در سی ام ژوئیه گذشته مقاله ای از جمیل مطر تحلیلگر مسائل سیاسی در دو روزنامه الشروق مصر و السفیر لبنان منتشر شد که در آن نسبت به فقدان حضور مصر در نقشه جدید خاورمیانه به ویژه در خصوص رابطه آن با ایران انتقاد شده بود.
به گزارش بولتن نیوز، فهمی هویدی نویسنده برجسته عرب و مصر در
مقاله ای که در روزنامه لبنانی السفیر منتشر شد، افزود: این تحلیلگر مسائل
سیاسی با صراحت نوشته بود مصر به دلیل روابط دوستانه با برخی کشورهای منطقه
و خارج از منطقه، مجبور شده تا در صف دشمنان ایران بایستد و واشنگتن در
این زمینه نقش مهمی داشته و نتیجه این شده است که مصر با وجود برخورداری از
وزن بزرگ سیاسی از پیگیری تحولات مختلف ایران غافل بماند.
ادامه مقاله فهمی هویدی در ادامه می آید:
جمیل
مطر در پایان از مصر درخواست کرده تا در موضع خود و تصویر اشتباهی که طی
سه دهه گذشته از ایران در ذهن خود پرورانده تجدید نظر کند تا بتواند در شکل
گیری فضای منطقه ای تازه در خاورمیانه نقش موثرتری ایفا کند.
این سخنان و رویکرد که در بین تحلیل گران مصری نسبتا تازگی دارد به سرعت در بین سعودی ها هم انعکاس پیدا کرد.
روزنامه
عرب زبان الحیاه چاپ لندن در تایید این رویکرد، روز دوم ماه اوت جاری
مقاله ای را به قلم داود الشربان نویسنده سعودی منتشر کرد که در آن آمده
است: سخن جمیل مطر مبنی بر اینکه مصر به دلیل انحراف در سیاست خارجی و
پایبندی به روابط دوستانه با کشورهای بزرگ به دشمن تراشی برای خود مبادرت
کرده است قابل تطبیق و تعمیم بر دیگران هم می باشد.
تاریخ روابط
کشورهای عربی با ترکیه و ایران در پنج دهه گذشته نشان می دهد که این روابط
به دلیل تاثیر پذیری از منافع و تمایلات برخی کشورهای دیگر، همواره با صعود
و نزول همراه بوده است.
می توان تصورکرد اگر مصر وعربستان در دهه های
گذشته روابطی طبیعی با ایران و ترکیه داشتند هم اکنون وضعیت خاورمیانه و
مشخصا کشورهای حوزه خلیج فارس به چه صورت بود.
اما اتفاقاتی دیگر رقم
خورد و این دو کشور فرصت ها را از دست دادند تا رضایت قدرت های بزرگ و
احیانا کشورهای کوچکی را کسب کنند که با وجود تحریک علنی علیه ایران، روابط
خود را با ایران تا سطح شراکت گسترش داده اند.
این نویسنده سعودی،
مقاله خود را با تاکید بر این نکته به پایان برده که روابط عربستان با مصر و
ایران و تفاهم مستقیم با این دو کشور به مصلحت امنیت ملی همگان و باعث
برقراری امنیت در سطح منطقه خواهد شد.
روابط قاهره با تهران نیز نباید
حساسیت عربستان را به دنبال داشته باشد و درمقابل روابط ریاض با آنکارا هم
نباید منجر به خشم و عصبانیت مصر شود چرا که این دو کشور به منزله دو بال
یک جسم هستند.
انتشار این دو مقاله در رسانه های مصری و سعودی، اتفاق جدیدی و این نوع ادبیات در حقیقت به منزله عبور از خط قرمزهاست.
درست
است که مطالب یاد شده را نمی توان دلیلی بر وقوع تغییرات سیاسی در مواضع
مصر و عربستان دانست و تنها می تواند نظر خاص نویسندگانی باشد که ارتباطی
با مراکز تصمیم گیری در این دو کشور هم ندارند اما باید گفت، درخواست هایی
از این قبیل که در مقاله این دو نویسنده مطرح شده است پیش از این مورد
استقبال قرار نمی گرفت و علاوه بر آن اهالی فرهنگ، حتی در بین سیاستمداران
نیز اجازه طرح آن را پیدا نمی کردند.
گذشته از اینکه مقایسه
این دو پرونده و برقراری ارتباط بین آنها یک ماجراجویی بزرگ برای نویسنده
آن بود و می توانست او را آماج شک و تردیدها ، محکومیت ها و اتهامات قرار
دهد اما وقتی می بینیم دو نویسنده مستقل چنین درخواستی را مطرح و از نفرین
قرار گرفتن در دسته بندی ها و سلب اعتماد نجات پیدا می کنند، خود از اهمیت
فراوانی برخوردار است و دلیل های بسیاری در پس آن نهفته است.
