سوال کننده را رد نکنید

در کلمات معصومین ع روایات فراوانی وارد شده است که سوال کننده را رد نکنید، حتی اگر او را نمی‌شناسید، حتی اگر مسلمان نباشد؛ که دعای آنها اگر در حق خودشان هم مستجاب نباشد، در حق شما مستجاب می‌شود؛ مگر اینکه بدانید کسی است که در مقابل دین حق آگاهانه عناد می‌ورزد.

و خداوند مانع به نتیجه رسیدن اعمال کافران شد

گروه دین و اندیشه: حجت الاسلام دکتر سوزنچی از اساتید دانشگاه، هر روز یک آیه قرآن را با ترجمه و چند حدیث تفسیری و چند نکته در تدبر آن آیه منتشر می کند. بولتن نیوز نیز در راستای ترویج چنین اقدامات ارزشی این سلسله مطالب را به صورت روزانه منتشر می کند.

به گزارش خبرنگار بولتن نیوز، در مطلب روز 28 دی به آیه 25 سوره معارج پرداخته شده و در آن آمده است:

لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ
سوره معارج (70) آیه 25

ترجمه
برای سوال‌کننده [= کسی که گدایی می‌کند] و درمانده.

حدیث
1) درباره سخن خداوند عز و جل که می‌فرماید «برای سائل [= کسی که گدایی می‌کند] و محروم [درمانده]»، از امام صادق ع روایت شده است که: محروم، «محارَف»ی است که از دست‌رنج خود در خرید و فروش محروم شده است. [ظاهرا به این معنی که دست‌رنجش کفاف زندگی‌اش را نمی‌دهد، و چه‌بسا به معنای ورشکسته‌ای باشد که اجازه تصرف در اموالش را ندارد، ویا به معنای کسی که اهل کار کردن هست اما فعلا بیکار است.]
و نیز از امامان باقر ع و صادق ع روایت شده است که فرمودند:
«محروم» شخصی است که عقلش مشکلی ندارد، اما در روزی‌اش در تنگناست، که چنین کسی «محارف» است.
الكافي، ج‏3، ص500
وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ صَفْوَانَ الْجَمَّالِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ قَالَ:
الْمَحْرُومُ الْمُحَارَفُ الَّذِي قَدْ حُرِمَ كَدَّ يَدِهِ فِي الشِّرَاءِ وَ الْبَيْعِ.
وَ فِي رِوَايَةٍ أُخْرَى عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ وَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُمَا قَالا:
الْمَحْرُومُ الرَّجُلُ الَّذِي لَيْسَ بِعَقْلِهِ بَأْسٌ وَ لَمْ يُبْسَطْ لَهُ فِي الرِّزْقِ وَ هُوَ مُحَارَف‏.

2) از امام صادق ع روایت شده است که شخصی خدمت پیامبر ص رسید و گفت:
رسول خدا ! آیا در اموال جز زکات حقی هست؟
فرمودند: بله، بر مسلمان است که اگر گرسنه‌ای از او تقاضا کرد، سیرش کند؛ و اگر بی‌لباسی از او تقاضا کرد، او را لباس بپوشاند.
گفت: اما ترس آن هست که دروغگو باشد؟
فرمود: آیا ترس آن نیست که راست بگوید؟
جامع الأخبار(للشعيري)، ص136

عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِيِّ ص قَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَ فِي الْمَالِ حَقٌّ سِوَى الزَّكَاةِ؟
قَالَ نَعَمْ عَلَى الْمُسْلِمِ أَنْ يُطْعِمَ الْجَائِعَ إِذَا سَأَلَهُ وَ يَكْسُوَ الْعَارِيَ إِذَا سَأَلَهُ.
قَالَ إِنَّهُ يَخَافُ أَنْ يَكُونَ كَاذِباً؟
قَالَ أَ فَلَا يَخَافُ صِدْقَهُ؟

توجه
در کلمات معصومین ع روایات فراوانی وارد شده است که سوال کننده را رد نکنید، حتی اگر او را نمی‌شناسید، حتی اگر مسلمان نباشد؛ که دعای آنها اگر در حق خودشان هم مستجاب نباشد، در حق شما مستجاب می‌شود؛ مگر اینکه بدانید کسی است که در مقابل دین حق آگاهانه عناد می‌ورزد.
البته در نقطه مقابل روایات فراوانی هم در مذمت سوال کردن و گدایی وارد شده است، که نه‌تنها اگر نیازمند نباشد و گدایی کند وعده عذاب داده شده، بلکه حتی اگر نیازمند باشد باید بداند با این کار آبروی خود را برده است.

