همکاری عمان با تحریم‌های آمریکا علیه ایران بعید است!
گروه بین‌الملل ـ میرجواد میرگلوی‌بیات*: پس از سفر وزیر امور خارجه آمریکا به عمان و دیدار او با سلطان قابوس و مواضع پمپئو در عمان این سؤال پیش می‌آید که عمان تا چه اندازه با تحریم‌های آمریکا علیه ایران همراهی دارد؟
به گزارش بولتن نیوز، برای جواب به این سؤال باید کنشگری عمان را سطح داخلی این کشور، سطح منطقه‌ای و در سطح تعامل با قدرت‌های جهانی تحلیل کرد.
عمان در شبه‌جزیره عربستان انزوای جغرافیایی، مذهبی دارد. این کشور فقط از ناحیه غربی خود مرز خاکی دارد و سه کشور امارات متحده عربی، عربستان و یمن همسایه‌های این کشور هستند. از سوی دیگر اکثریت مذهب اباضی این کشور موجب انزوای مذهبی این کشور در جهان اسلام شده و وهابیت از زمان پیدایش خود چندین بار وارد نزاع و درگیری با پیروان این مذهب شده است و هنوز هم اباضیان را از فرق منحرف جهان اسلام می‌دانند و بعضاً اباضیه را نیز تکفیر می‌کنند. عمان اقتصادی نسبتاً ضعیف و وابسته به نفت و جهان خارج (از نیروی کار تا تکنولوژی تا مواد غذایی و اولیه) دارد. نرخ بیکاران در میان جوانان این کشور به 47 درصد می‌رسد و در دهه اخیر به‌خصوص ماه‌های گذشته این مسئله سبب اعتراضاتی در کشور عمان شده که به‌شدت سیاست‌مداران عمانی را ترسانده است. با توجه به حضور قدرتمند اقتصادی ایران در سال‌های اخیر در این کشور و ثبت شرکت‌های ایران در عمان در صورت چالش بین این دو کشور مشکل اقتصادی و بیکاری در عمان تشدید می‌شود این در حالی است که مراودات عمان با امریکا رقم بالایی نیست و بیشتر آن نیز در بخش تسلیحات نظامی است. بافت جمعیتی این کشور به‌خصوص جمعیت حدود 5 درصدی شیعه که قدرت و ثروت زیادی دارند به همراه بلوشی‌ها یا همان بلوچی‌ها که سال‌ها پیش از ایران به عمان سفرکرده‌اند عملاً وضعیتی را ایجاد کرده که دولت عمان نخواهد روابط خود را با ایران متلاطم کند، اگر این مسئله را در کنار نفوذ وهابیت در جمعیت اهل سنت عمانی تحلیل کنیم اهمیت خود را بیشتر نشان می‌دهد. در کنار مواردی که ذکر شد و سایر مسائل دخیل، نگاه مثبت تاریخی سیاست‌مداران عمانی در وقایع قرن 50 سال گذشته به ایران دلیل دیگری بر همراهی نخبگان سیاسی و فکری این کشور با ایران است و گمان نمی‌رود به‌راحتی این تجربیات داخلی در تصمیم‌سازی آنها کنار گذاشته شود. نشانه‌های زیادی در یک سال اخیر وجود دارد که عمان از حضور ایران در این کشور استقبال می‌کند، حذف ویزا و صدور ویزای فرودگاهی، دعوت از ایران در پروژه‌هایی همانند، نانو سیتی، شهر جدید و مدرن سندان، حضور شرکت‌های ایرانی در مناطق آزاد این کشور، حضور علمی ایران در حوزه‌های مختلف، سفر عمانی‌ها به ایران برای درمان و یا در نظر گرفتن بنادری مانند بندر السویق برای مبادلات تجاری با ایران همه نشان می‌دهد که عمانی‌ها روی ایران برای پیشبرد سیاست‌های خود حساب ویژه‌ای باز کردند. افزایش 106 درصدی صادرات ایران به عمان نسبت به سال گذشته گواه خوبی برای این ادعاست.
