«بولتن سینما»؛ ویژه اقتصاد سینمای 93 (+جدول فروش فیلم ها)

 پرفراز و نشیب بودن سینما در سال ۹۳ بر کسی پوشیده نیست. رفتارهای تند و سلیقه‌ای گروه مخالفی که هرچند وقت یک‌بار مثل آوار بر سر جنتی و ایوبی فرود آمد. کنش‌هایی که تمرکز سیاستگذاران ارشد حوزه فرهنگ و هنر را از مسائل کلان به دغدغه‌های جزیی تقلیل ‌داد. بالاخره شدت سنگ‌اندازی‌ها و سرعت‌گیر‌ها؛ خون ایوبی را در اواخر سال به جوش آورد؛ و دلواپسان را به رفتاری تند‌تر و شدیدتر در سال ۹۴ تهدید کرد. رییس سازمان سینمایی عزمش را جزم کرده و در سال جدید شمشیر را از رو بسته و گویا قرار است با هرکس که نگاه چپ به حوزه استحفاظی‌اش کند؛ رحم نکند. اما جدا از رفتارهایی که اجازه نداد آب خوش از گلوی سینمایی‌ها پایین رود؛ اقتصاد سینما در سالی که کمتر از دو هفته به پایان آن باقی مانده؛ چگونه بود؟

آن‌گونه که از زبان وزیر ارشاد و فرهنگ شنیده‌ایم؛ سینمای ایران در سال ۹۳ افزایش مخاطب داشته؛ آمار فروش فیلم‌ها نیز در سال‌جاری به نسبت آخرین آمار اعلامی دولت گذشته در اواخر سال نود و یک؛ 62.5 درصد رشد را نشان می‌دهد. جنتی فروش ۵۲ میلیارد تومانی فیلم‌ها را درحالی جزء افتخارات حوزه سینما اعلام می‌کند که نیمی از این افتخار در انحصار سه فیلم «شهر موش‌ها»، «آتش بس» و «طبقه هساث» بوده. ‌ فیلم‌هایی که غیر از «آتش‌بس» از پتانسیلی به نام بانک مدد گرفته‌اند.

به طور میانگین هر سال حدود ۵۵ تا ۶۰ فیلم در طول سال مجوز نمایش را از وزارت ارشاد دریافت می‌کنند. امسال به غیر از ۵۲ فیلم نمایش داده شده در گروه اصلی، ۱۴ فیلم سینمایی هم در گروه هنر و تجربه اکران شدند. درصورتی‌که گروه هنر و تجربه را از آن جهت که مخاطبان خاص‌تری دارد؛ کنار بگذاریم؛ میانگین فروش فیلم‌ها در سال جاری ۵۰۰ میلیون تومان بوده است. به شهادت تهیه‌کنندگان یک میلیارد تومان؛ کف سرمایه موردنیاز برای ساخت یک فیلم است. با این تفاسیر نمی‌توان وضعیت مناسب و امیدوارانه‌ای را در این سال برای سینما ترسیم کرد. پایین بودن ضریب اشغال سینما‌ها نیز گواهی دیگر بر وخیم بودن حال این بیمار است. در سال مورد بحث از ظرفیت ۲۴۵ میلیون نفری کل سینماهای کشور 12.5 میلیون نفر برای دیدن فیلم راهی سینما‌ها شدند.

تهیه‌کنندگان؛ ساخت فیلم ازسوی دولت و ارگان‌های وابسته را دلیل به وجود آمدن این وضعیت می‌دانند. اعتقاد آن‌ها بر این است که دولت رقیب بخش خصوصی است و تنها با کنار رفتن دولت اوضاع بهبود می‌یابد.

دولت پای خود را از فیلم‌سازی کنار بکشد

محمدحسین فرحبخش(مدیرعامل پویا فیلم) که امسال فیلم «مستانه» را با فروش یک میلیارد تومانی در کارنامه‌ی کاری خود داشت؛ سینمای سال ۹۳ را نسبت به سال گذشته ورشکسته می‌داند: «ممکن است که درمعدل فروش رشد داشته باشیم؛ اما به دلیل افزایش تعداد فیلم اکران شده معدل فروش برای هر یک از فیلم‌ها پایین‌تر آمده. از سوی دیگر فیلم‌سوزی که امسال داشتیم نسبت به همه دوره‌ها بی‌سابقه بوده. دلیل این اتفاق نیز دولتی شدن شورای صنفی نمایش است.»