غافلگیری
توافق بین تهران و شش کشور بزرگ عرف های رایج در سیاست خارجی کشورهای عربی
به خصوص کشورهای عرب حوزه خلیج فارس را به لزره در آورد.
این تکان بزرگ
نوعی بیداری را در این کشورها را به دنبال داشت و آنها را نسبت به ترسیم
نقشه ها و موازنه های جدید قدرت در منطقه هوشیار و راه را برای تجدید نظر
در اصول ثابت دیرین و پذیرفته شده آنها باز کرد.
مقاله های این دو نویسنده مصری و سعودی را می توان جزو این تجدید نظرها دانست.
تجدید
نظرها لزوما به معنای قبول کردن سیاست های طرف مقابل نیست، اما در وهله
اول دو معنا با خود دارند، اول در اولویت قرار دادن منافع عالی راهبردی و
دوم بهبود شیوه مدیریت اختلافات است.
گزینه سوم می تواند توافق بر سر
مسائل مرحله ای و گذرا با وجود ادامه اختلاف نهایی در موضوعات دیگر تجلی
پیدا کند، مانند همان چیزی که در روابط بین واشنگتن و تهران شاهد آن هستیم،
چرا که با وجود توافق حاصل شده بین دو طرف در زمینه هسته ای هر کدام از
آنها در نهایت اهدافی غیراز اهداف طرف مقابل دارد.
دو نویسنده مصری و
سعودی متفق القول هستند که دشمنی کشورهای عربی با ایران بیش از آنکه بر
مبنای منافع عالی کشورهای منطقه شکل گرفته باشد، نشان دهنده حرف شنوی و
اطاعت پذیری آنها از سیاست ها و محاسبات واشنگتن بوده است.
حداقل در
مورد مصر می توان گفت، نهاد امنیتی این کشور که مرجع اصلی تصمیم گیری در
تعامل با موضوع ایران و دیگر مسائل حساسیت برانگیز است دچار اشتباهات
محاسباتی و ارزیابی شده و نیازهای امنیت ملی را قربانی منافع امنیتی کوچک و
تنگ نظرانه کرده است.
این مسایل به نوبه خود باعث در حاشیه قرار گرفتن مصر شد تا بدین ترتیب امنیت منطقه ای بدون نقش داشتن مصر شکل بگیرد.
نمی
توانم بگویم بین تجدید نظر در سیاست های عربی که نسیم آن وزیدن گرفته و
دیدار این هفته (یکشنبه دوم اوت) جان کری وزیر خارجه آمریکا از مصرهیچ
ارتباطی وجود ندارد.
با اینکه رسانه های مصری علت این دیدار را از
سرگیری گفت وگوهای راهبردی اعلام کردند که از سال 1988 آغاز شده اما دلایلی
وجود دارد که نشان می دهد هدف این دیدار بیش از مسائل داخلی، مسائل منطقه
ای است.
به عبارت دیگر، وزیر خارجه آمریکا در این دیدار یک روزه بر
بررسی موضوع روابط مصر با کشورهای منطقه تمرکز کرد و مسائل داخلی مصر در
اولویت قرار نداشت، برخی از روزنامه های مصری نیز بر این مسئله تاکید
کردند.
عبدالفتاح السیسی رییس جمهور مصر درست 24 ساعت پیش از ورود جان
کری به قاهره دو قانون استفاده از حقوق سیاسی و مجلس نمایندگان را صادر
کرد.
این اتفاق ممکن است اتفاقی صورت گرفته باشد اما برداشت دیگری نیز
می توان از آن داشت و آن اینکه صدور این دو قانون اشاره ای مثبت بر عزم و
جدیت مصر در التزام به شیوه دموکراسی است، مسئله ای که باعث اعتراض برخی
نمایندگان دموکرات در کنگره آمریکا شده است و در کنفرانس مطبوعاتی، جان کری
هم به آن اشاره کرد.
گزارش نشریه الشروق درباره دیدار وزیر خارجه
آمریکا از مصر به قلم دینا عزت که در یکم اوت به چاپ رسید، از دقت بیشتری
برخوردار بود و این دیدار را به منزله «بازگشت محدود» به گفت وگوهای
راهبردی بین دو کشور دانست که در دهه نود قرن گذشته در اوج خود قرار داشت.
گزارش
همچنین اشاره کرده بود که همکاری مصر با دیگرهم پیمانان منطقه ای آمریکا
از جمله ترکیه و رژِیم اسراییل به منظور ایفای نقش در جهت مقابله با گروه
های مسلح تندرو، از محورهای ماموریت جان کری در قاهره است.
