی

وی با اشاره به روند تغییر کتابخانه های عمومی در 40 سال گذشته، بیان کرد: به لحاظ فیزیکی، امروز کتابخانه ها نسبت به گذشته بسیار هیجان انگیزتر هستند. افراد کتابخوان، همیشه فضای کتابخانه‌ها را دوست داشتند اما واقعیت این است که فضاها کاملاً قدیمی بود. امروز با تبدیل کتابخانه‌ها به اتاق نشیمن جامعه، احساس راحتی بیشتری را در این مراکز تجربه می‌کنیم؛ مبلمان و تجهیزات راحت تری دارند؛ طراحی انعطاف پذیری دارند؛ برای مثال قفسه‌های ما بر روی چرخ قرار دارد و به راحتی می توانیم آنها را جابجا کنیم. علاوه بر این خدمات و برنامه‌های بیشتری ارائه می‌دهیم. در واقع حالا بیشتر به این فکر می کنیم که چگونه بر ارزش مجموعه خود بیفزاییم. به این ترتیب، مثلا ساعت قصه، برای ما دیگر تنها قصه‌گویی نیست؛ بسیار تأثیرگذار تر از پیش است. ما تشخیص داده‌ایم باید به پدر و مادرهای جوان بیاموزیم که چگونه برای فرزندان خود کتاب بخوانند. به این ترتیب در حال ایجاد محیطی هستیم که بیش از پیش به نیاز مردم فکر می کند و به دنبال آموزش مهارت های زندگی به آن ها است.

وی در خصوص چشم انداز حرفه کتابداری در 10 سال آینده گفت: 10 سال زمان زیادی است؛ در استرالیا 10 سال پیش، تحقیقات گسترده ای با رویکرد آینده نگری انجام دادیم و سه سال پیش به بخش مربوط به کتابخوانی این تحقیقات رجوع کردیم؛ تمام چیزهایی که 10 سال قبل از آن صحبت می کردیم، بسیار تغییر کرده بود. مثلا آن زمان که ما در حال پیش بینی آینده بودیم، چیزی به نام « آی پد » هنوز اختراع نشده بود. در واقع تکنولوژی دائما در حال تغییر است و ما باید فعالیت خود را با آن تطبیق دهیم؛ بنابراین واقعاً نمی‌دانم 10 سال بعد چه اتفاقی می‌افتد با این‌حال فکر می‌کنم آن زمان هم کتابخانه‌ها مکانی امن هستند، حتی بیش از امروز؛ اما درباره منابعی که به مردم ارائه می‌کنیم و شیوه انجام کار، باید بگویم که خودمان هم نمی‌دانیم.

توانایی برقراری ارتباط، مهم ترین مهارت مورد نیاز برای یک کتابدار

این چهره بین‌المللی حرفه کتابداری، در خصوص ویژگی‌های یک کتابدار ایده‌آل گفت: ویژگی های مورد نیاز یک کتابدار ایده آل بسته به جایگاه او متفاوت است. برای مثال اگر فهرست‌نویس هستید نیاز به مهارت هایی دارید که قطعا متفاوت از مهارت های مورد نیاز کتابدار کودک و یا کتابداری است که مراجعان را در یافتن منبع مورد علاقه و رفع نیاز اطلاعاتی کمک می‌کند. با این‌حال آنچه بیش از همه مورد نیاز است، عشق به کار، اشتیاق خدمت به جامعه، توجه به نیازهای جامعه و تلاش برای ارائه خدماتی با هدف رفع این نیازها است. به اعتقاد من توانایی برقراری ارتباط با مردم، عمده ترین مهارت مورد نیاز است که روز به روز اهمیت بیشتری پیدا می‌کند؛ زیرا امروز در حال برون سپاری بسیاری از وظایف پشت صحنه همچون فهرست نویسی هستیم و بیشتر نیروهایمان را بر ارائه خدمات رو در رو متمرکز کرده ایم. بنابراین مهارت‌های خدمت به مشتری فوق‌العاده مهم است.

