ضرورت مقابله با چالش های زبانی و فرهنگی

گروه روانشناسی: نشست «بررسی واژه گزینی علوم سیاسی و روابط بین الملل» در تاریخ 17خرداد 1395 در پژوهشکده مطالعات فرهنگی روایت برگزار شد. 

به گزارش بولتن نیوز، در این نشست، «حمید احمدی»، «ضیاالدین صبوری» و «غلامرضا علی بابایی» ضمن بیان پیشینه فرهنگ نویسی در زبان فارسی به چالش های پیش روی آن اشاره کردند. به گفته احمدی؛ ما شاهد ضعف تدریجی زبان فارسی هستیم این روند اگرچه از قرن نوزدهم شروع گردید (نابودی زبان فارسی در هند توسط بریتانیا و آسیای میانه و قفقاز توسط روسها) ولی گسترش علم و صنایع مرتبط با انفورماتیک باعث شدت گرفتن این روند شده است.

صبوری نیز اعتقاد دارد؛ در ایران دو دیدگاه در مورد نحوه مواجه با اصطلاحات علمی بیگانه وجود داشته است برخی به پذیرش زبان علم و عده ای هم به بومی کردن واژگان علمی باور دارند. به نظر طرفداران پذیرش زبان علم، معادل یابی و واژه سازی باعث کند شدن روند توسعه می شود.

اما علی بابایی تاکید می کند که؛ فرهنگ نویسی جدید در ایران حدود 60 سال پیش شروع شده و قدیمی ترین فرهنگ سیاسی فارسی به ستوان خسرو روزبه مربوط می باشد.

گزارش کامل این نشست به شرح زیر می باشد؛

** چالش زبانی و فرهنگی 

نخستین سخنران این نشست «حمید احمدی» استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران بود. احمدی در این نشست گفت: در پنج قرن اخیر تغییر در شیوه تولید از کشاورزی به سرمایه داری (Capitalism)، عمده ترین پدیده در جهان معاصر بود.

سرمایه داری بعدها به منشا قدرت غرب تبدیل شد و به قول امانوئل والرشتاین، سرمایه داری باعث انباشت ثروت، و انباشت ثروت نیز به گسترش صنعت، قدرت نظامی، صدور سرمایه، امنیت سازی و امپریالیسم منجر گردید. به نظر والرشتاین، سرمایه داری باعث یک تقسیم کار در سطح بین المللی شده است. غیر از تقسیم کار اقتصادی، ما شاهد تقسیم کار فرهنگی نیز هستیم.

احمدی در ادامه افزود: با گسترش اقتصاد سرمایه داری، به تدریج فرهنگ به خدمت سرمایه داری درآمد و به شکل قدرت فرهنگی به صحنه آمد. جهان به شرق و غرب تقسیم شد و فرهنگ غرب با علم اش بر جهان سیطره پیدا کرد. دانش به خدمت قدرت نظامی و اقتصادی درآمد و زبان نیز به عنصر مهم قدرت و کشمکش مبدل شد.

در قرن نوزدهم ما شاهد کشمکش قدرت روسیه، فرانسه و انگلستان و بعدها ایالات متحده بودیم. بخش اعظم این کشمکش بر سر تسلط زبان دوم بود. چون زبان عامل اصلی هویت و فرهنگ ملتهاست. مثلا با حمله اعراب، سلسله ساسانی فرو ریخت ولی زبان باعث شد که سیطره (Hegemony) فرهنگی و هویتی ما حفظ شود.

گسترش سرمایه داری به سراسر جهان، باعث سیطره زبان مسلط و نابودی زبان های محلی شد. برای نمونه از اواخر قرن نوزدهم زبان های روسی، آلمانی و (تاحدودی) فرانسوی مقهور برتری زبان انگلیسی شدند و در این بین کمپانی هند شرقی نقش پررنگی داشت. امروزه نیز زبان انگلیسی، زبان مسلط و رایج در سطح جهان می باشد که از قرن نوزدهم تا پایان جنگ دوم جهانی توسط بریتانیا و پس از آن تا به امروز توسط آمریکا اعمال می شود.

به گفته احمدی: متاسفانه ما شاهد ضعف تدریجی زبان فارسی هستیم، این روند اگرچه از قرن نوزدهم شروع گردید (نابودی زبان فارسی در هند توسط بریتانیا و آسیای میانه و قفقاز توسط روسها) ولی گسترش علم و صنایع مرتبط با انفورماتیک باعث شدت گرفتن این روند شده است. انتظار ما این است که در کشمکش فرهنگی حداقل زبان خودمان را حفظ کنیم چون زبان فارسی علاوه بر اینکه عامل انتقال فرهنگی و هویتی از یک نسل به نسل دیگر می باشد بلکه یک «برند تاریخی» نیز می باشد. در غرب، ایران را به (Land of Poetry) می شناسند با افول زبان فارسی، بخشی از گنجینه ادبی جهان از بین خواهد رفت. واژه گزینی یکی از ابزارهای است که می توانیم زبان مادری خود را حفظ کنیم. 

به نظر جوزف نای نظریه پرداز قدرت نرم، جهان دیگر تک قطبی نیست بلکه شبیه یک کیک سه لایه می باشد:

- لایه بالایی یا قطب نظامی (ایالات متحده آمریکا)

- لایه میانی یا قدرت های اقتصادی (اروپا، شرق آسیا و آمریکا)

- لایه پایینی یا قدرت های فرهنگی (شامل کشورهایی که نه قدرت نظامی هستند و نه اقتصادی، ولی با بهره گیری از ظرفیت های فرهنگی خود می توانند بر روی سایر کشورها تاثیر بگذارند مانند هند و صنعت بالیوود، که باعث بسط زبان وفرهنگ هندی شده است)

احمدی در خاتمه صحبت های خود گفت: دولت توجه زیادی به زبان فارسی نمی کند و زبان هر چه بیشتر در خطر می باشد در وضعیتی که جهانی شدن و موج اندیشه ها باعث محجور ماندن زبان فارسی شده است، فارسی کردن واژگان علوم اجتماعی لازم می باشد. حفظ زبان فارسی، جهاد ملی محسوب می شود.