عمان از طریق برون‌بوم مسندم همسایه جنوبی دریایی ایران در تنگه هرمز است، مرز آبی مشترک در دریای عمان و پروژه‌های مختلف مانند خط لوله گازی در این محدوده جغرافیایی و همکاری نظامی مشترک و ... اهمیت همسایه شمالی عمان را برای دولت‌مردان این کشور نشان می‌دهد. جنگ داخلی یمن و نفوذ ایران در یمن باعث شده که عمانی‌ها نظر مثبت ایران را برای امنیت مرزهای خود مهم بدانند، چراکه یمن از 50 سال قبل همواره موجب نگرانی سیاست‌مداران عمانی شده است. از سوی دیگر عمان با دو کشور همسایه خود یعنی امارات و عربستان مشکلات مرزی حل‌نشده زیادی دارد و در طول نیم‌قرن اخیر در چند نوبت درگیری‌های مختصر نظامی نیز داشته‌اند.
عربستانی‌ها نسبت به استان سنی نشین ظفار چشم طمع داشته و این منطقه را مسیر دست‌یابی خود به آب‌های جنوبی شبه‌جزیره به‌حساب می‌آورند، در کنار این ادعاها و مطامع ارضی، علمای اباضی نسبت به وهابیت نگاه مثبتی ندارند و وهابیت نیز آنها را تکفیر می‌کنند و نخبگان سیاسی عمان از فعالیت‌های وهابیت در میان قبایل اهل سنت و چند قبیله وهابی احساس خطر می‌کنند. لازم به ذکر است که سنی‌ها در عمان ادعا دارند که اکثریت شهروندان این کشور را تشکیل می‌دهند. عمان شورای همکاری خلیج‌فارس را ازآن‌جهت مهم می‌داند که در قالب این همکاری بتواند علاوه بر مشکلات بیرونی از اعمال تجاوزکارانه عربستان جلوگیری کند، عمانی‌ها به‌خوبی از تاریخ دست‌اندازی عربستان به کشورهای همسایه خود مطلع هستند و به همین دلیل از بالانس قدرت به نفع عربستان خشنود نخواهند بود. عمان که در چشم‌اندازهای 2020 و 2040 خود به دنبال کاهش وابستگی به نفت و تنوع اقتصادی است از هرگونه چالش و درگیری در منطقه به‌شدت پرهیز می‌کند، چراکه ورود سرمایه، توریست و کالا و خدمات و نیروی انسانی به این کشور مستلزم امنیت و ثبات در منطقه است. آنها در راستای تقویت قطر در شورای همکاری خلیج‌فارس همکاری می‌کنند و تا جایی با آمریکا همکاری دارند که منویات خود آنها در منطقه تأمین شود و چون تقویت قطر و رفع دشمنی عربستان و قطر در راستای منافع این کشور است و برای مهار عربستان ضروری است از همکاری با آمریکا استقبال می‌کنند. در جمع‌بندی این بخش می‌توان چنین گفت که عمان در منطقه به دنبال تعادل قدرت بوده و هست و به دلیل اینکه که در شبه‌جزیره عربستان قدرت عربستان با حمایت آمریکا به ضرر ایران و قطر در حال گسترش است عمان به دنبال تضعیف ایران نخواهد رفت.
