وضعیت نگران کننده ۷۰۰ هزار پناهجو در لیبی

امسال و طی چهار ماه نخست 37 هزار پناهجو از همین مسیر خود را به ایتالیا رسانده‌اند؛ حدود 12 هزار نفر بیش از زمان مشابه در سال گذشته.

این آمار و ارقام تنها بخشی از واقعیت روزمره و تلخ پناهجویان در لیبی را روایت می کند که از زمان سقوط معمر قذافی و بروز هرج و مرج در کشور به گذرگاهی مهمتر برای آنها تبدیل شده که از کشورهای مختلف بحران زده بویژه آفریقایی در سودای رسیدن به اروپا هستند.

گرچه آمارهای رسمی از حضور حدود 300 هزار پناهجو در این کشور حکایت دارد اما سازمان بین المللی مهاجرت در سپتامبر گذشته در گزارشی تعداد آنها را نزدیک به 770 هزار نفر تخمین زده بود.

گفته می شود این پناهجویان در حال حاضر بین ده تا دوازده درصد جمعیت لیبی را تشکیل می دهند. بر اساس برآورد سازمان بین المللی مهاجرت حدود چهار درصد از جمعیت پناهجویان و مهاجران به نوعی دربند و گرفتارند و گروه‌های مختلف دولتی و غیر دولتی از آنها به شیوه‌های مختلف سوء استفاده می کنند. برای حل مشکل پناهجویان دربند، دولت لیبی اواخر سال گذشته خواستار کمک بین المللی شده بود.

پناهجویانی که از سوی مرکز مبارزه با مهاجرت غیرقانونی دستگیر می‌شوند به یکی از 22 بازداشتگاه در کشور فرستاده می‌شوند. سازمان پزشکان بدون مرز در روزهای اخیر ضمن ابراز نگرانی از تبعات توافق میان ایتالیا و  لیبی برای مبارزه با قاچاق انسان، شرایط نگهداری پناهجویان در کمپ های جنوب صحرای بزرگ در لیبی را به لحاظ محل استقرار پناهجویان و بهداشت، بسیار ضعیف گزارش کرده و این بازداشتگاه‌ها را به «انبار انسان» تشبیه می‌کند.

اما دامنه فاجعه انسانی به اینجا ختم نمی‌شود و پناهجویان برای اهداف مختلف از جمله باجگیری، کار اجباری و بهره کشی جنسی به فروش می رسند. هزاران پناهجویی که به امید زندگی بهتر راه اروپا را در پیش گرفته بودند ناخواسته سرنوشت‌شان با چنین فاجعه ای رقم خورده و به اجبار متحمل رفتارهایی غیرانسانی و سبوعانه می‌شوند و اغلب تا سرحد مرگ ناگزیر به کار طاقت فرسا هستند.

بر اساس گزارش ماه فوریه یونیسف تحت عنوان «سفر مرگباری برای کودکان»، بیشتر زنان و کودکان با اینکه در ابتدای سفرشان مبالغ زیادی به قاچاقچیان کالا پرداخته‌اند اما آنها در وضعیت‌هایی رها شده‌اند که به راحتی هدف سوء استفاده، آدم ربایی و قاچاق قرار می‌گیرند. از سوی دیگر کودکان والدینی که پول کافی به قاچاقچیان نپرداخته‌اند اغلب به طعمه‌ای برای باج‌گیری تبدیل می‌شوند و در گوشه‌ای ناشناخته میان سودان و لیبی و یا در مناطق مختلف لیبی از آنها نگه‌داری می‌شود.

با فرا رسیدن فصل گرما بدیهی است که بر تعداد پناهجویانی که برای رسیدن به اروپا مسیر لیبی را برمی‌گزینند، اضافه می‌شود؛ آنچه دست کم به مذاق شبکه بین‌المللی قاچاقچیان انسان بیش از هر چیز دیگر خوش می‌آید.

در همین حال، شصت تن از رهبران قبایل محلی لیبی در مارس گذشته (2017) در رم گرد آمدند تا با امضای توافقی در ازای دریافت کمک مالی با اقتصاد مبتنی بر مهاجرت غیرقانونی مبارزه کنند. به گفته یکی از حاضران در این نشست قاچاق انسان منبع اصلی درآمد 15 درصد مردم لیبی را تشکیل می‌دهد.

بخشی از پناهجویان خوش اقبال موفق می‌شوند از جهنم لیبی بگریزند و خود را به اروپا برسانند. بخش دیگر با از دست دادن پول، دارایی و گذرنامه و پس از گذراندن هفته‌ها و ماه‌ها در بازداشتگاه‌ها ناگزیر به موطنشان بازمی‌گردند؛ نظیر160 پناهجوی گامبیایی که یک ماه و نیم پیش با ناامیدی و سرخوردگی تمام راهی کشورشان شدند. و در این بین سرنوشت صدها هزار پناهجویی که در انتظار فردایی بهتر لحظه شماری می‌کنند همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

به نظر می رسد با شرایط موجود حضور مهاجران غیرقانونی در لیبی منافع گروه‌های مختلفی را تامین می‌کند و مقابله با وضعیت کنونی احتمالا منافع این گروه‌ها را به خطر می‌اندازد. از اینرو شکل‌گیری اراده‌ای واحد برای بهبود وضعیت پناهجویان گرفتار در این کشور با اما و اگرهای فراوان روبروست.