اقتباس در فیلم کوتاه چه جایگاهی دارد؟

به گزارش بولتن نیوز، به بهانه نگاه ویژه سی و سومین جشنواره بین المللی فیلم کوتاه تهران به فیلم‌های اقتباسی، درباره نقش و تاثیر ادبیات داستانی در فیلم کوتاه، تعدادی از فیلم‌سازان و منتقدان نقطه‌نظراتشان را در این زمینه مطرح کردند.

هیچ مانعی برای اقتباس در فیلم کوتاه وجود ندارد

عزیز الله حاجی مشهدی، منتقد و فیلمساز درباره بهره‌گیری سینمای کوتاه از آثار ادبی، گفت: در فضای فیلم کوتاه به خوبی می‌توان هم در ایده‌پردازی و هم در پرداخت مضامین  و درونمایه‌های پرکشش و جذاب، آثار اقتباسی چشمگیری تولید کرد.

این منتقد سینما درباره اقتباس از ادبیات بومی و جهانی، تصریح کرد: در مقوله  اقتباس از آثار ادبی و داستان‌ها و رمان‌های ادبیات جهان و به ویژه اقتباس از برخی آثار موجود در ادب پارسی و ادبیات غنی سده‌های پیشین ایران، به نظر می‌رسد که هیچ قید و شرط خاصی برای اقتباس و به ویژه بازآفرینی خلاقانه برای فیلمنامه‌نویسان فیلم‌های کوتاه و یا فیلم‌های سینمایی وجود ندارد.

این مدرس سینما ادامه داد: تنها تفاوت عمده در این است که در قالب یک فیلم کوتاه به دلیل محدودیت زمانی و ظرفیت محدودتر آن، باید دست به نوعی انتخاب زد و یا از یک اثر ادبی مهم، تنها به برداشت ایده‌ای مشخص بسنده کرد و یا مضمون و درونمایه  اثر مهمی را با زاویه دیدِ تازه‌ای، برای به تصویر کشیدن و تولید فیلم کوتاه آماده کرد.

اقتباس نشانه زیرکی فیلمساز است

امیر مسعود سهیلی که فیلم کوتاه «چشم آبی» را بر اساس داستانی از جواد مجابی ساخته است و جوایز بین‌المللی زیادی هم برای این فیلم دریافت کرده است، گفت: موفقیت‌های این فیلم را در درجه اول مدیون قلم جواد مجابی می‌دانم. داستان زیبایی که او نوشته‌ از برجسته‌ترین نکات فیلم من بود. در اکثر نقد و بررسی‌ها و نشست‌های پرسش و پاسخ به قصه جذاب و سوژه ناب فیلم اشاره می‌شود. داستان «پسرک چشم آبی» را آقای مجابی حدود پنجاه سال پیش نوشته‌اند. همین نکته که 50  سال کسی سراغ این قصه زیبا برای اقتباس نرفته بود، نشان می‌دهد چقدر اقتباس برای ما مهم است! داستان‌های زیادی چه در ادبیات غنی خودمان و چه در ادبیات جهان وجود دارند که پتانسیل اقتباس از آنها وجود دارد اما متاسفانه کسی سراغ آنها نمی‌رود.

وی درباره اقتباس در فیلم کوتاه، بیان کرد: اقتباس می‌تواند یکی از نشانه‌های زیرکی یک فیلمساز باشد. شاید هم یک نوع میانبر باشد، زیرا وقتی از یک اثر اقتباس می‌کنیم، مولف آن اثر نیمی از راهی ‌که فیلمنامه‌نویس باید برود را رفته است. از این نظر کار را برای فیلمساز آسان کرده است. از طرفی دیگر  یک داستان‌نویس معمولا خیلی خوب قصه‌گویی را بلد است. مخصوصا اینکه خیلی از ما فیلمسازان جوان در نگارش فیلمنامه ضعف داریم. در نهایت این موارد و خیلی‌چیزهای دیگر، همه امتیازاتی ‌است که یک اقتباس می‌تواند داشته باشد.

