اتحادیه اروپا و چشم اندازهای کلان آن به اجرای کامل برجام

گروه بین الملل: مصطفی مطهری* در یادداشت پیش رو که به بهانه تلاش اتحادیه اروپا برای حفظ برجام  نوشته شده، نویسنده معتقد است اتحادیه اروپا بر اساس ماهیت وجودی و دلایل آن مبنی بر شکل‌گیری و تلاش برای ایجاد اجماع اروپایی و موجودیت پیدا کردن سازمانی در شکل کنونی آن‌که ما شاهد آن هستیم، مبنا بر این بود که اروپا در یک سیاست واحد گروهی از کشورهای اروپایی بتواند در عرصه کلان بین‌المللی به‌عنوان یک بازیگر مستقل و تأثیرگذار وارد کارزار مناسبات جهانی گردد. ازاین‌رو این اتحادیه توانست از زمان تاریخ معرفی خود به‌عنوان یک بازیگر بین‌المللی تاکنون، توانسته است تصمیمات، سیاست‌ها و موضع‌گیری‌های مستقلی را گاهاً اتخاذ کند.

به گزارش بولتن نیوز، متن این یادداشت که به صورت اختصاصی در اختیار خبرنگار ما قرار گرفته به شرح زیر می باشد:

بااین‌حال ازجمله مواردی که این اتحادیه توانست در نقش واسط و حتی هماهنگ‌کننده از یکسو و تأثیرگذار بر روند حرکتی قدرت‌های بزرگ را داشته باشد اتفاقات و مذاکرات مربوط به توافق هسته‌ای با جمهوری اسلامی ایران موسوم به برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) است. توافقی که از آن بانام یک دستاورد بین‌المللی برای جامعه جهانی یاد می‌شود. بطوریکه می‌توان گفت این دستاورد جهانی برای اتحادیه اروپا به‌مراتب جهانی‌تر از همه است. واقعیت این امر این است ماحصل و فرآورد این توافق برای اروپا و اتحادیه اروپا چنان اهمیتی دارد که مسئولان ذیربط در این نهاد اروپایی به‌نوعی خود را ضامن اجرایی آن می‌دانند.

با توجه به این که اهمیت غیرقابل‌توصیف برجام برای اتحادیه اروپا و جایگاه جهانی آن است که اظهارات جنجالی ترامپ از همان ابتدای تلاش برای کسب نام و نشان تا رسیدن به صندلی ریاست جمهوری در کاخ سفید، درباره برجام و ادعای وی مبنی بر عدم رعایت و عدم پایبندی به آن از سوی وی و دولت آمریکا، ترس و بیم اروپا را از آینده این توافق را به همراه داشته است. بطوریکه، «فدریکا موگرینی» مسئول سیاست‌ خارجی اتحادیه اروپا در نخستین دیدار خود با «رکس تیلرسون» وزیر خارجه جدید آمریکا ضمن بحث و گفتگو درباره روابط دو جانبه اتحادیه اروپا - آمریکا و مسائل منطقه و بین المللی، به تفصیل به تبادل نظر درباره موضوعاتی نظیر برجام و فراگردهای پیامدی و برآیندی ایجابی و سلبی پرداختند؛ بطوریکه او در اظهارات و نشست‌های رسانه‌ای‌اش دراین‌باره بیان داشت که‌ آن‌ها (مقامات دولت جدید آمریکا) به او اطمینان دادند که واشنگتن به اجرای کامل برجام متعهد است. درواقع مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بابیان اینکه این توافق (برجام) به جامعه بین‌المللی تعلق دارد اظهار داشت او به‌عنوان یک اروپایی موظف به انتقال این پیام به واشنگتن است که توافق هسته‌ای ایران برای امنیت جهان دارای حائز اهمیت است.

