کمبود پزشک، مشکل طرح "پزشک خانواده"

وی افزود: یکی از پیش نیازهای این برنامه تامین نیروی انسانی است. زمانی که گفته شد طرح پزشک خانواده برای تمام کشور اجرا می‌شود، این گفته کارشناسی شده نبود و در عمل نیز نتوانست به اجرا درآید. در آغاز برنامه در دانشگاه‌های مجری، پزشکان عمومی با یک دوره کوتاه مدت به عنوان پزشک خانواده شروع به فعالیت کردند. این کار شاید درکوتاه مدت می‌توانست راه حل مناسبی باشد، ‌اما دربلند مدت نمی‌تواند جوابگوی اهدافی باشد که برنامه پزشک خانواده برای آن تدوین شده است.

کلانتریان ادامه داد: درآغاز طرح در دولت نهم ودهم ، دیدگاه اشتباهی وجود داشت که تصور می‌شد تعداد پزشکان عمومی موجود در کشور جوابگوی نیازهاست و بنابراین تصور می‌شد که همه جا برای اجرای طرح پزشک خانواده نیروی کافی در اختیار داریم و این امکان وجود دارد که برای کشوری 75میلیونی، 25هزار پزشک خانواده اختصاص دهیم. سازمان نظام پزشکی و دیگر واحدهایی که داده‌ها و اطلاعات لازم را برای طرح پزشک خانواده جمع‌آوری می‌کردند نیز ادعاهایی مبنی بر وجود 50 تا 80 هزار پزشک عمومی را اعلام کرده بودند، اما درعمل دیده شد که تعداد پزشک موجود خیلی کمتر از حد تصور بود. پس از ادغام آموزش پزشکی در وزارت بهداری سابق و تشکیل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سالیانه سه تا پنج هزار پزشک در دانشگاه‌ها تربیت شده‌اند، اما الان معلوم نیست فارغ التحصیلان این رشته کجا هستند.

رییس مرکز مدیریت شبکه و ارتقای سلامت وزارت بهداشت همچنین درباره لزوم ورود سرفصل‌های تخصصی به دوره‌های پزشک خانواده گفت: وقتی از پزشک سلامت‌نگر و مسئول سلامت مردم صحبت می‌کنیم، منظور پزشکی است که در دانشگاه برای تامین سلامت مردم و راهکارهای مربوط به تامین سلامت جامعه تربیت شده است. پزشک خانواده باید برای اقداماتی که موجب تامین، حفظ و ارتقای سلامت مردم می‌شود، توانمند باشد. پزشک و تیم سلامت باید برای ‌خدمات واقداماتی که در این مسیر انجام می دهند، دوره دیده باشند. این سرفصل‌ها باید در برنامه های درسی پزشکی و پیرا پزشکی وارد شود.

کلانتریان با بیان اینکه پزشکان ما در دانشگاه‌ها دراین زمینه تربیت نشده‌اند، گفت: زمانی که پزشک اساسا در بالین بیمار و در بیمارستان تربیت می‌شود و برای تجویز دارو آموزش دیده است، نمی‌توان از وی انتظار داشت در حیطه‌هایی مانند آموزش و ارتقای سلامت، تغییر رفتارهای پر خطر و اصلاح شیوه زندگی مردم، مشاوره، آموزش الگوهای صحیح غذا و تغذیه،‌ ارتباطات، ترویج سلامت و مدیریت سلامت مردم و جامعه توانمند باشد.

وی با اشاره به مشکلات اولیه اجرای این طرح در استان‌های فارس و مازندران نیز، گفت: این طرح در دولت‌های نهم و دهم برای تمامی استان‌های کشور به اجرا درآمد، اما به علت مشکلات متعددی از جمله نداشتن پزشک به تعداد مورد نیاز، عدم دسترسی به پرونده الکترونیک سلامت، عدم همکاری صندوق‌های متعدد بیمه، توجیه ناکافی طرح برای مردم و در نتیجه مخالفت اقشار مختلف جامعه با اجرای این برنامه و ... در همان زمان اجرا متوقف شد، ولی با همدلی بین مسئولان دولتی و نمایندگان مجلس و برخورداری تقریبا قابل قبول از تعداد پزشک، در استان‌های فارس و مازندران این طرح ادامه پیدا کرد و در دولت یازدهم نیز این برنامه در این دو استان در حال اجراست.

