طرح پیشنهادی گروهی از دانشجویان شریف برای هدفمندی بنزین

گروه اقتصادی- عادل وحدتی: ترم پائیز 97-98 ، درس معماری سازمانی زیر نظر استاد عزیزم دکتر حبیبی در دانشکده مهندسی کامپیوتر دانشگاه صنعتی شریف ارائه شد و من این درس را برداشتم. درسی که تلفیقی بود از مباحث فناوری اطلاعات و برنامه ریزی و مدیریت استراتژیک در سازمانها. این درس تلاش می کرد تا به ما یاد بده چگونه فناوری اطلاعات و اهداف و چشم اندازهای یک سازمان را در یک راستا قرار بدیم و چگونه از قابلیت های فناوری اطلاعات جهت تحقق برنامه ها و اهداف استراتژیک استفاده کنیم.

به گزارش بولتن نیوز، متن این یادداشت به شرح زیر است:

یکی از ویژگی‌های این درس این بود که مباحث مطرح شده باید در صحنه عمل نیز به خدمت گرفته می شد به همین دلیل اعضای کلاس در قالب تیم های 4 نفر تقسیم شدند و هر تیم مسئولیت بررسی وضعیت یکی از سازمان های کلان کشور را بر عهده گرفت. گروه 4 نفره ما مسئولیت مطالعه شرکت ملی پخش فراورده های نفتی ، معاونت سامانه های هوشمند سوخت را بر عهده گرفت. ما تلاش کردیم با بررسی وضعیت فعلی این معاونت که مسئول اصلی اجرای طرح کارت سوخت بود، با ارائه یک سند راهبردی فاوا، پیشنهاداتی برای برخی از چالش های موجود از جمله چالش سهمیه بندی سوخت ارائه کنیم. آنچه که در ادامه ذکر می کنم بخشی از طرح پیشنهادی ما برای این مسئله بود.

با تک نرخی شدن بنزین، مردم دیگر انگیزه‌ای برای استفاده از کارت سوخت خود نداشتند زیرا می‌توانستند بدون محدودیت و با استفاده از کارت بنزین جایگاه‌داران بنزین را با همان نرخ دریافت نمایند. افزایش نرخ ارز و عدم تناسب بین قیمت واقعی بنزین و نرخ فعلی بنزین باعث افزایش قاچاق سوخت شده است. در چنین شرایطی دولت با حفظ نرخ فعلی بنزین حجم زیادی از یارانه سوخت را به شکل ناعادلانه توزیع می‌کند.

با احیای نظام سهمیه‌بندی به روال سابق و واقعی نشدن نرخ بنزین، افرادی که مصرف بیشتری دارند، از یارانه سوخت بیشتری بهره‌مند می‌گردند. در حالیکه بخشی از مردم ایران که فاقد خودرو هستند از این یارانه کلان بی‌بهره هستند. بنابراین یا دولت باید بنزین را با نرخ واقعی و تمام شده آن عرضه کند تا ریشه این بی‌عدالتی در توزیع یارانه سوختی برطرف گردد و یا اینکه به جای تخصیص سهمیه به خودرو‌ها و مالکین آن، سهمیه مشخصی به هر فرد ایرانی بر اساس کد ملی افراد اختصاص دهد.

در راهکار اول دولت می‌تواند درآمد حاصل از واقعی شدن نرخ بنزین را صرف توسعه حمل و نقل عمومی، و حمایت از اقشار آسیب‌پذیر کند. با واقعی شدن نرخ بنزین و کاهش یا حذف فاصله قیمتی بین نرخ بنزین در داخل کشور و بیرون از مرزها، قاچاق سوخت نیز به شدت کاهش خواهد یافت. همچنین واقعی شدن قیمت باعث اصلاح الگوی مصرف خواهد شد با این وجود به نظر می‌رسد مسئولین و تصمیم‌گیران در سطح دولت و کشور نگران تبعات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این مسئله هستند.

راهکار دوم که در واقع راهکار پیشنهادی این گزارش است، تخصیص سهمیه بنزین به همه افراد بر اساس کد ملی است که در آن اهداف زیر را می‌توان دنبال کرد:

1.توزیع عادلانه یارانه سوخت

2.کمک به واقعی شدن نرخ بنزین در گذر زمان

3.ارائه یک آلترناتیو برای یارانه نقدی

اجرایی کردن این راهکار، با استفاده از زیرساخت‌ها و بستر فعلی امکان پذیر است. با طراحی یک سامانه تحت وب از افراد خواسته می‌شود که برای بهره‌مندی از سهمیه سوخت در این سامانه از طریق وارد کردن کد ملی و مشخصات مورد نظر ثبت نام کنند. همچنین از افراد خواسته می‌شود تا یک شماره حساب از یکی از بانک‌های کشور برای انجام تبادلات مالی ، معرفی نمایند.