در تحلیل این اظهارات و تلاش‌های بی‌وقفه اتحادیه اروپا در این راستا و دراین‌باره باید خاطرنشان ساخت که اتحادیه اروپا با تأکید بر این امر که برجام دارای ماهیتی تاریخی است، اجرای برجام نیز به‌مثابه یک‌روند تاریخ‌ساز، به‌عنوان یکی از اولویت‌های اتحادیه اروپا را موردتوجه است. به عبارتی آن‌ها با اذعان به اینکه حصول به این مهم (اجرای برجام) زمانی محقق می‌شود که ضمن هماهنگی‌های با کشورهای درگیر دراین‌باره (1+5 و جمهوری اسلامی ایران) زمینه‌های تعامل چندگانهِ تفکیک‌شده از موضوعات سیاسی را فراهم سازند. بطوریکه ضمن گوشزد کردن عواقب عدم اجرای ملزومات توافق مزبور از سوی کشورهایی چون آمریکا، بسترها و شرایط جهانی را برای لغو تحریم‌ها و مشوق‌های ایجابی و برانگیزاننده اقتصادی و تجاری و سود دِه را برای مؤسسات مالی، بانک و سرمایه‌گذاران در جهت همکاری با ایران را فراهم کنند. ازاین‌رو شفافیت کارکردی از تفسیر (متن- زمینه) برجام برای خلق یک فرآیند برد – برد در تمام ابعاد آن ازجمله عملکردهای کنشی ِخواهد بود که باید انجام داده و مورد برنامه‌ریزی و توجه قرار دهند.

بطوریکه ازجمله راه‌هایی که موجب خواهد شد اتحادیه اروپا در مسیر ایفای نقش خود به‌عنوان یک بازیگر کلیدی عمل کند تفکیک چشم‌اندازهای این اتحادیه از نظام رفتاری - سیاسی تازه شکل‌گرفته آمریکا (ترامپ) از برجام است. به عبارتی با توجه به اینکه در نظام اندیشه‌ای – ایده‌ای – عملکردی اتحادیه اروپا که برجام را بااهمیتی ویژه و اولویتی سازمانی و درجه‌بندی در نظر دارد، رفتار مستقل نهادی درشان و جایگاه جهانی این نهاد بین‌المللی توأم با همگرایی جهانی راهگشا خواهد بود. تأکید بر اتخاذ این رویکرد رفتاری و رهیافت منشی در ادامه روند ایفای نقش توسط اتحادیه اروپا زمانی اهمیت می‌یابد که موگرینی در ذیل دیدار با مقامات دولت آمریکا در واشنگتن، ضمن تلاش در جهت نشان دادن عواقب عدم پایبندی ایالات‌متحده آمریکا به برجام، از دولت آمریکا درخواست کرد که در امور و مسائل مربوط به سیاست اروپا،‌ مداخله نکند؛ درواقع وی بابیان اینکه ازآنجاکه ما (اروپاییان) در مسائل سیاسی آمریکا دخالت نمی‌کنیم، ازاین‌رو اروپایی‌ها انتظار دارند که آمریکایی‌ها هم دخالت نکنند، به‌طور ضمنی به مواضع جنجالی دونالد ترامپ در قبال برخی کشورهای عضو اتحادیه اروپا واکنش نشان داد.

به‌هرحال اتحادیه اروپا با برجام و از طریق برجام در صورت حرکت بر مسیر منطق ساختاری در جهت طراحی و بازسازی قدرت و جایگاه خود در قامت یک بازیگری بین‌المللی خواهد توانست موقعیت متناسب با اتحادیه را کسب کند. بطوریکه برجام نه‌تنها خواهد توانست بر روند استقلال این اتحادیه برای قدرت سازی و قدرت‌یابی آن از آمریکا منجر شود بلکه بسترهای سود زا و منتفع زایی را در ابعاد چندگانه سیاسی، اقتصادی – پولی- مالی، تجاری و ... را درنتیجه تعامل با ایران و بازار ایران را برای آن‌ها در بر خواهد داشت؛ و این پروسه با حجم جامع منفعت‌های چندگانه از عرصه‌های سیاسی تا اقتصاد و ... با پایبندی و اجرای بندبند برجام در تعامل با جمهوری اسلامی میسر خواهد شد.

*دکتری علوم سیاسی