کلانتریان درباره علت توقف این طرح در مناطقی غیر از استان‌های فارس و مازندران ادامه داد: این طرح در سایر مناطق به دلایل متعددی از ادامه کار بازمانده است، اما این به معنی توقف طرح نیست. در ابتدای اجرای این طرح، درشهرهای مازندران وفارس مراکز بهداشتی - درمانی دولتی نسبت به ارائه خدمات و مراقبت‌های بهداشتی گروه‌های سنی مانند واکسیناسیون، مراقبت از مادران باردار و... اقدام می‌کردند؛ در حالی که تیم پزشک خانواده مرکب از یک پزشک و دستیار مامای خود در مطب و تحت عنوان پزشک خانواده فقط به درمان مراجعان بیمار از جمعیت تحت پوشش خود اقدام می‌کرد. این فرایند به هیچ عنوان نمی‌تواند برنامه پزشک خانواده باشد. یعنی پزشک عمومی که قبلا در مطب شخصی خود کار می‌کرد،‌ یک ماما را انتخاب می‌کرد و تشکیل تیم پزشک خانواده می‌داد که با تعریف پزشک خانواده که باید سلامت مردم را تامین، حفظ و ارتقاء دهد، فاصله زیادی داشت.

کلانتری ادامه داد: وقتی پزشک خانواده از وضعیت و شرایط اقتصادی، اجتماعی و سلامت مردم تحت پوشش خود خبر ندارد، از آنان مراقبت بهداشتی به عمل نمی‌آورد، کنترل سلامت و تغذیه و رشد و تکامل کودکان خانواده را به عهده ندارد، اندازه گیری قد و وزن افراد خانوار را انجام نمی‌دهد،‌ مراقبت های دوره بارداری و کودکی و جوانان، نوجوانان، میانسالان و سالمندان را به ویژه در زمینه پیشگیری، غربالگری و درمان بیماری‌های غیرواگیر همچون دیابت، فشارخون بالا، بیماری‌های تنفسی مزمن و سرطانی ارائه نمی‌کند و فقط به درمان بیماری‌های جاری مردم می پردازد و بی‌تردید در چنین شرایطی دیگر نام پزشک خانواده نمی‌توان بر این برنامه گذاشت.

وی همچنین استان‌های مازندران وفارس را الگوی اصلاح شده طرح پزشک خانواده معرفی کرد و افزود: آنچه که الان در این دو استان تلاش می‌شود که اجرا شود، این است که پرونده سلامت خانواده هایی که تحت پوشش هر پزشک هستند، از مراکز بهداشتی درمانی به این پزشکان منتقل شود و او و دستیارش مسئول تمام خدمات و مراقبت های بهداشتی باشند و ماماها نیز دوره‌های آموزشی لازم را دریافت کنند و به عنوان مراقب سلامت خانواده فعالیت کنند. بنابراین از یک نوع جامعیت و تمرکز خدمات در محل پشتیبانی می‌شود. این اصلاح اساسی است که در برنامه پزشک خانواده در هر دو استان مد نظر قرار داده شده است.

رییس مرکز مدیریت شبکه وزارت بهداشت تاکید کرد: الان مراکزی که دراستان های فارس و مازندران فعالیند، اصلاح شده هستند و خدمات جامعیت پیداکرده است و بسته خدمات پایه سلامت به همه مردم ارائه می‌شود و حرکت به سوی بهبود واصلاح تدریجی پزشک خانواده مطابق با تعاریف بین‌المللی آن است.

کلانتری درتوضیح طرح تحول نظام سلامت در حوزه بهداشت که با راه‌اندازی پایگاههای سلامت برای هر 12500 نفر جمعیت درحاشیه شهرها و شهرهایی با جمعیت بین 20 تا 50 هزار نفر آغاز شده است، گفت: ما در فاز اول این طرح، در حاشیه شهرها و همچنین شهرهای 20 تا 50 هزار نفر پایگاه‌های سلامت ایجاد کرده‌ایم که به تدریج به تمام کشور گسترش خواهد یافت. در این پایگاه‌ها به ازای هر دو تا سه هزار نفر یک مراقب سلامت خانواده منظور شده است که مسئول سلامت جمعیت تحت پوشش خود است. وی موظف است جمعیت خود را سرشماری کند و خدمات سلامت را به صورت فعال ارائه نماید، یعنی اگر فردی در زمان مقرر برای دریافت خدمت مراجعه نکند، باید ازمنزل وی بازدید کند و او را مورد مراقبت سلامت قرار دهد. اگر پزشک در دسترس باشد هر پایگاه می‌تواند با 1 تا 2 پزشک تکمیل شود. فاز دوم نیز درشهرهایی با 50 تا پانصد هزار نفر جمعیت اجرا می‌شود. هدف از این طرح نیز گسترش مراقبت‌های اولیه سلامت به جمعیت شهری است.

