هنوز هم سرزمین شعریم؟ / نگاهی به وضعیت امروزِ نشرِ شعر در کشور

گروه فرهنگ و هنر: ایران را سرزمین شعر می‌دانند. این عنوان زیبنده است به این دلیل که شمار شاعران بزرگ و برجسته در کشور ما، از قدیم الایام تا دوران معاصر، آنقدر هست که ایرانیان را اهل شعر بدانیم. بدیهی است اگر تقاضا نباشد عرضه هم نخواهد بود. حافظ، سعدی، مولانا، فردوسی، نظامی، خیام، انوری، خاقانی، مسعود سعد، رودکی و دست کم 100 شاعر دیگر می‌توان نام برد که از سرمایه‌های شعر کلاسیک فارسی هستند.

به گزارش بولتن نیوز، به این اسامی، نام‌های بیشتری نیز می‌توان اضافه کرد، نام‌هایی خیلی بیشتر که دوران معاصر زندگی کردند و از برجسته‌ترین شاعران تاریخ زبان فارسی هستند. اما سرعت این سیر و روند شعر و شاعری در کجای مسیر کم شد؟ اصلا آیا کم شد؟ آیا به بن بست رسید؟ در هر صورت خارج از بررسی کیفی، که البته در انحصار متخصصان این حوزه است، می‌توان این سوال را پیش کشید که آیا هنوز در ایران عرضه و تقاضای شعر پر رونق است؟

عرضه و تقاضای شعر در ایران

اگر معیار چاپ و توزیع مجموعه شعر را دلیلی بر تقاضای آن بدانیم باید بگوییم وضعیت چاپ و نشر شعر در کشور- به لحاظ کمی - چندان بد نیست. ناشران بسیاری امروز انتشار مجموعه شعر را جزو مهمترین کارهایی می‌دانند که باید انجام دهند. انتشاراتی‌های بسیاری در ایران از جمله مروارید، نگاه، ثالث، دارینوش، ایلیا، نوید شیراز، داستان سرا یا چشمه و بوتیمار اقدام به چاپ و نشر شعر می‌کنند. به این فهرست دست کم 20 ناشر دیگر نیز می‌توان اضافه کرد. در این میان بعضی از ناشران گاه به گاه مجموعه شعری منتشر می‌کنند، بعضی چند وقتی هستند بی خیال چاپ شعر شدند و بعضی نیز درست مثل یک کارخانه تولیدی مجموعه شعر منتشر می‌کنند. با اینکه در انبوهی از شعر امروز چندان نمی‌توان دنبال مخاطب گشت، اما همین موضوع شاید اجازه دهد ما همچنان ایران را سرزمین شعر بدانیم؟

محمد آزرم در این باره به هنرآنلاین می‌گوید: "تعداد زیاد کتاب‌هایی که عنوان شعر دارند نتیجه‌ انباشت نوشته‌هایی است که سال‌ها اجازه چاپ شدن نداشتند یا تصور می‌کردند که ندارند. وقتی فضا بازتر می‌شود یا چنین حسی القا می‌شود، هرکس که فکر می‌کند باید نوشته‌هایش را کتاب کند، لحظه‌ای هم درنگ نمی‌کند."

این‌ها شعرند؟

این شاعر معاصر از طرفی درباب کیفیت این آثار می‌گوید:"فضای تخدیری شبكه‏‌های اجتماعی و شمارش پسندها هم این وضعیت را تشدید كرده است. گسترش فضای رسانه‏‌ای و برداشته شدن مرزهای اطلاعاتی با تمام مشقاتی كه در كشور دارد، باعث شده، هر نوشته نازل و بنجلی با زیرهم‌‏نویسی غلط و فقط به خاطر شیوع عامه‏‌پسندی، شعر تصور شود."

برای همین هم هست که می‌توان این سوال را پیش کشید که اساسا در این زمینه (چاپ و نشر شعر) می‌توان به این تز قائل بود که رابطه دوسویه‌ای میان کمیت و کیفیت شعر هست؟ یعنی آیا می‌توان به واسطه شمار کثیر مجموعه شعرهای این روز و روزگار بر وضعیت مناسب شعر در کشور معتقد بود؟

آزرم در این باره هم با ما حرف زده است. او معتقد است:"شعر، یك امر كیفی است و سنجیدن آن با معیارهای كمی، فقط آمار است. وقتی تعداد كتاب‏‌هایی كه عنوان شعر دارند مبنای سنجش وضعیت شعر می‏‌شود و خبری از كیفیت شعر با روش‏‌های نقادی نیست، شعر در وضعیت تهی است. برای من كیفیت و میزان خلاقیتی كه در فرم شعر می‏‌بینم، تنها معیار سنجش است و از این منظر، تعداد شاعران بسیار كم و تعداد كتاب‏‌های شعر، بسیار كمتر است."