شاید این سؤال پیش بیاید که آیا عمان در سطح تعامل با قدرت‌های جهانی همچون آمریکا می‌تواند سیاست‌های مستقل اتخاذ کند؟ برای جواب به این سؤال باید قدرت‌های جهانی دیگر مانند انگلستان در درجه اول و هند و چین و اتحادیه اروپا را در درجه دوم وارد تحلیل کنیم. با تصمیم انگلیس برای بازگشت به خاورمیانه و به‌خصوص حضور فعال آنها در خلیج‌فارس ما شاهد رقابت نظم انگلیسی در مقابل نظم آمریکایی در منطقه بودیم. انگلیس که از دیرباز نفوذ همه جانبه‌ای در حیات و ممات سلطنت عمان داشته تا ابتدای هزاره سوم به‌طور علنی برخی از مناصب حیاتی عمان را از نیروهای انگلیسی انتخاب می‌کرد و هنوز هم در بسیاری از امور عمان دخالت دارد و در نقاط عطف تاریخی زیادی به عمان کمک همه‌جانبه کرده است. تأسیس پایگاه جدید انگلیس در عمان و برگزاری مانور مشترک و سفر متعدد مقامات انگلیسی به عمان و شواهد زیاد دیگر گواه توجه ویژه انگلیس به عمان است. نظم انگلیسی منطقه در کشورهای مثل قطر و اردن هاشمی نیز نفوذ دارد و این دو کشور به‌خصوص قطر در چندین فقره نشان دادند که در مقابل افزایش نفوذ عربستان و امارات (شما بخوانید آمریکا) مقاومت می‌کنند. شواهدی از رقابت پنهان انگلیس و آمریکا در منطقه وجود دارد. در قضیه قتل خاشقچی این روزنامه گاردین انگلیس و شبکه الجزیره بود که به‌شدت بر روی عربستان و آمریکا فشار آوردند، یا در نزاع بین قطر و عربستان این انگلیس بود که به‌طور همه‌جانبه از قطر حمایت کرد و به طرق مختلف در تضعیف عربستان کوشید. اردن هاشمی نیز در چندین موارد همراهی خود با انگلیس را نشان داده است. ازآنجایی‌که انگلیس در برجام تقریباً موضعی مخالف آمریکا دارد و اخیر به‌طور علنی به مخالفت با سیاست‌های آمریکا در خروج از برجام می‌پردازد لذا در تصمیم سازی عمانی¬ها در قبال تحریم‌ها به آنها آزادی عمل و استقلال رأی بیشتری در مقابل آمریکا می‌دهند، همانند اردن هاشمی که دو شب پیش اعلام کرد که در تحریم‌های ضد ایرانی آمریکا مشارکت نخواهد کرد انتظار می‌رود که عمان نیز با توجه به سطح مراودات گسترده‌تر با ایران و با توجه به توضیحاتی که داده شد وارد همکاری با آمریکا نشود و چه‌بسا از آمریکا معافیت‌هایی نیز درخواست کند. هندی‌ها و چینی‌ها بزرگ‌ترین شرکای تجاری عمان هستند که نفوذ اقتصادی و حتی سیاسی زیادی در عمان دارند با توجه به روابط بسیار خوب ایران و هند و رقابت چین و آمریکا در خاورمیانه انتظار می‌رود که این دو قدرت جهانی از عمان حمایت ویژه‌ای انجام دهند و عمان را معبری برای حضور اقتصادی خود در ایران قرار دهند. کشورهای عضو اتحادیه اروپا نیز در قضیه برجام فشاری بر روی عمان وارد نکرده‌اند و از هر فشاری بر روی عمان برای تحریم ایران می‌پرهیزند. رابطه عمان با رژیم اشغالگر اسرائیل را نیز نباید به‌صورت تک علتی و مسائل مربوط به ایران تحلیل کرد، عمان پس از قرارداد کمپ دیوید روابط خود با مصر را قطع نکرد و از این قرارداد حمایت کرد، اسحاق رابین و شیمون پرز در دهه 1990 به عمان سفر داشتند و امروز عمان برای آنها واسطه‌ای برای میانجیگری میان کشورهای منطقه و نیروهای فلسطینی است. با عنایت به سیاست‌های بی‌طرفانه عمان و میانجیگری آنها در پرونده‌های مختلف بعید است که عمان به دنبال چالش با ایران برود و بخواهد سطح روابط خود با ایران را به‌طور محسوسی کاهش دهد. خود غربی‌ها نیز عمان را یک کانال ارتباطی مهم و کارا در مذاکرات با ایران می‌دانند و از این مسئله باخبر هستند که در صورت تخریب رابطه تهران-مسقط ایران عکس‌العمل شدید در مقابل انزوای سیاسی خود در منطقه نشان خواهد داد.
*دانشجوی دکتری مطالعات منطقه‌ای گرایش خاورمیانه و شمال آفریقا در دانشگاه تهران
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