او با انتقاد از عدم حضور نماینده بخش خصوصی در شورای صنفی نمایش؛ گفت: «دولت به بخش خصوصی اجازه دخالت نداد. گرفتن این اختیار ضربه جبران‌ناپذیری به بدنه سینما وارد کرد. مطمئنا اگر بخش خصوصی نماینده‌ای در این شورا داشت؛ اجازه این تعداد اکران را در سال‌جاری نمی‌داد.»

فرحبخش؛ عدم آگاهی و تخصص رییس سازمان سینمایی را دلیل دیگر ورشکسته شدن سینما نسبت به سال ۹۲ دانست: «درصورتی‌که مدیریت به این روش ادامه دهد و شجاعت لازم را نداشته باشد؛ قطعا بخش خصوصی نابود و به قهقرا می‌رود. همچنین تا زمانی که فردی با تخصص بر مسند نشسته؛ نباید انتظار بهبود شرایط را داشت.»

تهیه‌کننده فیلم مستانه رقیبی به‌ نام دولت را دلیل نامساعد بودن شرایط اقتصادی سینما دانست: «تا زمانی که دولت از فیلم ساختن دست برندارد؛ اوضاع بدترخواهد شد. باوجود اینکه با ورود سیستم دیجیتال تعداد روز فیلم‌برداری از حدود دو ماه به ۴۰ روز رسیده و لوکیشین‌ها به داخل خانه‌ها محدود شده و به این ترتیب میزان سرمایه‌گذاری فیلم تقلیل پیدا کرده است؛ اما آن‌ میزان که فروش فیلم برای صاحبان سینما سودآور است؛ برای فیلم‌ساز منفعت ندارد.»

دلیل رشد 2 درصدی ضریب اشغال صندلی‌های سینما چه بود؟

ضریب اشغال صندلی‌های سینما یکی از شاخصه‌ها برای تعیین رشد اقتصادی در این حوزه است. طبق آمار به دست‌ آمده این ضریب در سال‌جاری با 2 درصد رشد نسبت به سال گذشته به ۵ درصد رسید. اما آیا این افزایش ضریب را باید به اتفاقی برنامه‌ریزی شده برای جذب مخاطب سینما نسبت داد؟ اگر گمان می‌کنید که این افزایش ۲ درصدی ریشه در برنامه ازسوی مسئولان برای جذب مخاطب به سینما در سال‌جاری داشته؛ سخت در اشتباهید. اگر حتی یکبار در سال‌جاری از اتوبان ستاری در غرب تهران عبور کرده باشید؛ مطمئنا ساختمان عظیم‌الجثه پردیس سینمایی کوروش که در این سال افتتاح شد؛ توجه‌تان را به خود جلب کرده. حال با یک حساب کتاب سرانگشتی از تعداد صندلی‌های این پردیس سینمایی نسبت به کل صندلی‌ سینما‌ها در سراسر کشور، افزایش ضریب اشغال صندلی‌های سینما طی یک سال گذشته رمزگشایی خواهد شد. این پردیس ۱۴ سالنِ دارای دو هزار و ۸۰۰ صندلی است که سهم آن به نسبت صد و ۴۰ هزار صندلی سینما در سراسر کشور دقیقا دو درصد می‌شود. پس اگر در محفلی از افزایش ضریب اشغال صندلی سینما‌ها و به تبع آن افزایش مخاطب در سال‌جاری سخنی به میان آمد؛ به دغدغه سینما و فرهنگ و سالن‌سازی در کل کشور ، یا ساخت سینما در شهرستان‌های بدون سینما ارتباطی ندارد؛ بلکه به اقدام استقلال‌طلبانه شرکت سازنده‌ی این شرکت وابسته است.

در یک سال گذشته برنامه مدونی در حوزه اقتصاد سینما نداشتیم

غلامرضا موسوی(رییس شورای‌عالی تهیه‌کننده‌ها) اقتصاد سینما را در سال جاری پویا نمی‌داند: «ما از یک سالِ بد در ۹۲ سالی بهتر در۹۳ داشته‌ایم. آمار تعداد سینماروها را نسبت به ظرفیت موجود اندک نشان می‌دهد. بخش اعظم این آمارِ پایین به توزیع سالن‌های سینما مربوط می‌شود. از یکسو بسیاری از شهر‌ها فاقد سینما هستند و ازسوی دیگر سینما‌ها در شهرهای بزرگ در محل‌هایی قرار دارند که قبل از انقلاب؛ مکان‌های تفریحی محسوب می‌شدند و هم اکنون کم‌تر در آن مناطق به عنوان مکان تفریحی استفاده می‌شود.»