این گزارش
افزوده بود: کری در دیدار با السیسی طرحی را در جهت همکاری های منطقه ای به
او پیشنهاد می کند که قاهره و تهران در آن نقش برجسته ای به ویژه در
مبارزه با داعش ایفا می کنند.
گزارش از قول یک دیپلمات آمریکایی آورده که شرایط بهتری برای چنین همکاری هایی در منطقه به وجود آمده است.
نکته
ای در حاشیه: در بین همه مطالب منتشر شده رسانه های مصری از سفر جان کری
به قاهره یک موضوع را کاملا نادیده انگاشتند و هیچ اشاره ای به توطئه
چنینی های آمریکا علیه نظام مصر و همکاری سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا با
سازمان جهانی اخوان در این رابطه و حمایت واشنگتن از این گروه نکردند در
حالیکه این رسانه ها دریک سال گذشته بارها این قبیل مسائل را مطرح می
کردند.
بدون شک شنیده شدن برخی صداها در جهان عرب که دعوت به تجدید نظر
در موضع گیری ها وغلبه نگاه راهبردی در تعامل با دو کشور محوری ایران و
ترکیه و همزمانی این دعوت با دیدار وزیر خارجه آمریکا از قاهره، اتفاقی
است.
این مسئله مرا وادار به گفتن این مطلب می کند، باید به درگیری ها ،
دشمنی ها و جنگ های داخلی بین کشورهای مهم منطقه خاتمه داده شود به دلیل
اینکه خطر روز افزون داعش و دیگر گروه های تروریستی مشابه همه را تهدید می
کند.
در رابطه با مواضع آمریکا نباید دو نکته را از نظر دور داشت، اول
اینکه دوره ریاست جمهوری باراک اوباما رو به پایان است و وی به شدت در تلاش
است موفقیت های سیاسی خود را که در تاریخ آمریکا نوشته خواهد شد تقویت
کند.
این موفقیت ها تاکنون در از سرگیری روابط بین آمریکا و کوبا که 50
سال قطع شده بود و نیز در امضای توافق هسته ای با ایران تجلی کرده است.
اوباما
می خواهد اوضاع خاورمیانه را به نحو دلخواه خود مرتب کند تا در مرحله بعد
با چالش بزرگ چین تعامل کند چرا که درگیری های خاورمیانه در مقایسه با
دردسر بزرگ چین به عنوان قدرت بزرگ اقتصادی و بلندپروازی های سیاسی این
کشور در شرق آسیا، مساله ای حاشیه ای و فرعی به شمار می آیند.
مساله
دوم اینکه دولت آمریکا درک می کند نشانه های درگیری عربی - سراییلی در
منطقه به طور قابل ملاحطه ای فروکش کرده و تفاهم های علنی و غیرعلنی
اسراییل با برخی کشورهای مهم عربی به ویژه مصر، به میزان بی سابقه ای ارتقا
پیدا کرده و به مرحله همکاری و منافع متقابل رسیده است، تا جایی که در سطح
منطقه، اسراییل را هم در محور اعتدال قرار داده می شود.
محور اعتدال
متشکل از کشورهایی مانند سعودی و مصر در مقابل محور مقاومت ضد صهیونیستی از
جمله ایران و سوریه و حزب الله لبنان قرار دارد.
این مسئله موجب شده
است تا واشنگتن پایان ماموریت نیروهای چند ملیتی را که به منظور کنترل
مرزهای مصر و اسراییل طبق معاهده سازش1979 در صحرای سینا حضور داشتند،
تایید کند.
آنها معتقدند با وجود تفاهم های ایجاد شده بین مصر و اسراییل، دیگر دلیلی برای وجود این نیروها باقی نمانده است.
مصر با این پیشنهاد مخالفت کرده است.
ما نه از یک سرنوشت حتمی صحبت می کنیم و نه از اوضاع صد در صدی، اما بر این باوریم بادهایی وزیدن گرفته و تحولاتی در حال وقوع است.
سناریوهایی برای آینده منطقه خاورمیانه تهیه شده و ما نیز جزیی از این منطقه هستیم.
روابط
منفی و یا مثبت ما (مصر) با همه این اتفاقات و تحولات در وهله اول بسته به
اراده سیاسی ما دارد و در مرتبه بعد به میزان سلامتی و محفوظ ماندن ما در
عرصه واقعیت مرتبط است.
این مساله همچنین به توانایی ما در تشخیص منافع عالی راهبردی و خودداری از فروغلطیدن در محاسبات لحظه ای ، کوچک و تنگ نظرانه دارد.
در
پایان، سئوالی که همواره آن را تکرار کرده ام و نمی توان آن را نادیده
گرفت، این است که: آیا دولت ها قبل از آشتی با مردم خود قادر هستند با محیط
پیرامونی سازگاری پیدا کنند؟