وی ادامه داد : هر 2 تا 4 پایگاه سلامت تحت پوشش یک مرکز سلامت جامعه است. در مرکز سلامت جامعه علاوه بر پزشک، کارشناسان تغذیه و رژیم درمانی و سلامت روان به موارد ارجاعی از سوی مراقبین سلامت خانواده شاغل در پایگاه‌های سلامت خدماتی ارائه می‌کنند. به علاوه امکانات دندانپزشکی و آزمایشگاه تشخیص طبی نیز دارد. مراکز سلامت جامعه مسئول نظارت بر عملکرد پایگاههای سلامت هستند و مدیریت سلامت منطقه را در یک جمعیت 30 تا 50 هزار نفری به عهده دارند.

رییس مرکز مدیریت شبکه وزارت بهداشت با اشاره به چگونگی غربالگری این طرح درفاز اول آن گفت: درفاز اول، غربالگری چهار بیماری اصلی و چهارعامل خطر عمده انجام می‌شود. غربالگری دیابت، سرطان، بیماری قلبی و بیماری تنفسی مزمن همراه با 4 عامل خطر شامل فشارخون، مصرف دخانیات،‌ تحرک ناکافی بدنی و تغذیه ناسالم می باشد. مردم دراین مناطق سرشماری می‌شوند و به تناسب سن و جنس آنها برنامه غربالگری روی آنها اجرا می‌شود. برای افراد سالم نیز توصیه‌های لازم برای ادامه زندگی ارائه می‌شود و بررفتارهای درست نیز تاکید می‌شود.

وی افزود: افرادی که عامل خطر درآنها دیده می‌شود به مراکز سلامت جامعه ارجاع داده می‌شوند تا تحت مشاوره کارشناسان تغذیه و روان شناس بالینی قرار‌گیرند. بیماران مبتلا به هر یک از چهار بیماری هدف به پزشکانی که در مراکز سلامت جامعه استقرار دارند، ارجاع داده می‌شوند.

کلانتری همچنین درباره نحوه فعالیت پزشکان مستقر در مراکز سلامت جامعه گفت: این پزشکان مسئولیت قبول بیماران ارجاعی از سوی پایگاههای سلامت را برعهده دارند. به این معنی که پایگاههای سلامت ، مردم راغربالگری می‌کنند و مواردی مانند چاقی،‌ دیابت، افسردگی، بیماری قلبی، فشارخون بالا بیماری تنفسی مزمن و مبتلایان به اختلالات رفتاری و روانی و همچنین آسیب‌های اجتماعی که جزو بیماری‌های مزمن هستند را به مرکز سلامت جامعه ارجاع می‌دهند.

وی همچنین با ابراز امیدواری نسبت به اینکه با افزایش استقبال پزشکان عمومی و ورودشان به این برنامه می‌توان برای هر دو تا سه هزار نفر یک مراقب سلامت و یک پزشک خانواده اختصاص داد،‌ گفت: قرار است هر دو تا سه هزار نفر، یک پزشک خانواده داشته باشند که فعلا در استان‌های فارس و مازندران این طرح برقرار است و در استان‌های دیگر نیز برای 30 تا 50 هزار نفر یک مرکز سلامت جامع راه‌اندازی می‌شود و هر زمان که پزشک به اندازه کافی وجود داشت، ‌طرح پزشک خانواده نیز در این مناطق اجرا می‌شود.

همچنین به گفته رییس مرکزمدیریت شبکه و ارتقای سلامت وزارت بهداشت، این برنامه برای 15 میلیون نفر جمعیت درحال گسترش است و طی یکسال و نیم گذشته بیش ازهفت میلیون نفرتحت پوشش قرار داده است.