او با بیان این مطلب که ساخت پردیس‌هایی مانند کوروش و زندگی نشان دادند؛ در کشور پتانسیل رفتن به سینما وجود دارد؛ گفت: «اگر مکان‌یابی صحیحی برای ساخت سالن‌های سینما صورت گیرد؛ با فیلم‌هایِ فعلی هم می‌توان تعداد مخاطب را افزایش داد. در همه شهر‌ها باید حتی یک پردیس سینمایی ولو با سالن‌های محدود ساخته شود. که این مهم نیاز به برنامه‌ریزی ازسوی دولت دارد؛ در آن زمان ما شاهد رشد مخاطب سینما خواهیم بود.»

موسوی این را هم متذکر شد؛ «در یک سال گذشته من به عنوان یک فعال صنفی در حوزه سینما برنامه مدونی را در حوزه اقتصاد سینما ندیده‌ام؛ هر آن‌چه اتفاق افتاد مانند ساختن شهر موش‌ها یا پردیس کوروش که دو فاکتور رونق سینما در سال 93 محسوب می‌شوند؛ مربوط به گذشته و حرکتی خودجوش بود. مطمئنا اگر برنامه‌ای وجود داشت؛ من باید از آن اطلاعی داشتم؛ مگر اینکه اعلام نشده باشد؛ که این فرضیه نامحتمل است. پس آن‌چه از قرائن مشهود است؛ برنامه‌ای در این سال برای اقتصاد سینما وجود نداشته.»

پول دولتی هزینه تولید سینمایی را بالا می‌برد

رییس شورایعالی تهیه‌کننده‌ها با اشاره به این نکته که پول دولتی موجب گران شدن هزینه‌ها در حوزه سینما می‌شود؛ گفت: «شخصی که با پول دولتی مجری کار می‌شود؛ گران شدن کار برایش سودآوری بیشتری دارد؛ بنابراین با نگاه کنترل هزینه‌ها فیلم نمی‌سازد. این اتفاق موجب تضعیف بخش خصوصی می‌شود. تنها تغییر در سالجاری این بود که دولت مستقیم وارد حوزه فیلم‌سازی نشد و آن را به تهیه‌کننده واگذار کرد. در عمل کار حرفه‌ای‌تر انجام شد و به قول معروف کار به کاردان سپرده شد؛ اما از نظر گرانی و کنترل هزینه‌ها که ضربه‌زننده به بدنه سینماست؛ اتفاقی صورت نگرفت.»

بدون شک قصه‌ای که با مخاطب ارتباط برقرار کند؛ عنصری موثر برای جذب تماشاچی به سالن‌ سینماست. اما در این سال‌ها دخالت‌های‌گاه و بی‌گاه برخی جناح‌ها و جریانات، قصه‌گویی را به سمت خودسانسوری برده. شرایطی که درنهایت منجر به ایجاد شکاف بین مخاطب و سینما شد. ناکام ماندن مخاطب در یافتن معضلات و مطالباتش روی پرده سینما یکی دیگر از دلایل پایین بودن بهره‌وری سینماست.

یک سوم کل هزینه‌های سینما در طول سال برمی‌گردد

جمال ساداتیان(تهیه‌کننده سینما) شرایط را در دولت یازدهم تنها از منظر فراهم کردن آرامش برای محیط سینما مطلوب‌تر از قبل می‌داند: «ما برای رسیدن به شرایط ایده‌آل فاصله داریم؛ اما با یک سال نباید انتظار معجزه داشت. باید قدم به قدم گام برداشت؛ شاید که مرور زمان سایه دخالت‌ها را از سرسینما بردارد و این خود؛ کششی برای آمدن تماشاچی به سالن سینما شود.»

او ادامه می‌دهد: «فیلم‌ها می‌توانند سخنگوی مردم باشند. اما در شرایط فعلی؛ اگر قصه‌گویی فیلمی منطبق با واقعیت‌های موجود در جامعه باشد و مطالبات مردم را بیان کند؛ یا شانس اکران را پیدا نمی‌کند و یا به قیچی ممیزی سپرده می‌شود. مجموع این‌ فشارها منجر به قهر مخاطب با سینما و اقتصاد بی رونق آن می‌شود.»