** معادل یابی و کند شدن توسعه 

«ضیاالدین صبوری» دبیر و عضو هیات انجمن ایرانی روابط بین الملل، دومین سخنران این نشست بود. صبوری در این نشست گفت: پیشینه زبانی ایران حدود پانصد سال از آمریکایی ها و انگلیسی ها در «فرهنگ نویسی» جلوتر می باشد، مانند لغت فرس (اسدی) یا قاموس (فیروزآبادی) و یا فرهنگ دهخدا که توسط مرحوم دهخدا، معین و شهیدی تدوین شد، همگی آثار با ارزشی در این زمینه می باشند. سال 1345 خورشیدی جلسه ای در ارتش تشکیل شد و فرماندهان ارتش اعلام کردند حدود 12 تا 15 هزار واژه بیگانه وارد سازمان ارتش شده است. در اینجا بود که جامعه علمی و فرهنگی متوجه خطر رسوخ واژگان بیگانه شد.

عربها در زمینه واژه گزینی از ما جلوتر هستند. وظیفه «اتحادیه فرهنگستان های عربی» در رباط، معادل یابی، برگزیدن واژگان و سراسری کردن آن است. در حالیکه بسیاری از واژگانی که توسط فرهنگستان تدوین می شود محل مناقشه می باشند یا در حوزه تخصصی علوم سیاسی و روابط بین الملل، اتفاق نظری روی بسیاری از واژگان وجود ندارد. مانند واژه (Globalization) که جهانی شدن، جهانی سازی، جهانیدن و... معادل یابی شده است.

صبوری در ادامه افزود: سرعت تولید علم پس از جنگ جهانی و به ویژه از دهه 1990 میلادی با آمدن اینترنت، جامعه آماری انگلیسی زبانان با 350 میلیون نفر (در 90 کشور)، وجود مجامع و منابع علمی و وجود یک میلیارد انگلیسی آموز باعث شده است ما نتوانیم هم آوردی مناسب در مقابل هجوم اصطلاحات انگلیسی داشته باشیم.

در ایران دو دیدگاه در مورد نحوه مواجه با اصطلاحات علمی بیگانه وجود داشته است برخی به پذیرش زبان علم و عده ای هم به بومی کردن واژگان علمی باور دارند. به نظر طرفداران پذیرش زبان علم، معادل یابی و واژه سازی باعث کند شدن روند توسعه می شود.

صبوری در ادامه به برخی کاستی ها و مشکلات «گنج واژه علوم سیاسی» علی بابایی بشرح ذیل پرداخت: 

- در کتاب گنج واژه، در مورد جمع باوری، فردباوری، جداباوری (آپارتاید)، جدایی خواهی، حق وتو، نظم وستفالی، آنارشیسم، پست مدرنیسم، وضعیت نه جنگ و نه صلح، انواع بی طرفی، دولت جانشین، دولت کامله الوداد، انواع فمینیسم، تروریسم سایبری، بیوتروریسم، اسپنسر، کانت، وبر، میرشایمر، توسیدید و... چیزی ذکر نشده است؛

- مبهم و نارسا بودن برخی واژگان مانند استفاده از واژه «همبود» به جای «اجتماع»؛

- عدم رعایت واژگان فارسی نمونه مانند استفاده از «صلح ایجابی» یا «سلبی» به جای استفاده از «صلح منفی» یا «مثبت»، استفاده از واژه «رهنامه» بجای «راهبرد» برای واژه «استراتژی»، استفاده از واژه «جهانیدن» به جای «جهانی شدن» و...

**مشکلات فرهنگ نویسی

آخرین سخنران این نشست «غلامرضا علی بابایی» مولف کتاب گنج نامه علوم سیاسی بود که در ابتدای سخنان خود تصریح کرد که مشکلات و معایب کتاب گنج نامه علوم سیاسی، در چاپ های بعدی مرتفع خواهد شد. بابایی در ادامه به مشکلات فرهنگ نویسی اشاره کرد و گفت: گاهی برای پیدا کردن معادل یک واژه ساعتها وقت گذاشته می شود. در ابتدا معنی و مفهوم واژه و در ادامه معادل آن را پیدا می کردیم. فرهنگ نویسی جدید در ایران حدود 60 سال قبل شروع شده است و قدیمی ترین فرهنگ سیاسی فارسی به ستوان خسرو روزبه مربوط می باشد.

علی بابایی به برخی ابهامات در مورد واژه ها پرداخت. به نظر علی بابایی: به این خاطر واژه «جهانیدن» را برای (GLOBALIZATION) انتخاب کردم که اشکالات مربوط به دو واژه «جهانی شدن» و «جهانی سازی» را برطرف کند یا معادل واژه (ANARCHISM) که به اشتباه «بی نظمی» ترجمه شده است ولی معادل مناسب آن «اقتدارگریزی» می باشد یا «تاکتیک سالمین» که به اشتباه «تاکتیک روز مبادا» ترجمه شده است در صورتی که به شیوه ای که دبیر کل حزب کمونیست لهستان برای نابودی مخالفان دست راستی خود اتخاذ می کرد، اطلاق می شود. یا واژه (Essention State) که به اشتباه «دولت جوهری» ترجمه شده است در صورتی که معادل درست آن «جوهره دولت» می باشد.

منبع: ایرنا