زنگار فراموشی بر چهره صنایع دستی

به گزارش بولتن نیوز، صنایع دستی، هنری زیبا و محصول دستان هنرمندانی زحمتکش و کم توقع و البته وفادار به هنر آبا و اجدادی است، هنرمندانی که با حفظ سنت های شغلی گذشتگان و شاید بر حسب نیاز، نقش مهمی در حفظ بخشی از تاریخ و فرهنگ هر شهر و منطقه بر عهده دارند.
صنایع دستی کشور افزون بر پیشینه تاریخی هفت هزار ساله از تنوع، جذابیت و زیبایی خاصی برخوردار است که می تواند به عنوان یکی از تولیدات مهم هنرمندان ایران زمین در توسعه گردشگری و مبادلات فرهنگی نقش بسزایی ایفا کند.
صنایع دستی هر کشور بازگو کننده خصوصیات تاریخی، اجتماعی و فرهنگی آن و نمادی از هویت ملی هر قوم است و می تواند عامل مهمی در شناساندن فرهنگ و تمدن ملت های مختلف و نیز هویت بخشی به نسل های آینده محسوب شود.
هنرها و صنایعی که روزگاری به تامین نیازهای اساسی مردم می پرداختند و حذف هر یک از آنها روال طبیعی زندگی را لنگ می کرد، امروز به حاشیه رفته و محصولات آن را تنها به عنوان نمادی از گذشته و سنت آن هم در صورت توانایی مالی خریداری و به عنوان دکوری به نمایش می گذاریم.
محصولات هنری که روزگاری ظرف های غذا، کوزه های آب، فنجان چای و پوشاک و پوشش زندگی هر یک از اجداد ما محسوب می شدند، امروز با بی توجهی و گرایش به زندگی مدرن و محصولات صنعتی و ماشینی کم کم به وادی فراموشی رفته اند.
تغییر نیازهای جامعه و شیوه زندگی افراد، صنعتی شدن محصولات، واردات بی رویه با قیمت های بسیار نازل، نبود تطبیق میان طرح ها و صنایع دستی حاصل از این مشاغل با زندگی امروزی، نبود توان رقابت با محصولات مشابه صنعتی، بالا بودن قیمت تمام شده برخی محصولات، مهاجرت های بی رویه، تامین نشدن نیازهای معیشت خانواده و نبود برنامه ریزی مناسب برای شناسایی و آشنایی عموم با جذابیت های بصری از جمله مواردی است که صنایع دستی را در معرض نابودی قرار داده است.

* خطه هنرخیز خراسان
خراسان رضوی پهنه غنی از فرهنگ و تاریخ و محل زندگی هنرمندان و صنعتگران بلند آوازه است که از مجموع 250 رشته هنرهای دستی شناخته شده در کشور دست کم 90 رشته را داراست.
در این میان 35 رشته صنایع دستی بومی خراسان رضوی است که در همین منطقه تولید می شود و تا کنون 10 رشته از این تعداد به عنوان رشته های دارای مزیت در کشور انتخاب شده است.
رشته های هنری از جمله نوار بافی، ابریشم بافی، قلم زنی روی سنگ، ارغوان بافی، زیورآلات سنتی، کاشی سنتی، پوستین دوزی، گلدوزی، سنگ تراشی، سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی از جمله رشته هایی است که در خراسان رضوی فعال است.
این در حالی است که منسوخ شدن کامل 9 رشته صنایع دستی در این استان به این معناست که دیگر نه هنرمندی در این رشته ها وجود دارد و نه اثری از این رشته ها در استان تولید می شود و این رشته ها به تاریخ پیوسته اند.
رشته هایی مانند گیوه دوزی، جاجیم بافی، شرع بافی، چلنگری، صحافی سنتی، برک بافی، قفل سازی، علامت سازی و دباغی از جمله این رشته ها است.
زندگی مدرن و فاصله گرفتن از زندگی های سنتی و تغییر نیازها موجب شده اغلب محصولات رشته های سنتی کارایی لازم را در زندگی امروزی نداشته باشند و با گذر زمان و از دنیا رفتن هنرمندان و اساتید این رشته ها، دیگر محصولاتی از این دست تولید نشود.
با تداوم این روند، رشته های دیگر از قبیل چادر شب بافی، پوستین دوزی، رنگرزی گیاهی، احجام سنتی، آیینه کاری، نمد مالی، مسگری، چارق دوزی و گره چینی نیز در این خطه در معرض نابودی قرار گرفته است.
با یک بررسی تاریخی می توان به این نتیجه قطعی و روشن رسید که هر یک از این حرفه ها، دارای سابقه کهن تاریخی از نظر اجتماعی، فرهنگی و حتی اقتصادی هستند و اینجاست که باید کمی عمیق تر اندیشید و دید که به راستی وظیفه چه گروه و سازمانی است که با توجه به اهمیت روز افزون فرهنگ و تاریخ استان، به حفظ این سرمایه های بومی و ملی و تاریخی اهمیت دهد و به ارزش حفظ این مشاغل، نه به صورت نمادین بلکه در حد کامل توجه کند.