3) مصادف می‌گوید: نزد امام صادق ع در زمین [زراعی] ایشان بودم و آنها مشغول درو کردن محصول بودند؛ گدایی آمد و درخواست کرد. گفتم: خدا روزیت دهد.
فرمود: صبر کن! حق چنین کاری [راندن سائل] را ندارید مگر اینکه [در آن روز دست کم] به سه نفر [چیزی] داده باشید؛ بعد از آن اگر خواستید باز هم دادید به خودتان مربوط است و اگر ندادید هم به خودتان مربوط است.
من لا يحضره الفقيه، ج‏2، ص47
رُوِيَ عَنْ مُصَادِفٍ قَالَ: كُنْتُ مَعَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي أَرْضٍ لَهُ وَ هُمْ يَصْرِمُونَ فَجَاءَ سَائِلٌ يَسْأَلُ فَقُلْتُ اللَّهُ يَرْزُقُكَ فَقَالَ مَهْ لَيْسَ ذَاكَ لَكُمْ حَتَّى تُعْطُوا ثَلَاثَةً فَإِنْ‏ أَعْطَيْتُمْ بَعْدَ ذَلِكَ فَلَكُمْ وَ إِنْ أَمْسَكْتُمْ فَلَكُمْ.

4) مسمع بن عبدالملک می‌گوید: نزد ابا‌عبدالله [= امام صادق ع] در منا بودیم و در مقابلمان انگوری بود که از آن می‌خوردیم. گدایی آمد و درخواست کمک کرد. حضرت فرمود یک مشت انگور به او بدهند.
او گفت: به این نیاز ندارم، اگر قرار است [چیزی بدهید] ، پول بدهید.
حضرت ع فرمود:‌ خداوند بر تو وسعت دهد؛ و او رفت.
سپس برگشت و گفت: همان انگورها را بدهید.
حضرت ع فرمود:‌ خداوند بر تو وسعت دهد؛ و چیزی به او نداد.
گدای دیگری آمد؛ امام صادق ع سه دانه انگور برداشت و به او داد.
گدا آن را از دست امام ع گرفت و گفت: الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ.
حضرت فرمود: همینجا بایست. [سپس رو کرد به یکی از همراهیانش و گفت] جوان! پولی همراهت هست؟
او حدود بیست درهم همراه داشت و آن را به او داد.
او گرفت و گفت: الْحَمْدُ لِلَّه که این از توست، تنهایی و شریکی نداری.
ابوعبدالله [= امام صادق ع] فرمود: همینجا بایست. و سپس روپوشی را که برتن داشت از تن درآورد و فرمود: این را بپوش.
آن را پوشید و گفت: «الْحَمْدُ لِلَّه که به من لباس داد و مرا پوشاند، ای اباعبدالله»؛ یا اینکه گفت: «خدا به تو جزای خیر دهد» و در هر صورت، برای امام صادق ع جز همین دعا را نکرد؛ سپس راهش را گرفت و رفت.
و ما گمان کردیم که اگر او برای امام دعا نکرده بود، امام همین طور اعطای به او را ادامه می‌داد؛ چرا که هربار که به او عطایی کرد و او حمد خدا را گفت، باز هم به او عطا کرد.
الكافي، ج‏4، ص49

أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ مِسْمَعِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِكِ قَالَ: كُنَّا عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع بِمِنًى وَ بَيْنَ أَيْدِينَا عِنَبٌ نَأْكُلُهُ فَجَاءَ سَائِلٌ فَسَأَلَهُ فَأَمَرَ بِعُنْقُودٍ فَأَعْطَاهُ فَقَالَ السَّائِلُ لَا حَاجَةَ لِي فِي هَذَا إِنْ كَانَ دِرْهَمٌ قَالَ يَسَعُ اللَّهُ عَلَيْكَ فَذَهَبَ ثُمَّ رَجَعَ فَقَالَ رُدُّوا الْعُنْقُودَ فَقَالَ يَسَعُ اللَّهُ لَكَ وَ لَمْ يُعْطِهِ شَيْئاً ثُمَّ جَاءَ سَائِلٌ آخَرُ فَأَخَذَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع ثَلَاثَ حَبَّاتِ عِنَبٍ فَنَاوَلَهَا إِيَّاهُ فَأَخَذَ السَّائِلُ مِنْ يَدِهِ ثُمَّ قَالَ «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ» الَّذِي رَزَقَنِي فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَكَانَكَ فَحَشَا مِلْ‏ءَ كَفَّيْهِ عِنَباً فَنَاوَلَهَا إِيَّاهُ فَأَخَذَهَا السَّائِلُ مِنْ يَدِهِ ثُمَّ قَالَ «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ» فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَكَانَكَ يَا غُلَامُ أَيُّ شَيْ‏ءٍ مَعَكَ مِنَ الدَّرَاهِمِ فَإِذَا مَعَهُ نَحْوٌ مِنْ عِشْرِينَ دِرْهَماً فِيمَا حَزَرْنَاهُ أَوْ نَحْوِهَا فَنَاوَلَهَا إِيَّاهُ فَأَخَذَهَا ثُمَّ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ هَذَا مِنْكَ وَحْدَكَ لَا شَرِيكَ لَكَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَكَانَكَ فَخَلَعَ قَمِيصاً كَانَ عَلَيْهِ فَقَالَ الْبَسْ هَذَا فَلَبِسَهُ ثُمَّ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي كَسَانِي وَ سَتَرَنِي يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَوْ قَالَ جَزَاكَ اللَّهُ خَيْراً لَمْ يَدْعُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِلَّا بِذَا ثُمَّ انْصَرَفَ فَذَهَبَ قَالَ فَظَنَنَّا أَنَّهُ لَوْ لَمْ يَدْعُ لَهُ لَمْ يَزَلْ يُعْطِيهِ لِأَنَّهُ كُلَّمَا كَانَ يُعْطِيهِ حَمِدَ اللَّهَ أَعْطَاهُ.

تدبر
1⃣ «لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ»
نمازگزاران واقعی کسانی‌اند که در اموالشان حقی معین کرده‌اند، هم برای کسانی که از آنها سوال و درخواست می‌کنند و هم برای هرکسی که درمانده و محروم باشد. ظاهرا آوردن کلمه «سائل» اشاره به کسانی است که خودشان نیازهایشان را ابراز می‌کنند، و با آوردن کلمه «محروم» می‌خواهد تاکید کند، که منتظر نباشید که هر محرومی نیازش را ابراز کند تا به او کمک کنید.

