بانکداری اسلامی اولین راهبرد بانک مهر اقتصاد است

پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران، در هشتم شهریور ۱۳۶۲ قانونی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید که مبنای عملیات بانکی بدون ربا بود. این قانون که قرار بود پس از یک دوره میان مدت مورد بازنگری قرار گیرد، تاکنون در سیستم بانکی کشور نافذ و مبنای فعالیت بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری مجاز کشور است.

به گزارش بولتن نیوز، بنابر اعلام بانک مهر اقتصاد، سیدضیاء ایمانی، مدیرعامل بانک مهر اقتصاد، به شاخص‌ها و زیرساخت‌ها و اقدامات عملی در حوزه بانکداری اسلامی پرداخت. متن دیدگاه‌های مدیرعامل بانک مهر اقتصاد را در ادامه می‌خوانید:

 
ویژگی‌های بانکداری اسلامی
"پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی، یکی از انتظاراتی که در جامعه اسلامی پدید آمد این بود که بر اساس تدابیر و رهنمودهای امام خمینی(ره)، به تدریج اهداف و آموزه‌های اسلامی در زمینه‌های گوناگون از جمله مباحث اقتصادی تحقّق یابد.
واقعیت این است که امروزه بانک‌ها جزو عناصر اساسی اقتصاد هر جامعه‌ای به حساب می‌آیند و نقش مهمی در پیشرفت و توسعه‌ اقتصادی در کشور دارند، به طوری که روز به روز از جهت کمی و کیفی بر حجم فعالیت آن‌ها افزوده می‌شود. از یک نظام بانکی سالم همانند قلب سالم در بدن تعبیر شده است؛ همان‌گونه که قلب عصاره‌ مواد غذایی را جذب کرده سپس از طریق رگ‌ها به تمام اعضای نیازمند بدن می‌رساند، بانک‌ها نیز سرمایه‌های راکد مردم را به همه‌ بخش‌های اقتصادی به تناسب ظرفیت آن‌ها می‌رسانند و بستر مناسبی را  برای رشد و توسعه‌ اقتصادی و سرانجام رفاه آحاد جامعه فراهم می‌سازند.
مهم‌ترین ویژگی‌های بانکداری اسلامی به ترتیب اولویت حذف ربا، جایگزینی معاملات حلال با سود شرعی، قابلیت الگو بودن، جایگزینی و رقابت با بانکداری ربوی و متعارف است. البته ویژگی های جزئی‌تری نیز  می‌توان بیان کرد که همگی به این  سه ویژگی مهم برمی‌گردد.

 
ابعادی از رفتار و رابطه‌ مردم‌مدارانه‌
اصولا در کشور ما بانکداری اسلامی در نگاه مردم، تنها محدود به حذف بهره از نظام بانکی و نیز کارکرد قرض‌الحسنه شده  در حالی که مفهوم بانکداری اسلامی فراتر از این موارد است. اساس بانکداری اسلامی مبتنی بر فعالیت‌هایی است که فاقد بهره و مبتنی بر فعالیت و کار حقیقی و مولّد و در عین حال سودآور انجام می‌گیرند و قرض‌الحسنه تنها یکی از ابزارهای تأمین مالی در این مجموعه است. بنابراین در گام اول لازم است نگاه عموم مردم به بانکداری اسلامی توسعه یابد تا مفهوم واقعی آن، به‌ ویژه روش‌ها و ابزارهای متنوع مالی در بانکداری اسلامی را بشناسند. در این صورت است که انتظار مردم از نظام بانکداری اسلامی و به‌ خصوص نقش حقیقی آنها در این نظام به شکلی بهتر قابل تبیین است.
از سویی لازم است نگرش مسئولان و مدیران عالی نظام بانکی کشور نیز در مفهوم بانکداری اسلامی، به ابعادی از رفتار و رابطه‌ مردم‌مدارانه‌ بانکداری اسلامی معطوف باشد که مبتنی است بر ارزش واقعی کار و تولید ثروت در جامعه‌ اسلامی و نیز رفتار صادقانه و صمیمانه با مشتریان نظام بانکی که من ترجیح می‌دهم این وجه از بانکداری اسلامی را به «رفتار اسلامی در بانک» تعبیر کنم. بدان معنا که یک بانکِ اسلامی به عنوان یک سازمان معتبر در جامعه‌ اسلامی در درجه‌ نخست باید نماد ایجاد ارزش، اعتبار، و وجهه و آبرو برای نظام اقتصادی کشور باشد و منبع کسب این اعتبار را نیز پایگاه مردمی خود به‌عنوان یک نهاد اجتماعی کارآمد و اثربخش بداند. در این صورت، مردم نیز «بانکداری اسلامی» را عامل رفاه و پیشرفت خود و کشورشان و «بانک‌ اسلامی» را حامی و همراه خود در زندگی اجتماعی خویش و مددکار موفقیت در عرصه‌های کار و تولید می‌انگارند. بدیهی است که ضامن دستیابی به چنین جایگاهی از بانکداری اسلامی در جامعه‌ دینی، خود بانک‌ها و چگونگی درک آن‌ها از نقش حیاتی مردم مشتریان و ارتباط با آن‌هاست.
اشاره به این نکته ضروری است که بانک مهر اقتصاد پیکره‌ی خویش را «خدمات و محصولات متنوع مالی اسلامی»؛ شخصیت خود را «مردمی و صادق»؛ رابطه‌ی میان مشتریانش را «پایبندی به بانکداری اسلامی»؛ و بازتاب خود در نگاه مشتریان را، یک بانک «صمیمی و کارگشا» تعیین کرده است. امیدوارم چنین نگرشی بتواند الگوی واقعی یک بانک موفق اسلامی را توسعه دهد.   
 