آزرم می‌گوید:"شاید در این بین ناشرانی هم باشند که از چنین موجی با هزینه خود افراد، استقبال کنند و تلقی آن‏ها از مخاطب شعر، خریداران كتاب باشد؛ اما معضل اصلی، دخالت سلیقه‌های سیاسی در وضعیت چاپ کتاب‌های شعر و رفتارهای انقباضی – انبساطی با امری است که دولت، همیشه باید نسبت به آن نقش تسهیلگر داشته باشد."

سرمایه‌گذاری روی شعر جرات می‌خواهد

این حرفی نیست که ما بزنیم. کافی است سری بزنید با پاتوق شاعران تهرانی، شهرستانی یا هر جای دیگر و از شاعران بپرسید که آیا کتاب‌های‌شان را با پول خودشان منتشر می‌کنند یا خیر؟ البته نپرسیدید هم نپرسیدید چون ما این کار را کردیم. در این میان حتی شاعران بنامی هم هستند که شاید نام بردن آن‌ها کار درستی نباشد. اما واقعیت این است که امروزه روز کمتر ناشری شعر شاعران را با سرمایه خودش منتشر می‌کنند، علی الخصوص اگر آن شاعر جوان باشد.

مسعود بیزارگیتی در این باره به هنرآنلاین این طور می‌گوید: "طبیعتا ناشر هم کارش از سویی به تجارت و سودآوری و از سوی دیگر به مسئله فرهنگ گره خورده است، اما خب با این اوضاع احوال کمتر ناشر جرات سرمایه‌گذاری بر "شعر" را دارد. حالا شاعر در هر رده‌ای که می‌خواهد باشد. الان خیلی وقت است که معمولا شاعران با هزینه خودشان مجموعه شعرشان را چاپ می‌کنند."

ناشر خوب باعث فروش شعر هم می‌شود؟

این سوالی است که ما از شمس آقاجانی، دیگر شاعر معاصر پرسیده‌ایم. شمس می‌گوید:" ناشرانی که به نوعی در بازار کتاب ایران مطرح‌ هستند و بعضا کتاب‌فروشی‌های مستقل خودشان را هم دارند به واسطه توزیع و پخش مناسب آثارشان فروش می‌رود. از طرفی خود این موضوع که ناشری در میان ناشران ادبی معتبر باشد، باعث می‌شود کتاب‌های منتشر شده‌اش خوب توزیع بشود."

واقعیت ماجرا هم همین است؟ یعنی اساسا باید این ریختی باشد؟

شمس جواب می‌دهد:" البته به صورت ایده‌آل نباید نام ناشر در فروش آثار موثر باشد. یعنی اگربخواهیم بر مبنای یک سیستم سلامت بررسی کنیم باید بگوییم که این شکل از فروش چندان واقعی نیست. از طرف دیگر هستند شاعران خوبی که کتاب‌های ارزشمندی منتشر می‌کنند اما به این دلیل که ناشر بزرگ و معتبری از آن‌ها حمایت نمی‌کند، زمین می‌خورند.در هر صورت واقعیت این است که ناشران بزرگی که معتبرند و توان مالی خوبی دارند کمتر در سایه آسیب‌های معمول این حوزه هستند. به عبارت دیگر کتاب‌هایی که در این انتشاراتی‌ها منتشر می‌شوند به نوعی از جهت فروش تضمین شده‌اند."

به هر روی ایران را امروز هم می‌توان سرزمین شعر دانست، و احتمالا تنها دلیل نوشتن این گزاره می‌تواند این باشد که شعر در ایران همچنان نوشته و البته منتشر می‌شود. درباره اصل "تقاضا" معیار درست و درمانی برای محاسبه در دست نیست ولی می‌توان گفت که مجموعه شعر خیلی وقت است که تا دل‌تان بخواهد در حال چاپ شدن است. کافی است دست‌تان را به هر طرفی که دل‌تان خواست دراز کنید.