2⃣ «لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ»
اینکه این خوبان، غیر از محروم، به «سائل» (سوال‌کننده، گدا) هم کمک می‌کنند، نشان می‌دهد که هنگام کمک کردن به مستمندان، نیازی نیست حتما پیگیری کنیم که آیا کسی که سوال می‌کند، راست می‌گوید یا نه؟!
بحثی درباره پدیده گدایی و وظیفه ما در قبال آن
تردیدی نیست که پدیده گدایی، پدیده مطلوبی در جامعه نیست و احادیث فراوانی هم وارد شده که سوال و درخواست کردن را، حتی در حالت نیازمندی، مذمت کرده، چه رسد به اینکه به دروغ باشد.
از طرف دیگر، می‌دانیم که تا تحقق عدالت مهدوی، انتظار اینکه هیچ نیازمندی در جامعه وجود نداشته باشد، آرزویی بیش نیست؛ و وقتی نیاز به شخص فشار آورد، بسیاری به سوال و درخواست رو می‌آورند و لذا همگان باید برای رفع این معضل بکوشند. در این زمینه یک سلسله وظایف جمعی و حتی حاکمیتی وجود دارد (مانند راه‌انداختن موسساتی برای شناسایی و رفع مشکلات نیازمندان، ایجاد اشتغال، و ...).
اما علاوه بر آن، هریک از ما به عنوان «یک فرد مسلمان» در مواجهه با این پدیده، وظیفه‌ای فردی هم داریم. برخی معتقدند که نباید به طور فردی به هیچ گدا و سوال‌کننده‌ای کمک کرد، چون موجب تقویت پدیده تکدی‌گری و سوءاستفاده‌ها می‌شود؛ که وجود این آیه (و نیز: بقره/177؛ ضحی/10) این تلقی را رد می‌کند. برخی هم هرکسی بتواند احساسات آنها را برانگیزاند، به او کمک می‌کنند؛ که چنین مواجهه‌ای باب سوءاستفاده‌ها را بیشتر باز می‌کند.
با مروری بر احادیث، شاید بتوان چنین جمع‌بندی‌ای در خصوص «وظیفه فردی» ارائه داد.
اگر نبود که عده‌ای از گدایان، دروغگویند، اساسا هرکس که به «سائل» کمک نمی‌کرد، به رستگاری نمی‌رسید؛ و اگرچه ممکن است برخی دروغ بگویند، اما اگر راست گفته باشند، پس ما در قبال آنان وظیفه‌ای داریم (حدیث1).
طبیعتا در جایی که به‌سهولت می‌توان پی برد که او سزاوار کمک کردن هست یا نیست، بر اساس علم عمل می‌کنیم؛ البته صرفا هم از روی ظاهر اولیه شخص نمی‌توان حکم کرد.
اما در جایی که شناسایی مخاطب به‌سهولت امکان ندارد، در صورتی که داشته باشیم که کمک کنیم ، اصل اولیه کمک کردن به اوست ، حتی شخص اگر مسلمان نباشد ، (مگر اینکه دشمنی‌اش با دین الهی واضح باشد) ؛ و در عین حال، نباید این کمک کردن به افراط کشیده شود، به نحوی که زندگی خودمان دچار اختلال گردد (اسراء/29) . یک راهکار عملیاتی این است که در هر روز «تا سه نفر» را جواب رد ندهیم (حدیث3) یا اینکه به هرکس حداقل ممکن [برخی بزرگان می‌گفتند: در حد خرید نان] بدهیم.

3⃣ «لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ»
سائل، یعنی کسی که درخواست خود را مطرح می‌کند. اما «محروم» کیست؟
الف. کسی که خویشتن‌دار است و نیاز خود را مطرح نمی‌کند (مجمع‌البیان، ج10، ص535)، به همین جهت بی‌نیاز قلمداد می‌شود و از کمک دیگران محروم می‌ماند. (الکشاف، ج4، ص613)
ب. کسی که درآمدش به اندازه مخارجش نیست و لذا از تامین کل مخارج خود محروم می‌ماند. [اقتباس از حدیث1]
ج. کسی که به خاطر ورشکستگی یا هر دلیل دیگر [مثلا آوراه شدن بر اثر حمله دشمن]، از تصرف در اموال خود محروم شده است. [اقتباس از حدیث1]

4⃣ « في‏ أَمْوالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ، لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ»
نیازمندان [واقعی] در اموال اغنیا، حقی دارند.

5⃣ «لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ»
شرط کمک کردن به دیگران، نیازمند بودن آنهاست، نه مسلمان یا مومن بودن (تفسیر نور، ج10، ص219)

6⃣ «الْمُصَلِّين ... لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ»
در اسلام وظایف فردی و عبادی (نماز) با وظایف اجتماعی کاملا گره خورده است (اقتباس از تفسیر نور، ج10، ص219)

منبع: بولتن نیوز

لینک کپی شد

گزارش خطا