طغیانگری انسان از این است که خود را مستغنی می‌بیند

طغیانگری انسان ناشی از این است که خود را مستغنی می‌بیند؛ شاید بدین جهت است که علی‌رغم اینکه معصومین ع از منظر اجتماعی، فقر را نکوهیده‌اند و حاکمان را در مورد ریشه‌کن کردن فقر مسؤول دانسته‌اند، در عین حال، از منظر فردی، فقرا را مدح کرده‌اند و در مجموع، آنها را به بهشت نزدیکتر از اغنیا دانسته‌اند.

و خداوند مانع به نتیجه رسیدن اعمال کافران شد

گروه دین و اندیشه: حجت الاسلام دکتر سوزنچی از اساتید دانشگاه، هر روز یک آیه قرآن را با ترجمه و چند حدیث تفسیری و چند نکته در تدبر آن آیه منتشر می کند. بولتن نیوز نیز در راستای ترویج چنین اقدامات ارزشی این سلسله مطالب را به صورت روزانه منتشر می کند.

به گزارش خبرنگار بولتن نیوز، در مطلب روز 26 اسفند به آیه 7 سوره علق پرداخته شده و در آن آمده است:

أَنْ رَآهُ اسْتَغْنى‏
سوره علق (96) آیه 7

ترجمه
[انسان حتما سرکشی می‌کند] چون که خود را مستغنی دید.

نکات نحوی و ترجمه ای

«اسْتَغْنى»
از ماده «غنی» است؛ که اصل این ماده در دو معنا به کار رفته است: یکی در معنای «کفایت» و «بی‌نیاز شدن»، و دوم در خصوص حالت خاصی از «صوت» (معجم المقاييس اللغة، ج‏4، ص398) که برخی تذکر داده‌اند که این معنای دوم از زبان عبری وارد عربی شده است و اصلش «عناه» بوده است (التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج‏7، ص275) و در قرآن کریم تمام 73 موردی که از این ماده استفاده شده در همان معنای اول بوده است.
استفاده شایع این تعبیر در مورد مال و ثروت است؛ اما منحصر در آن نیست؛ برخلاف «جدة» که تنها در مورد مال و ثروت به کار می‌رود (الفروق فی اللغة، ص169)
تعبیر «استغنی» به معنای «به بی‌نیازی رسیدن»‌ است (کتاب العین، ج4، ص450) و با توجه به باب استفعال، در اصل به معنای «طلب غنا و بی‌نیاز شدن» بوده، اما به خاطر کثرت استعمالش در خصوص «غنی» کم‌کم به معنای «بی‌نیازی» به کار رفته است. (الفروق فی اللغة، ص169)
تعبیر «غنی» وقتی در مورد مکان به کار می‌رود، به معنای «اقامت کردن» است (كَأَنْ لَمْ يَغْنَوْا فيها؛ اعراف/92 و هود/68 و 95) و البته اقامت کردنی است که شخص گویی دیگر به چیزی نیاز ندارد. (الفروق فی اللغة، ص303)
«أَنْ رَآهُ» = «أن» مصدری + «رأی» + «ه» (مفعول). این عبارت در مقام مفعول لأجله (مفعول له) برای «یطغی» (در آیه قبل) می‌باشد: طغیان می‌کند به خاطر اینکه ... (إعراب القرآن الكريم، ج‏3، ص457)

حدیث
1) از امام صادق ع روایت شده است:
شخص مرفهی با لباسی پاکیزه خدمت رسول خدا ص آمد و نزد ایشان نشست. سپس مرد تنگدستی با لباسی پاره آمد و کنار آن مرفه نشست. آن مرفه لباسش را به سمت خودش جمع کرد.
رسول خدا ص فرمود: آیا ترسیدی از فقر او چیزی به تو برسد؟
گفت: نه.
فرمود: آیا ترسیدی از ثروت تو چیزی به او برسد؟
گفت: نه.
فرمود: آیا ترسیدی لباست کثیف شود؟
گفت: نه.
فرمود: پس چه چیزی تو را بدان کار واداشت؟
گفت: رسول خدا! حقیقت این است که مرا همدمی است که هر کار زشتی را برایم زینت می‌دهد و هر خوبی‌ای را در نظرم زشت جلوه می‌دهد. [به خاطر این کارم] نصف اموالم را برای او قرار می‌دهم.
پیامبر خدا ص به آن تنگدست فرمود: قبول می‌کنی؟
گفت: نه.
آن مرد گفت: آخر، چرا؟
گفت: می‌ترسم آنچه در تو وارد شد، در من هم وارد شود.
الكافي، ج‏2، ص262-263

2) از امام صادق ع روایت شده است که در مناجاتی که حضرت موسی ع با خدا داشت، خطاب آمد: موسی! هنگامی که دیدی فقر روی آورده، بگو: مرحبا به شعار و علامت صالحان!
و هنگامی که دیدی بی‌نیازی روی آورده، بگو: گناهی که در عقوبتش عجله کردند!
الكافي، ج‏2، ص263

3) از امام کاظم ع روایت شده است: خداوند عز و جل می‌فرماید: من ثروتمند را از باب اینکه نزد من گرامی‌تر است، ثروتمند نکردم؛ و فقیر را هم از باب اینکه نزدم خوار و پست است، فقیر نساختم؛ و این از اموری است که با آن، اغنیا را به فقرا آزمودم؛ و اگر فقرا نبودند اغنیا مستوجب بهشت نمی‌شدند.
الكافي، ج‏2، ص265