ظرفیت‌های اجرایی بسیار
در مورد تغییر در قانون فعلی، واقعیت این است مشکل در حال حاضر ماهیت قانون نیست بلکه اجرا نکردن کامل مفاد آن است. به نظر می‌رسد قانون فعلی، هر چند ایرادات جزیی دارد، هنوز ظرفیت‌های اجرایی بسیاری دارد، اما همانطور که عرض شد نباید در این قانون بایستیم بلکه با تعامل بانک‌های اسلامی کشورهای دیگر، باید از ظرفیت‌های رفیع فقه معاملات اسلامی بهره برده و محصولات جدیدی را به نظام بانکی وارد کنیم.
 
نقش فن‌آوری‌های نوین در تحقق بانکداری اسلامی
ابزارهای اقتصادی نوین توانسته‌اند چالش‌های اقتصادی را به فرصت تبدیل کرده و بنگاه‌های اقتصادی، مدیریت حوزه‌های سرمایه‌گذاری، ریسک، تنظیم گردش پول و...  را برعهده این ابزارها گذاشته‌اند.
بستر فناوری‌های نوین گام بلندی در ایجاد، توسعه تفکر و ارتباطات نوین برداشته است. کسب بالاترین نفوذ در جامعه که به بیانی تمامی اقشار را زیر چتر پشتیبانی خود قرار داد، تحلیل رفتارسنجی مشتریان را دارد.
در کشورهای اسلامی، بانکداری براساس اصول دینی و چهارچوب‌های اقتصادی اسلامی مدیریت می‌شود. توسعه محصولات و استفاده از ابزارهای نوین، به قانون‌مندی بنگاه‌های اقتصادی در این حوزه نیازمند است. با توجه به لزوم گرایش بانک‌ها به استفاده از ابزارهای جدید، می‌توان بر اساس تدوین ساختارهای اقتصادی اسلامی بعنوان نیروی محرک، قوانین بانکداری اسلامی را در بنگاه‌های اقتصادی برای استفاده از فناوری‌های نوین اجرا کرد.
 
فعالیت و اقدامات اجرایی شده
با توجه به اینکه بانک مهر اقتصاد یک سازمان «راهبرد محور» است یکی از محورهای راهبردی بانک ارایه الگوی بانکداری اسلامی است و اقتضای آن را دارد که این بانک  همزمان به دو اصل (بهینه‌گی اقتصادی) و (ارایه عملیات بانکی شرعی و نوین) در طراحی و اجرا بیندیشد.
کارآمد بودن و اسلامی بودن طرح‌های مالی بانک، در شعار راهبردی این مجموعه تبلور یافته است: «مهر، نگین بانکداری اسلامی مدرن» برای دست یابی به این هدف، باید زیرساخت‌های لازم فراهم می‌شد. شاید مهم‌ترین زیر ساخت لازم برای تحقق این هدف مقدس، وجود انگیزه در مدیران و کارکنان بانک است که به حول و قوه الهی، حاکم بودن ارزش‌های اسلامی در بانک و نیز ارزشی بودن کارکنان، این مقدمه مهم را فراهم کرده است.
اما در کنار آن، زیرساخت‌های دیگری نیز باید فراهم می‌شد که با یاری خداوند متعال از همان ابتدای تاسیس بانک در نیل به آن‌ها نهایت تلاش انجام شده که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