باید نقش مطالعه در رشد و پیشرفت کودک به والدین نشان داده شود

وی درباره شیوه‌های جذب کودکان به کتابخانه‌های عمومی گفت: برای جذب کودکان به کتابخانه باید با والدین صحبت کنیم، زیرا تا مدت قابل توجهی کودک خود به تنهایی نمی‌تواند به کتابخانه بیاید. قطعاً باید برنامه‌هایی خوب و جذاب برای زمانی که به کتابخانه می‌آیند تدارک ببینیم اما پیش از آن، پدر و مادر، مهم ترین افرادی هستند که باید برای آوردن کودک به کتابخانه متقاعد شوند. برای این کار فعالیت‌های متنوعی قابل انجام است؛ از جمله اینکه شما می‌توانید اطلاعات و منابع مورد نیاز مادران جوان را فراهم کنید. در استرالیا، زمانی که کودکی متولد می‌شود، مجموعه‌ای از منابع و اطلاعات مورد نیاز و نیز اطلاعاتی درباره اهمیت مطالعه در اختیار مادر قرار می‌گیرد؛ این کار از سوی دولت و با حمایت کتابخانه‌ها انجام می‌شود. بنابراین کتابخانه‌ها، کتاب بعدی مورد نیاز شما را آماده می‌کنند و شما باید برای گرفتن آن به کتابخانه مراجعه کنید. همچنین باید اهمیت مطالعه در رشد و پیشرفت کودک را، به والدین نشان دهیم؛ چراکه والدین قطعا بهترین‌ها را برای فرزند خود می‌خواهند؛ بنابراین باید بر روی این مسأله کار کرد و بدین منظور نیاز است که فعالیت‌های کتابخانه‌ای برای والدین نیز سرگرم‌کننده باشد. زمانی که کودک به کتابخانه جذب شود، ارتباط او قطع نخواهد شد، اما باید توجه داشته باشیم که این ارتباط از سال‌های آغازین زندگی برقرار شود. چراکه بر اساس اطلاعات آماری موجود، زمانی که کاربران کتابخانه شما به سال‌های پایانی نوجوانی می‌رسند، آنها را از دست خواهید داد؛ مگر اینکه به مطالعه مشغول باشند؛ اما در سال‌های آتی، چنانچه تجربه و خاطره خوبی از کتابخانه دوران کودکی خود داشته باشند، دوباره برای آوردن فرزندان خود به آنجا بر می‌گردند.

تجربه بازدید از کتابخانه های عمومی ایران

ریچاردز که در این سفر از تعدادی از کتابخانه های عمومی شهرهای تهران و شیراز بازدید کرد، با اشاره به این بازدیدها گفت: دیدن سالن‌های مطالعه جداگانه در کتابخانه ها، برایم جالب بود. چراکه وجود سالن‌های مطالعه مجزا در کتابخانه‌ها، لزوما در دنیا معمول نیست؛ آنها اتاق‌های کوچکی برای مطالعه هستند. گاهی نیز در ساختمان‌های تازه تأسیس فضای مطالعه بسیار بزرگ و جذابی وجود داشت. همچنین دیدن کسانی که فعالانه و توأم با عشق کار می‌کردند و حس رضایت کارکنان، بسیار خوشایند بود. به واقع کتابداران به بهترین شکل کتابخانه خود را اداره و به مردم خدمت می‌کنند.

ایده جشنواره قصه‌گویی را با خود به استرالیا می‌برم

وی با اشاره به فعالیت‌های انجام شده در کتابخانه‌های عمومی ایران، گفت: ایده جشنواره قصه‌گویی را بسیار دوست داشتم. چراکه فکر می‌کنم ما کارهای بسیاری مربوط به منابع کودک، از جمله معرفی بهترین کتاب‌ها، انجام می دهیم و فعالیت و رقابت در این زمینه در دنیا بسیار است. اما قدرت کتاب با قصه‌گویی افزایش می‌یابد و من فکر می‌کنم لازم است کتابداران در این زمینه رقابت کنند. این کار بسیار خلاقانه است. یکی از ایده‌هایی است که با خود به استرالیا می‌برم، درباره آن فکر می‌کنم و با هدفگذاری مجدد، آن را به کار خواهم گرفت.