4) قبلا درباره خطبه امیرالمومنین ع که به «خطبه وسیله» معروف شده، توضیحاتی داده شد و فرازهایی از آن گذشت. در فراز دیگری از آن می‌فرمایند:
اى مردم! شگفت‏ترين عضو انسان قلب اوست كه موادّى از حكمت و اضدادى خلاف آن را در خود جاى داده است:
اگر اميدى برايش پيش آيد طمع خوارش مى‏سازد،
اگر شعله طمعش برافروخته گردد حرصش او را بكشد،
اگر نوميدى گريبانش بگيرد افسوس او را از پاى درآورد
اگر خشم بر او عارض شود غيظش شدید گردد،
اگر اوضاع بر وفق مراد باشد مصلحت‌اندیشى را فراموش كند،
اگر دچار ترس شود، برحذر ماندن دغدغه‌اش گردد،
اگر امنیت برایش وسعت یابد، غرور و عزت آسایشش را سلب کند،
اگر مجددا نعمتى به او رسد، غرور و عزّت‌جویی او را در برگيرد،
اگر مالى بدو رسد بى‏نيازى او را به طغيان كشد،
اگر به فقر بر او چنگ زند، بلا مشغولش گرداند [یا: گریه امانش ندهد]،
اگر مصيبتى بدو رسد ناله او را به رسوايى كشد،
اگر گرسنگى او را بفرسايد ضعف زمین‌گیرش کند،
اگر در سيرى زياده‏روى كند شكم‌پيچه او را در فشار قرار دهد،
پس هر كوتاهى‌ای به او ضرر می‌زند و هر افراطى براى او تباهى‏زاست.

الكافي، ج‏8، ص21 (خُطْبَةٌ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع وَ هِيَ خُطْبَةُ الْوَسِيلَة)

تدبر
1️⃣ دلیل طغیانگری انسان این است که خود را مستغنی می‌بیند؛ شاید بدین جهت است که انسان در رنج و سختی آفریده شده است: «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ في‏ كَبَدٍ» (بلد/4، جلسه333) ؛
تا نیازش را فراموش نکند و سر به طغیان برندارد.

2️⃣ طغیانگری انسان ناشی از این است که خود را مستغنی می‌بیند؛ شاید بدین جهت است که علی‌رغم اینکه معصومین ع از منظر اجتماعی، فقر را نکوهیده‌اند و حاکمان را در مورد ریشه‌کن کردن فقر مسؤول دانسته‌اند، در عین حال، از منظر فردی، فقرا را مدح کرده‌اند و در مجموع، آنها را به بهشت نزدیکتر از اغنیا دانسته‌اند.
چرا که کسی که نیازمند است، غالبا سر به طغیان برنمی‌دارد.

3️⃣ انسان سر به طغیانگری برمی‌دارد، چرا که خود را مستغنی می‌بیند؛ این آیه ظاهرا فلسفه‌ی آنچه را که موجب شد فرشتگان بر آفرینش آدم اعتراض کنند، بیان می‌کند. فرشتگان از فساد و طغیانی که انسانها در زمین خواهند کرد، گلایه کردند و خداوند سخن آنها را رد نکرد (بقره/30)
و در این آیه توضیح می‌دهد چرایی آن فسادگری انسان را؛ و جالب اینجاست که این روحیه استغنا را با تعبیر «دیدن» اشاره کرد.
نکته تخصصی انسان‌شناسی
مقدمه اول
خداوند به انسان اختیار داده است؛ و چون اختیار دارد، آن کاری را «می‌خواهد» (و انجام می‌دهد) که «تشخیص دهد».
مقدمه دوم
برای تشخیص دادن، خداوند به انسان هم عقل داده (که تشخیص کلی می‌دهد) و هم احساس (که به امر جزیی و خاص متوجه می‌شود)
نتیجه
عقل هر انسانی، نیازمند بودن وی به طور کلی را تشخیص می‌دهد؛ اما این تشخیص باید به طور خاص احساس شود و با توجه خاص (دیدن) همراه شود، تا انسان به اقتضای آن عمل کند. انسان وقتی نیاز خود را احساس می‌کند و در لحظه‌ای که متوجه نیازمندی خود هست، در مقابل خداوند تسلیم و خاضع است، به خدای خود پناه می‌برد و از او کمک می‌گیرد؛ اما وقتی که احساس بی‌نیازی کرد (خود را بی‌نیاز «دید») دیگر تشخیص کلی‌ای که عقل انجام می‌داد، پشتوانه عملش قرار نمی‌گیرد، بلکه همان احساس، پشتوانه عمل وی؛ و در حقیقت، خواسته‌ی نفس (که کوته‌بین و عاجل‌خواه است) محرک عملش می‌شود؛ پس نفس را در مقام خدایی می‌نشاند و در مقابل خداوند متعال طغیان می‌کند.
شاید بدین جهت است که برتری و فضیلت انسان (که انسان را برتر از فرشتگان کرد) به «علم» دانسته شد و در عین حال، علی‌رغم برخورداری از این علم خاص، امکان طغیانگری او همچنان مورد اذعان قرار گرفت.

4️⃣ نکته‌ای در روش‌شناسی تفسیر
آیه قبل (كَلاَّ إِنَّ الْإِنْسانَ لَيَطْغى‏) در کنار این آیه (أَنْ رَآهُ اسْتَغْنى)، از نمونه‌های بارزی است که کارکرد قاعده «امکان استعمال یک لفظ در چند معنا» را نشان می‌دهد: آیه قبل بتنهایی یک آیه بود و بحث از طغیانگری انسان را به طور کلی مطرح می‌کرد و در تدبرهای آن هم کوشیده شد، تنها همین مطلب مورد توجه قرار گیرد؛ اما وقتی این آیه به آن افزوده شد، بحث طغیانگری‌ای که ریشه در احساس استغنا داشت، مورد توجه قرار گرفت و تدبرهای فوق، همگی از این زاویه مطرح شد.

منبع: بولتن نیوز

لینک کپی شد

گزارش خطا