دیپلماسی اقتصادی حلقه مفقوده توسعه روابط تجاری با همسایگان

گروه اقتصادی: از دو فرصت استثنایی که هم‌اکنون برای تجارت و صادرات کالا مهیاست، سهم ایران چندان بالا نیست. بازارهای همسایه ازجمله عراق و افغانستان بیش از یک دهه است که می‌توانند برای بخش خصوصی و تجار ایران چه به لحاظ سرمایه‌گذاری و چه به لحاظ بازار صادراتی، بازاری جذاب باشد. بااین‌حال تجار ایرانی در رقابت بین کالاهای چینی، هندی، پاکستانی، ترک و حتی در مواردی کالاهای اروپایی و آمریکایی عقب هستند.

به گزارش بولتن نیوز، اگرچه آخرین آمار تجارت ایران و افغانستان از مثبت شدن تراز تجاری به نفع ایران خبر می‌دهد اما 2.5 میلیارد دلار تجارت رقمی در اندازه اقتصاد ایران و البته کشش بازار افغانستان نیست.

مشابه این شرایط در عراق هم وجود دارد. با وجودی که حجم مبادلات با عراق بعد از خروج نیروهای آمریکایی از این کشور رو به افزایش گذاشته اما همچنان فرصت‌های بسیاری برای تجارت و البته صادرات خدمات فنی و مهندسی وجود دارد که مغفول مانده است.

به‌زودی سوریه هم به جمع این سه فرصت بازار صادراتی برای ایران می‌پیوندد. وجود مشترکات فراوان به لحاظ سیاسی، فرهنگی و مذهبی سبب شده تا این سه بازار ظرفیت‌های بالقوه‌ای را برای بخش خدمات و تجارت ایران فراهم کند. فرصت‌هایی که به‌آسانی از دست می‌رود.

تغییرات مداوم قوانین صادراتی، تغییر مداوم نرخ ارز در چند سال گذشته و پایین نگاه‌داشتن تصنعی نرخ ارز توسط دولت و عدم ارائه خدمات مناسب از سوی صندوق ضمانت صادرات و بانک‌های ایرانی ازجمله موانعی است که سبب شده، میزان مبادلات ایران با افغانستان و عراق بالاتر نرود. هرچند که مشکلات حوزه حمل‌ونقل، بالا بودن نرخ ویزا و خدمات کنسولی دو کشـور، جدی نبودن حضور شرکت‌های بزرگ و ملی، کمبود سرمایه‌گذاری در واحدهای صنعتی و مشکلات متنوع در سیاست‌های دولتی در افغانستان هم ازجمله عواملی است که باعث کاهش صادرات ایران به افغانستان شده است.

 اگرچه لازمه افزایش صادرات نیازمند درک مناسـبی از شرایط افغانستان و عراق است، اما نگاه کلی مسئولان دولتی باید از اولویت‌های سیاسی و امنیتی به اولویت‌های اقتصادی تغییر یابد.

 کارشناسان اقتصادی می‌گویند، بتوانیم سهم بالای از بازار افغانستان به دست‌گیریم، قطعاً دغدغه‌های سیاسی و امنیتی و اجتماعی ما در مورد افغانستان نیز حل خواهد شد. بااین‌حال واقعیت این است که امروز سهم افغانستان از تجارت دو کشور بسـیار اندک است و طرف ایرانی باید با برداشـتن موانع، امتیازاتی برای واردات کالا از افغانســتان در نظر بگیرد.

علا میر محمد صادقی رئیس اتاق مشترک ایران و افغانستان در این رابطه می‌گوید: صادرات ایران به کشورهای همسایه ازجمله عراق و افغانستان تجارتی مقرون‌به‌صرفه و در قیاس صادرات به کشورهای اروپایی و آسیایی است. ازاین‌رو باید بر صادرات به کشورهای همسایه، علی‌الخصوص آنانی که دارای بیشترین مشترکات با ایران هستند، تمرکز کرد.

او اضافه می‌کند: وجه تمایز این صادرات اشتراکاتی مثل فرهنگ و دین مشترک است. البته افغانسـتان به دلیل زبان مشـترک با ایران در جایگاه ممتـازی قرار دارد و می‌توان آن را هدفی ویژه برای صادرات در نظر گرفت.

اگرچه توصیه میر محمدصادقی به فعالان بخش خصوصی صبوری بیشتر برای در اختیار گرفتن بازار افغانستان است، اما با بیش از یک دهه پس از آزادسازی افغانستان از طالبان هنوز هم بخش خصوصی ایران نتوانسته جای پای خود را در این کشور محکم کند.