ریچاردز که طی این سفر از کتابخانه یار مهربان شیراز نیز بازدید کرد، در این باره گفت: کتابخانه کودکان، کتابخانه‌ای دوست داشتنی با برنامه‌هایی جذاب بود. بزرگ ترین فضایی که می‌توان برای یک کتابخانه کودک فراهم کرد. کودکان تمایل به جنب و جوش دارند و می‌خواهند به همه جا سر بزنند و در چنین فضایی بیشتر با کتابخانه و برنامه‌های آن ارتباط برقرار می‌کنند. قطعا داشتن کتابخانه‌هایی ویژه کودکان، ایده بسیار خوبی است. دیگر نقطه قوت این کتابخانه این بود که با آگاهی به اینکه والدین کودکان را به کتابخانه می آورند، منابعی ویژه آنان نیز برای استفاده در کتابخانه فراهم شده بود.

وی با اشاره به تفاوت کتابخانه‌های عمومی ایران با سایر کشورها، اظهار داشت: احتمالا کوچک بودن بعضی از کتابخانه‌های عمومی در ایران، یک نقطه ضعف محسوب می‌شود؛ البته جدای از کتابخانه‌ای که به تازگی در مشهد افتتاح شد و همین‌طور کتابخانه آستان قدس، که خود به تنهایی شهری است. از سوی دیگر، توجه به نیاز مردم در تعریف و طراحی خدمات کتابخانه‌ای و متناسب سازی خدمات با جامعه، حسن بزرگی است. در شیراز از کتابخانه حجاب بازدید کردیم که برنامه‌هایی ویژه نوجوانان و زنان خانه‌دار برگزار می‌کرد؛ نمونه خوبی که نشان از برنامه ریزی برای این اقشار بود. این اقدامات تنها اجرای یک برنامه نیست، بلکه شناخت نیاز جامعه و پاسخ به آن است.

کتابخانه مرکزی مشهد، کتابخانه‌ای زیبا و از بهترین و ارزشمند‌ترین مکان‌های شهر است

وی در خصوص کتابخانه تازه تأسیس مشهد نیز گفت: نمای بیرونی کتابخانه مرکزی مشهد بسیار زیبا و معماری این ساختمان به خوبی نشان دهنده شهر و در هماهنگی با سایر قسمت‌های آن است. بخش‌های مختلف این کتابخانه، زیبا و بزرگ است. برای چگونگی احداث این ساختمان بسیار اندیشه شده و در مورد بخش کودکان این کتابخانه، با در نظر گرفتن بخش ستاره شناسی، رویکردی آینده نگرانه وجود داشته است. همچنین تالاری که مراسم افتتاح در آن برگزار شد، فضایی عالی و بزرگ بود و همینطور خدمات بخش نابینایان؛ من فکر می‌کنم کتابخانه مرکزی مشهد، کتابخانه‌ای زیبا و از بهترین و ارزشمندترین مکان های شهر است.

رصد ایده‌های برتر، بومی سازی و به کارگیری آنها، لازمه قرارگیری در مسیر پیشرفت است

رئیس کمیته کتابخانه‌های عمومی ایفلا فاکتور اصلی برای قرارگیری در مسیر پیشرفت را، رصد ایده‌های برتر، بومی سازی و به کارگیری آنها دانست و تصریح کرد: به اعتقاد من، هر جایی از دنیا که باشیم، کارهایی هست که برای بهبود وضعیت می‌توانیم انجام دهیم. مهم این است که دائماً رصد کنیم که در منطقه، کشور و دنیا چه می‌گذرد؛ بدون شرمندگی از ایده‌های دیگران استفاده کنیم و آنها را متناسب با موقعیت خود به کار بگیریم. فعالیت هایی در دنیا در حال انجام است و شما به عنوان یک کتابخانه مستقل و یا بخشی از یک مجموعه باید به آنها توجه کنید و امکان پیاده‌سازی آن‌ها را در اینجا بسنجید. پیش از این، از کمپین @your library صحبت کردم که چند سال پیش در استرالیا راه‌اندازی کردیم و بر اساس کمپین انجمن کتابداری امریکا بود.