* کشتی به گل نشسته صنایع دستی
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی چندی پیش در همایش طراحی بسته بندی سوغات ویژه خراسان رضوی، صنایع دستی این استان را همچون کشتی به گل نشسته توصیف کرد که روش تولید، عرضه و بسته بندی در آن متناسب با ظرفیت صنایع دستی استان نیست.
محمد مطیع با بیان اینکه دنیا شهر مشهد را به عنوان شهر جهانی گوهرسنگ پذیرفته است، افزود: در این زمینه لاک پشتی حرکت می شود و هیچ چیز مدون نشده است.
وی اظهار کرد: 70 رشته صنایع دستی در استان وجود دارد و بیش از 500 فروشگاه صنایع دستی در خراسان رضوی دایر و فعال است.
مطیع گفت: این استان 31 میلیون گردشگر دارد اما کار خاصی در زمینه ارایه صنایع دستی به آنها صورت نگرفته و تاکنون نتوانسته ایم به خوبی موضوع سوغات را مدیریت و از داشته هایمان استفاده مطلوب کنیم.
او با بیان اینکه استانداردسازی محصول نیز موضوع مهمی است و تاکنون نشان استاندارد سنگ هرکاره، فیروزه و عقیق خراسان رضوی گرفته شده است، افزود: مجوزهای نشان اعتماد هم به فروشگاه های صنایع دستی خراسان رضوی داده شده که نشان می دهد جنسی که داخل فروشگاه ها فروخته می شود فقط جنس ایرانی است.
وی اظهار کرد: مشهد با بیش از هشت هزار و 900 کارگاه انفرادی و گروهی و بیش از 20 هزار هنرمند و صنعتگر، از نظر جمعیت شاغل به کار در صنایع دستی نیز جزو سه شهر نخست کشور محسوب می شود.

* شبکه سازی صنایع دستی و سوغات راه برون رفت
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز گفت: شبکه سازی صنایع دستی و سوغات موجب گردآمدن بخش خصوصی با دانش های متعدد در کنار یکدیگر و استفاده از ظرفیت های همدیگر می شود.
ابوالفضل مکرمی فر افزود: در نخستین تجربه این شبکه سازی در استان شرکت های مختلف با دانش ها و توانایی های متعدد در کنار یکدیگر جمع شده و به تولید محصولات مورد نیاز بازار با کیفیت مطلوب اقدام کردند.
وی بابیان اینکه بیش از 100 نفر از هنرمندان در این شبکه گردهم آمده اند اظهار داشت: هم اکنون 60 روش متعدد برای شبکه سازی وجود دارد که تاکنون روش سنتی در این زمینه در کشور اجرا شده است.
مکرمی فر با بیان اینکه این نوع شبکه سازی صنایع دستی در کشور برای نخستین بار در استان امسال انجام شده است، گفت: شرکتهای تعاونی، طراح پکیج و بسته بندی، طراح محصولات، نماینده های بانک ها و نمایندگان سازمان های خصوصی در این شبکه می توانند فعالیت موثر داشته باشند.