در آغاز هر ماه، به هر ایرانی ثبت نام کرده در این سامانه، سهمیه مشخصی از سوخت تخصیص می‌یابد که در پایان ماه از بین نمی‌رود و امکان ذخیره شدن آن وجود دارد. افرادی که فاقد خودرو هستند می‌توانند از طریق سامانه تحت وب طراحی شده، همه یا بخشی از سهمیه خود را به فرد دیگری منتقل کنند. این کار می‌تواند به شکل گیری یک بازار آزاد و قیمت گذاری برمبنای عرضه و تقاضا کمک کند. تا زمانی که سهمیه عرضه شده توسط افراد برای فروش در سامانه وجود داشته باشد، دولت اقدام به عرضه سوخت خود نمی‌کند بلکه مالکین خودرو سهمیه سوخت مورد نیاز خود را از این بازار تهیه کرده و حساب خود را شارژ کنند.

با اتمام طرف عرضه مردمی، دولت سهمیه مازاد را بر اساس نرخی که معادل میانگین قیمت فروش سوخت در سامانه تحت وب است، به متقاضیان ارائه می‌کند. این مکانیسم به واقعی‌تر شدن نرخ بنزین کمک می‌کند. امکان مدیریت مصرف جهت ذخیره سوخت و عرضه آن به بازار جهت فروش را فراهم می‌کند. با افزایش نرخ بنزین، افرادی که فاقد خودرو هستند و یا در مصرف سوخت صرفه جویی می‌کنند از این مسئله منتفع می گردند و بنابراین بخشی از مردم ایران خواهان واقعی شدن قیمت سوخت خواهند شد. در حالیکه در شرایط قبل از اجرای این طرح، هر گونه افزایش قیمت سوخت، با مخالفت همه مردم مواجه می‌شود. راهکار دیگر این است که در بروس انرژی، کارگزارانی برای خرید و تجمیع سهمیه سوخت مازاد افراد، تشکیل شود. این کارگزاری‌ها سهمیه خریداری شده را جهت عرضه به جایگاه‌دارن بنزین ارائه می‌کنند.

برای دریافت سوخت می‌توان از کارتهای سوخت فعلی استفاده کرد که به کد ملی افراد متصل شده است. از آن جایی که مبنای سهمیه بندی، کد ملی افراد است نه داشتن کارت سوخت، در نتیجه به ازای هر فرد، فقط یک کارت سوخت معتبر در سیستم وجود دارد و داشتن چند کارت سوخت به معنای برخورداری از چند سهمیه نیست و امکان ارتباط چند کارت سوخت به یک کد ملی وجود ندارد. راهکار دیگر استفاده از کارت ملی هوشمند است که در حال حاضر برای همه ایرانیان صادر شده است.

با شکل گیری این راهکار، امکان تخصیص سهمیه و یارانه در هر نوعی، به شکل برابر و عادلانه به همه افراد به وجود خواهد آمد. تخصیص سهمیه سوخت به افراد بر اساس کد ملی، می‌تواند به عنوان آلترناتیوی برای یارانه نقدی نیز به حساب آید. در حال حاضر اثرات یارانه نقدی به حداقل ممکن رسیده است با این وجود نه ایرانی‌ها از یارانه نقدی انصراف خواهند داد و نه اراده سیاسی برای قطع یارانه نقدی و خلاص شدن از بارسنگین آن وجود دارد. بنابراین شاید بهتر باشد ابتدا، شکل پرداخت یارانه را متنوع کنیم و سپس به حذف تدریجی و یا هدفمند کردن آن در چارچوب حمایت از اقشار آسیب‌پذیر بپردازیم.

دولت می‌تواند برای افراد متقاضی، معادل 45 هزار تومان یارانه نقدی را تبدیل به سهمیه سوخت بر اساس نرخ کشف شده قیمت بنزین در ماه گذشته قرار دهد. به عنوان مثال اگر در ماه گذشته متوسط نرخ فروش بنزین لیتری 5000 تومان بوده باشد، دولت می تواند 9 لیتر سهمیه بنزین به افراد متقاضی تخصیص دهد. انگیزه افراد برای این می‌تواند باشد که نرخ بنزین شناور و متناسب با تورم، عرضه و تقاضا و سایر فاکتورهاست در حالیکه یارانه نقدی همیشه مقداری ثابت دارد.