کارگردان فیلم کوتاه «هیچ چیز زیر آفتاب تازه نیست» درباره عدم بهره‌گیری فیلمسازان از اقتباس، گفت: فکر می‌کنم علت اصلی این موضوع عدم مطالعه است. متأسفانه این‌چنین به‌ نظر می‌رسد که مطالعه برای فیلمسازهای ما به‌خصوص نسل جدید خیلی جایگاهی ندارد. بدون مطالعه هم که‌ نمی‌توان اثری را برای اقتباس پیدا کرد. همچنین تفکری غلط بین عده‌ای وجود دارد که اقتباس را نوعی تقلید می‌دانند و آن را بد و مذموم می‌خوانند و به همین دلیل سراغش نمی‌روند. دلیل دیگر می‌تواند عدم آموزش کافی باشد. برای اقتباس کردن باید سوادش را کسب کرد. منابع زیادی برای یادگیری این موضوع وجود ندارد یا شاید خیلی‌ها نیازی به یادگیری آن نمی‌بینند و همین تفکر اشتباه است.

اقتباس نگاه خلاقانه به ادبیات است

محمد کارت نیز درباره نقش و تاثیر اقتباس در فیلم کوتاه، عنوان کرد: برداشت من از اقتباس کپی‌برداری نیست بلکه به برداشتی خلاقه با نگاه تازه از آن موضوع اعتقاد دارم. بیشتر به دنبال این هستم که ببینم چه چیزی از آن داستان متعلق به من است و دنبال ساختن هر فیلمی نیستم.

برنده بهترین فیلم مستند از چهارمین جشنواره فیلم کوتاه مستقل خورشید درباره شرایط اقتباس از داستان کوتاه گفت: اگر بخواهم روزی از یک داستان کوتاه برداشت کنم جهت نگاه تازه‌ای به آن قصه می‌دهم. این زاویه جدید به موقعیت و داستان می‌تواند نگاه خلاقه  و جدیدی را به فیلم من اضافه کند اما درونمایه و استخوان‌بندی از آن داستان کوتاه برداشت شده باشد.

وی ادامه داد: دوست دارم ادبیات برای خودش ادبیات بماند و سینما از دل مسائل واقعی به صورت رویاپردازی و ایماژ سینمایی با مسائل برخورد کند. آدم باید از خواندن ادبیات حظ ادبی ببرد و از سینما حظ فانتزی شدن واقعیت را ببرد اما درهرحال باید  بتوانیم ایجاز را در واقعیت لحاظ کنیم.

برنده بهترین فیلم از نگاه تماشاگران در سی و یکمین جشنواره فیلم کوتاه تهران اضافه کرد: دلم نمی‌خواهد در 20 ساله آینده هر چیزی در کارنامه من وجود داشته باشد، بلکه معتقدم که آثارم باید برآمده از یک سلسله دغدغه واحد باشد که ژانرهای مختلف را تجربه کرده است. دوست دارم اگر من رزومه و کارنامه‌ای می‌سازم آن کارنامه یک تم و نگاه واحد داشته باشد. من فیلمسازی را که تکلیفش با هیچ چیزش معلوم نیست دوست ندارم. یعنی از فیلمسازی که فیلم‌های مختلف با محتوا و ژانرهای مختلف ساخته است و ساختار و محتوا برای او واحد نیست خوشم نمی‌آید. تنوع خوب است اما تنوع به معنی تغییر دیدگاه فیلمساز در مرور زمان برای من جذاب نیست.

فیلم کوتاه به جای اقتباس از آثار ادبی الهام بگیرد

از سوی دیگر عزیزالله حمیدنژاد، کارگردان سینما و تلویزیون فیلم کوتاه را بستر مناسبی برای اقتباس ندانست و گفت: فیلم کوتاه می‌تواند از داستان‌های کوتاه یا برش‌هایی از آثار هنری مختلف بهره بگیرد اما این بهره‌گیری باید موجز و مختصر باشد چراکه مدت زمانی در حدود 15 دقیقه مجالی برای درازنفسی باقی نمی‌گذارد.

کارگردان فیلم سینمایی «اشک سرما» افزود: فیلم کوتاه نمی‌تواند از یک اثر ادبی به طور کامل اقتباس کند. اقتباس موضوعی است که با فیلم‌های داستانی بلند ارتباط مستقیم‌تری دارد. فیلم کوتاه بضاعت اقتباس از ادبیات را ندارد و تنها می‌تواند از آثار ادبی الهام یا ایده بگیرد و مثلا عناصر و المان‌هایی از یک رمان را به مخاطب عرضه کند.

سی‌وسومین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران به دبیری فرید فرخنده‌کیش 18 تا 24 آبان ماه برگزار می‌شود.