* تغییر کاربری راه نجات
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی افزود: نوآوری و تعریف کاربری جدید با هدف کاربردی کردن محصولات و صنایع دستی مهمترین مسئله ای است که در این صنایع باید در نظر گرفته شود.
وی اظهار داشت: با توجه به نقش صنایع دستی در زندگی و امور روزانه مردم در گذشته، همچنان می توان این نقش را با تعاریف و تدابیر جدید زنده و ماندگار نگه داشت.
او گفت: در کنار تعاریف و کاربری جدید برای صنایع و هنرهای سنتی باید از هنرمندان این رشته ها که معدود و انگشت شمار هستند نیز حمایت شود.
مکرمی فر افزود: در این راستا آموزش به عنوان سیاست اصلی و اولیه مد نظر است و نسل جوان به خوبی می تواند با فراگیری هنرهای دستی و ایجاد خلاقیت در این زمینه نقش آفرینی موثر داشته باشد.
وی با بیان اینکه هنرهای سنتی و صنایع دستی بگونه ای عجیب و تاثیرگذار موجب ایجاد آرامش و امنیت خاطر در افراد می شود اظهار داشت: علت مهم گرایش جمعی به زندگی سنتی و هنرهای دستی از سوی گردشگران همین نکته است.
او گفت: بسیاری از هنرهای سنتی قدیمی و حتی منسوخ شده را با حمایت و تغییر کاربری می توان جان تازه و دوباره داد.

* صادرات 3.5 میلیون دلاری صنایع دستی
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی با بیان اینکه در نیمه نخست امسال حدود 3.5 میلیون دلار صنایع دستی از این استان صادر شده است افزود: این میزان صادرات صنایع دستی به جز صادرات چمدانی آن محاسبه شده است.
مطیع اظهار کرد: سنگ های قیمتی، بافته های داری، مصنوعات چرمی، مصنوعات سفال و سرامیک به ترتیب بیشترین صادرات صنایع دستی در استان را به خود اختصاص داده است.
وی گفت: دیگر صنایع دستی صادراتی استان شامل محصولات نساجی سنتی، مصنوعات سنگی و چرمی، آبگینه و نظایر آن می باشد.
مطیع با بیان اینکه سال گذشته بیش از 14 میلیون دلار صنایع دستی خراسان رضوی به کشورهای دیگر صادر شد افزود: صنایع دستی این استان به 27 کشور صادر می شود که از آن جمله می توان به کشورهای ژاپن، چین، تاجیکستان، ازبکستان، مالزی، فرانسه، سوئیس، انگلستان، نیوزیلند، بحرین، قطر، کویت، آلمان، کانادا، ترکیه و استرالیا اشاره کرد.

* سوغات، کاربردی جدید برای صنایع دستی
معاون صنایع دستی خراسان رضوی اظهار داشت: با توجه به ورود میلیونها زائر و گردشگر داخلی و خارجی به این استان، تعریف کاربردهای جدید برای صنایع دستی و معرفی آنان به عنوان سوغات می تواند راه خوبی برای ترویج این هنرها باشد.
مطیع با اشاره به جایگاه فرهنگی هنرهای دستی و سنتی گفت: کاربردهای نوین و جدید هنرهایی مانند مسگری، نمد مالی، رنگرزی و چادر شب بافی، فراوان و متعدد بوده و می تواند موجب استقبال گردشگران شود.
وی افزود: صنایع دستی در کنار همه کاربردهایی که دارد می تواند به عنوان سوغات، پیام رسان ابعاد فرهنگی سفر برای گردشگران داخلی و خارجی باشد زیرا بخشی از سفر و گردشگری همراه با هدیه و سوغات است که نه تنها تاثیر اقتصادی قابل توجهی در بر دارد بلکه صنایع دستی را به پیام رسان فرهنگی تبدیل می کند.
او اظهار کرد: بخشی از موفقیت فعالیت های اقتصادی شهر با توجه درست و دقیق به اقتصاد گردشگری و اقتصاد سفر محقق می شود.
مطیع گفت: خلاقیت و کاربردی کردن محصولات صنایع دستی از جمله ضروریات و نیازهایی است که باید با برنامه ریزی هدفمند انجام شود.
وی افزود: باید با هدفمند کردن محصولات صنایع دستی و در نظر گرفتن نیاز مصرف کنندگان در نوع کاربری محصولات این بخش به رشد و پرورش هنرمندان، حمایت از آنان، جلب توجه گردشگران و کشف بازارهای جدید در این عرصه اقدام نمود.
او ادامه داد: زندگی مدرن و فاصله گرفتن از زندگی های سنتی و تغییر نیازها موجب شده است اغلب محصولات صنایع دستی و هنرهای سنتی کارایی خود را از دست داده و با گذر زمان و مرگ هنرمندان و استادان این رشته ها، محصولاتی از این دست دیگر تولید نشود.