توصیه به دیپلماسی اقتصادی

مرکز پژوهش‌های مجلس اخیراً در گزارشی تأکید کرده که دستيابی به قدرت اول منطقه بر اساس اهداف سند چشم‌انداز 20 ساله و سیاست‌های كلی برنامه‌های پنج‌ساله كشور درگرو استفاده تام و تمام از ظرفیت‌های دستگاه ديپلماسی كشور تحت عنوان ديپلماسی اقتصادی معنا پيدا می‌کند. درنتیجه كشورهايی كه در عرصه سياست خارجی رويكرد توسعه‌ای در پیش‌گرفته‌اند و داراي ديپلماسي اقتصادي فعالي هستند، تلاش می‌کنند كه در تأمین اهداف اقتصادی‌شان در عرصه بین‌المللی از كليه ابزارها و ظرفیت‌های سياسي خود بيشترين استفاده را داشته باشند.

این واحد مطالعاتی مجلس پیشنهاد کرده که وزارت امور خارجه معاونت اقتصادی خود را برای کمک به فعالان تجاری کشور احیا کند.

بازار افغانستان، عراق و به‌زودی سوریه مهیا برای صادرات خدمات فنی و مهندسی است. کشورهایی که به دلیل جنگ‌های داخلی نیاز به بازسازی دارند. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های صنعتی و پروژه‌های انتقال برق و گاز از طریق حضـور جدی در مناقصه‌های تجاری افغانسـتان می‌تواند فرصت خوبی برای بخش خصوصی ایران باشد.

پیام باقری عضو سندیکای صادرکنندگان برق می‌گوید: طی سال‌های گذشته عراق، پاكستان، افغانستان، كشورهاى حاشيه خلیج‌فارس و حتى كمى آن‌طرف تر لبنان، سوريه و هندوستان هم از ما درخواست برق‌دارند. به عبارتی در مورد يك کسب‌وکار حداقل در کوتاه‌مدت ١٠ ميليارد دلاري بلكه بيشتر صحبت مي‌كنيم كه نه‌تنها تقويت توليد داخلي و اشتغال‌زايي را به دنبال دارد، بلكه به كسب ارزش‌افزوده مناسب و درآمدهاى ارزي متنابه براي كشور منجر خواهد شد.

 مجموع این موارد نشان می‌دهد که با توجه به نقش حساس کشورهایی مثل عراق و افغانستان و سوریه در سیاست خارجی ایران و نقش مهمی که تقویت روابط تجاری دو کشور در این میان می‌تواند ایفا کند، پررنگ شدن نقش دولت در توسعه تجارت دوطرفه بسیار مؤثر خواهد بود.

مشکلات کم نیست، پشتکار کم است

کارشناسان می‌گویند، مشکلات موجود در مسیر تجارت با افغانستان و عراق اعم از موانع محدود گمرکی، در صورت حضور پرقدرت صادرکنندگان ایرانی کم‌رنگ می‌شوند. این موانع البته ممکن است در تجارت ایران با هر کشور وجود داشته باشد که باید با تلاش و پشــتکار به کمرنگ کردن آن‌ها همت گماشت.

 از سوی دیگر، بررسی‌ها نشان می‌دهد که تهیه کالا و خدمات از ایران برای خود افغانستانی‌ها نیز به‌صرفه‌تر اسـت؛ زیرا کالاهای ایرانی هم به بازار این کشور نزدیک‌ترند و هم ازلحاظ قیمت مناسب‌تر هستند. این فاکتورهای مثبت البته باید با چاشنی مرغوبیت کالا همراه باشد. اگر فعالان اقتصادی ایرانی به وعده‌های خود وفا کنند و کالاهــای مرغوب به افغانستان صادر کنند، نتیجه بهتری خواهند گرفت.

صدور خدمات فنی و مهندسی به افغانستان نقطه قابل اتکایی در صادرات دو کشور است. همچنان که در حال حاضر شرکت‌های ایرانی درزمینهٔ توسعه راه‌های افغانستان حضور جدی دارند. بااین‌حال رعایت احتیاط در تجارت، اصلی بدیهی اســت. اگر تاجر ایرانی قصد حضور در بازاری مثل افغانستان یا عراق را دارد باید مشکلات این بازار را نیز به‌خوبی شناسایی کند و علاوه بر سرمایه‌گذاری در رشته‌های سود ده، مناطق امن و پرجمعیت را هدف قرار دهد.

و توصیه آخر آنکه همه مشکلات با همت تجار حل نمی‌شود، سهل کردن قوانین تجاری و در رأس آن‌ها حمایت سفارتخانه‌ها از گسترش این روابط سبب می‌شود که مبادلات حاشیه امنی پیدا کنند. اگر برای سفر بازرگانان به پایتخت‌های دو کشور با استفاده از مذاکرات دیپلماتیک سهل‌تر شود، می‌تواند راهکاری مناسب برای توسعه صادرات ایران به کشورهای یاد شده باشد.