آیا مغز زنان و مردان واقعا متفاوت است؟

گروه روانشناسی:  درمیان تمامی جنبه‌های حقیقی تفاوت جنسیت‌ها، این گفته که جنسیت بیولوژیک تعیین کننده جنسیت مغز است و از این طریق رفتار، استعدادها و شخصیت را شکل می‌دهد، دارای سابقه‌ای طولانی و جنجالی است. این تصور که مغز مردان "مذکر" است و مغز زنان "مؤنث" به ندرت به چالش کشیده شده است.


آخرین یافته‌های دانشمندان در اندازه‌گیری و نقشه‌یابی تفاوت‌های مغز زنان و مردان با عنوان "تفاوت مغز زنان و مردان" در ویژه نامه انجمن سلطنتی منتشر شده است. یکی از مقالات منتشر شده در این ویژه نامه، اصولی را که بسیاری از دیدگاه‌های ما براساس آن شکل گرفته را زیر سؤال می‌برد و با قاطعیت می‌گوید که چیزی به عنوان "مغز مؤنث" و "مغز مذکر" وجود ندارد.

یکی از نویسندگان به نام دافنا جویل (Daphna Joel) قبلا تحقیقی را انجام داده که در آن ساختارها و ارتباطات مغزی حدود 1400 زن و مرد 13 تا 85 ساله را بررسی و اعلام کرده است که هیچ‌گونه تفاوت آشکاری بین مغز زنان و مردان وجود ندارد. مغز افراد معمولا موزاییک منحصربفردی از ویژگی‌های مختلف است.

این ویژگی‌های منحصربه‌فرد را نمی‌توان با استفاده ار اصطلاحات تخصصی زیست‌شناسی توضیح داد. منحصربه‌فرد بودن مغز افراد به دلیل تاثیر عوامل خارجی در شکل گیری مغز است. این گفته حتی در بنیادی‌ترین مباحث نیز صدق می‌کند. به عنوان مثال می‌توان ثابت کرد که شاخه‌های سلول‌های عصبی و دوک‌های دندریتی مغزی با چگالی مردانه، به سادگی با القاء تنش ملایم به شکلی که بیشتر در مغز زنان دیده می‌شود تغییر شکل می‌دهد. جنسیت بیولوژیک به تنهایی نمی‌تواند دلیل تفاوت مغز افراد باشد، برای پی بردن به دلیل این تفاوت‌ها باید چگونگی تاثیر گذاری، زمان تاثیر گذاری و شدت تاثیرگذاری عوامل خارجی بر شکل گیری مغز را بدانیم.

انعطاف‌پذیری مغز

این نظریه که مغز ما انعطاف پذیر است و این انعطاف در تمام زندگی وجود دارد، یکی از بزرگترین یافته‌های دانشمندان در 40 سال اخیر بوده است. تجربه‌های متفاوت -چه بلند مدت باشند و چه کوتاه مدت- موجب تغییر ساختار مغز ما می‌شوند. همچنین مشخص شده است که نگرش‌های اجتماعی و انتظارات کلیشه‌ای می‌تواند نحوه پردازش اطلاعات در مغز را تغییر دهند. ظاهرا ساختارهای مغزی مربوط به ویژگی‌های رفتاری و مهارت‌های شناختی، بسته به زمان، مکان و فرهنگ و عوامل خارجی مانند دسترسی به آموزش، استقلال مالی و حتی رژیم غذایی متفاوت است.

اهمیت این یافته‌ها از آنجا ناشی می‌شود که هنگام بحث درمورد تفاوت‌های مغز زنان ومردان، اطلاع از جنسیت فرد به تنهایی کافی نیست. باید بدانیم که فرد در معرض کدام یک از عوامل تغییر دهنده مغز قرار داشته است. حتی تجربیات پیش پا افتاده‌ای مانند مدرسه، دانشگاه یا مشغول بودن به یک کار تمام وقت نیز در افرادی که تجربیات متفاوتی دارند تاثیرات متفاوتی بر مغز می‌گذارد.

یک دیدگاه جدید

شاید اثبات اینکه مغز افراد را نمی‌توان براساس جنسیت آن‌ها به دو گروه مؤنث و مذکر تقسیم‌بندی کرد، دیدگاه ما نسبت به جنسیت را به کلی تغییر دهد. واقعا تفاوت جنسیت چه مفهومی دارد؟ ممکن است تصور کنید جنسیت مذکر و مؤنث دو گروه کاملا متفاوت هستند. ویژگی‌هایی که در یک گروه وجود دارد اکثرا در گروه دیگر دیده نمی‌شود و می‌توان ویژگی‌های یک گروه را بر اساس جنسیت پیش بینی کرد و بالعکس. یا اینکه ممکن است تصور کنید که دانستن جنسیت فرد این امکان را فراهم می‌کند که با اطمینان زیادی عملکرد، واکنش‌ها، توانایی‌ها و پتانسیل‌های آن فرد را پیش‌بینی کنید. اما در حال حاضر می‌دانیم که موضوع تفاوت جنسیت به این سادگی نیست و این گونه تصورات به‌دور از واقعیت است.

بر خلاف کلیشه‌های رایج و ادعاهای داستان‌گونه به وضوح مشخص است که در مورد بخش وسیعی از ویژگی‌های فیزیولوژیکی میزان شباهت زن و مرد بسیار بیشتر از تفاوت آن‌ها است.

 به موازات این یافته‌ها که مغز ما موزاییکی از ویژگی‌های مختلف است، بررسی بیش از صد صفت رفتاری و شخصیتی که تصور می‌شد مختص یک جنس باشند نشان داده است که آن‌ها را نمی‌توان در دو گروه مجزا قرار داد، بلکه همگی به بهترین شکل ممکن در یک گروه قرار می‌گیرند.

نتیجه گیری که دانشمندان با یک لبخند ملیح به ما تحویل داده‌اند این است: "نه مردان مریخی هستند و نه زنان ونوسی، همه ما اهل سیاره زمین هستیم."

در کل مشخص شدن تفاوت‌های مغز زنان و مردان و ارتباط آن با تفاوت‌های زن و مرد در هر حوزه‌ای اعم از رفتار نرمال و غیر‌نرمال، توانایی‌ها، استعدادها و دست آوردها دارای اهمیت بسیار زیادی است. اکنون زمان آن فرارسیده است که از دیدگاه دو جنسیتی و جستجو به‌دنبال تفاوت مغز زن و مرد دست برداریم و این مسئله را با طرح یک سوال مفهومی‌تر و الهام بخش‌تر حل کنیم: چه چیز سبب تفاوت مغز انسان‌ها شده است؟