وی ادامه داد: طرح را خریدیم اما می‌دانستیم که این کمپین در استرالیا فراگیر نخواهد شد؛ چراکه اساساً امریکایی بود. با وجود اینکه فلسفه این طرح عالی بود اما ایده‌اش امکان موفقیت نداشت. با این حال دلیل گسترده شدن و موفقیت این طرح، این بود که ما بر اساس شرایط استرالیا مجدداً بر روی آن کار کردیم. بنابراین ایده از فرد دیگری بود اما، ما از تمام اطلاعات آن استفاده کردیم و آن را متناسب با محیط خود ساختیم. همچنین در حال حاضر با موسسه خواندن (reading agency) در بریتانیا، بر موضوع خواندن به عنوان راهی برای کمک به مشکلات حوزه سلامت روانی کار می‌کنیم. ما از تمام تحقیقات انجام شده از سوی بریتانیا در این خصوص استفاده کردیم اما دوباره آن را متناسب با جامعه استرالیا ساختیم.

رئیس کمیته کتابخانه‌های عمومی ایفلا افزود: بنابراین همیشه فرصت‌هایی برای استفاده وجود دارد. قطعاً جامعه کتابخانه‌ها مبتنی بر همکاری و به اشتراک‌گذاری ایده‌ها است و کارایی و سودمندی ایده‌ای برای دیگران، باعث خرسندی است. امروز من متوجه شدم که شما در ایران از استاندارد کتابخانه‌های عمومی استرالیا به عنوان اساس کار خود استفاده می‌کنید و به اعتقاد جامعه کتابداری استرالیا این فوق العاده است که کسی از کار ما استفاده کند. بنابراین پیشنهاد من انجام یک کار خاص نیست، پیشنهاد من این است که همواره نگاهی به بیرون داشته باشیم.

مردم ایران فوق‌العاده هستند

وی که در این سفر پنج روزه، حضور در ایران را برای نخستین بار تجربه می کرد، در این باره گفت: پیش از هر چیز باید بگویم رفتار مردم بسیار دوستانه بود؛ مردم ایران فوق العاده هستند و این حتی پیش از ورود من به این کشور از طریق ارتباط با همکاران در اینجا و نیز دوست جدیدم در سفارت ایران در کانبرا به من ثابت شده بود. محبت مردم شگفت انگیز است؛ همچون همه جای دنیا کتابداران عاشق کارشان هستند، اما در اینجا کتابداران ایرانی کار خود را توأم با لبخند انجام می‌دهند و بسیار به کتابخانه خود افتخار می‌کنند که به اعتقاد من بسیار ارزشمند است. حضورم در این کشور باعث خوشحالی و افتخار بود.

ریچاردز از تجربه چشیدن غذاهای ایرانی هم گفت و آنها را فوق العاده توصیف کرد، سپس با لبخندی ادامه اداد: همه به من می‌گفتند غذاهای ایرانی را دوست خواهی داشت و من واقعاً دوست داشتم، فقط اینکه حجم یک وعده غذایی بسیار زیاد بود.

وی در کلام پایانی خطاب به کتابداران ایرانی گفت: یادمان باشد که ما تنها نیستیم؛ فکر می‌کنم این چیزی است که همه ما نیاز داریم دوباره به یاد بیاوریم. کتابداران در سراسر دنیا مشتاق دیدار یکدیگر هستند؛ قطعا آنها ایده‌های بسیاری از شما می‌گیرند و مطمئناً شما نیز از ایده‌های آن‌ها استفاده خواهید کرد؛ بنابراین باید با یکدیگر در ارتباط باشیم.