۱- آموزش نیروی انسانی:
آموزش به مفهوم فرایند انتقال اطلاعات، نقش به سزایی در بنا نهادن نگاهی جدید و یا تغییر دادن یک عملکرد قدیمی دارد. بانک از زمان تاسیس آموزش نیروی انسانی در محور احکام فقهی بانکداری اسلامی را مهم‌ترین اولویت خود قرارداد.
هر نیروی انسانی که جهت فعالیت مالی به استخدام در می‌آید لزوما ابتدا باید در کنار آموزش‌های تخصصی و فنی یک دوره آموزش فقه بانکداری بدون ربا را سپری کند. این دوره‌ها با نظارت نهادهای مسئول و با بهره‌گیری از اساتید متخصص حوزه و دانشگاه در رشته بانکداری اسلامی برگزار می‌شود.
اما مهم‌تر از آن، دوره‌های تخصصی آشنایی با کارکردها و الزامات عقود اسلامی در بانک است که برای رده‌های مختلف سازمان اعم از مدیران ارشد و معاونت‌های دفتر مرکزی، مدیران کل و مدیران استان‌ها، رؤسای شعب و مسئولان اعتبارات و حسابداران شعب سراسر کشور برگزار می‌شود.
در این دوره‌ها، کارکنان با احکام فقهی بانکداری اسلامی به صورت تخصصی آشنا می‌شوند بدین معنا که تمامی عملیات بانکی که در حال انجام است از منظر فقهی مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد و مبانی فقهی به آنان آموزش داده می شود.        

۲- تدوین کتاب و جزوه آموزش تخصصی:
 آموزش‌های مذکور به کتاب آموزش عمومی و تخصصی و بومی نیاز داشت که در این جهت، کتاب « آموزش فقهی عملیات بانکی » توسط کارشناسان فقی و اعتباری بانک تدوین و در دوره‌های آموزشی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۳ -تشکیل کمیته شرعی معاملات بانکی:
بانک مهر اقتصاد از چند سال پیش اقدام به تشکیل کمیته شرعی بانکداری اسلامی کرده است. این کمیته با حضور مسئول نمایندگی ولی‌فقیه  در بانک و استادان متخصص حوزه و دانشگاه و مدیران ارشد اعم از معاونانی که در طراحی، اجرا و نظارت معاملات دخیل هستند به طور مرتب تشکیل می‌شود. کلیه قراردادها و فعالیت‌های مالی و بانکی در این کمیته بررسی می‌شوند و پس از بررسی مجدد در کمیسیون انطباق با موازین شرعی و تایید نماینده ولی‌فقیه در سپاه به همه شعب ابلاغ و مبنای عمل قرار می‌گیرند.

۴- تشکیل تیم نظارت شرعی:
تیم نظارت شرعی زیر مجموعه کمیته شرعی بوده و وظیفه دارد که با حضور مستقیم در شعب سراسر کشور، عملیات بانکی کارکنان را تحت نظارت فقهی قرار دهد. در این راستا فهرست سوالات نظارت شرعی تحت نظر کارشناسان فقه بانکی تهیه شده و براساس آن، معاملات بانکی با شیوه‌های مختلف (بررسی نرم‌افزاری، بررسی پرونده‌های تسهیلات اعطا شده، مصاحبه با کارمندان و مشتریان و...) مشکلات احتمالی را جهت شرعی‌سازی عملیات بانکی احصاء کرده و با کار کارشناسی پویا، آن‌ها را رفع می‌کند و نیز تذکرات و تشویقات و تنبیهات لازم را در این خصوص در مورد کارمندان اعمال می‌کند."