این تهیه‌کننده بر این اعتقاد است که؛ «سینما در طول سال‌ موفق به برگرداندن یک سوم کل هزینه‌های خود می‌شود؛ این معضل که دو سوم سرمایه برگشت نخواهد داشت؛ در طول سالیان حل نشده باقی مانده که بخش اعظم آن به بسته بودن دست نویسنده در نگارش فیلم‌نامه و بخش دیگر هم به دلیل محدود بودن سالن‌ سینماهای کشور است.»

ساداتیان این نکته را هم متذکر شد؛ «در بین دست‌اندرکاران سینما اراده‌ای برای تولید فیلم بر اساس عرضه‌وتقاضا وجود ندارد.»

رونق اقتصاد سینما در گام اول نیاز به یک برنامه‌ریزی مدون ازسوی مسئولان سینمایی دارد. مولفه‌ای که به‌عنوان نقطه عطف مطرح است و دیگر پارامتر‌های اشاره شده در گزارش در زیرمجموعه آن قرار می‌گیرند. و درست همین جای خالی به همراه دخالت دولت در حوزه فیلم‌سازی است که موجب دلسردی و از بین رفتن حس رقابت بین فعالان سینما می‌شود و سینمای ایران را از تبدیل شدن به صنعت بازمی‌دارد. در سالجاری نیز براساس آن‌چه که در بالا مطرح شد؛ جذب مخاطب 2 درصدی به دلیل برنامه‌های دولتی نبوده؛ بنابراین نمی‌توان  سال ۹۳ را از حیث اقتصادی برای سینما موفقیتی همراه با برنامه‌ریزی مستمر دانست.

از میان ۱۳ فیلم که از ۱۳ مهر ماه الی ۱۳ اسفند ۹۳ به نمایش درآمدند؛ فیلم ماهی و گربه با بیش از ۴۰۰ میلیون تومان پرفروش‌ترین فیلم گروه هنر و تجربه معرفی شد.

فیلم ماهی و گربه تاکنون توانسته به فروشی معادل ۴۷۸ میلیون و ۳۰۸ هزار تومان و فیلم پرویز ۱۸۲ میلیون و ۲۳۵ هزار تومان، روایت ناپدید شدن مریم ۳۱ میلیون و ۴۶۷ هزار تومان، تابور ۱۳ میلیون و ۸۸۵ هزار تومان، آشنایی با لیلا ۱۶ میلیون و ۷۹۷ هزار تومان، پوسته ۱۹ میلیون و ۹۱۰ هزار تومان، بیداری برای سه روز ۱۵ میلیون و ۳۳۳ هزار تومان، یک شب ۲۸ میلیون و ۶۰۶ هزار تومان، از تهران تا اردیبهشت ۱۶ میلیون و ۶۹۹ هزار تومان، شب بیرون ۵ میلیون و ۴۱۵ هزار تومان، من از سپیده صبح بیزارم ۸ میلیون و ۷۵۰ هزار تومان، جینگو ۱۴ میلیون و ۶۲۳ هزار تومان، آفتاب مهتاب زمین یک میلیون و ۵۶۳ هزار تومان فروش داشته و در مجموع ۸۰۰ میلیون و ۳۳۵ هزار و ۹۴۰ تومان مجموع فروش فیلم‌ها در گروه هنر و تجربه بوده است.

گروه سینماهای هنر و تجربه با ٣۴درصد ضریب اشغال ظرف پنج ماه آغاز فعالیتش توانسته رکورد خوبی در حوزه نمایش به‌جا گذارد و این درحالی است که ضریب اشغال سینمای تجاری امسال به حدود ۵درصد رسیده است!

این گروه با دراختیار داشتن فقط ٨٠٠ صندلی از ١۴٠ هزار صندلی سینمای ایران(چهار سالن سینما و دو سالن غیرسینمایی در سه کلانشهر تهران، مشهد و اصفهان) از ١٣ مهر ۹۳ توانسته ١٣فیلم سینمایی را به نمایش بگذارد و باعث خروج از رکود همیشگی سینمایی ایران در حوزه نمایش فیلم‌های متفاوت شده است.

 اجاره سالانه سینما‌ها و پرداخت کل فروش فیلم‌ها به سرمایه‌گذاران در روش سینمای هنر و تجربه روش منحصربه‌فردی است که باعث تقویت اقتصاد سینمای مستقل سینمای ایران خواهد شد و پذیرفتن بخشی از هزینه تبلیغات فیلم‌ها توسط این گروه نیز باعث تقویت دوچندان این بخش مغفول مانده از سینمای مستقل و متفاوت خواهد شد؛ هرچند مسأله فروش و اقتصاد از اولویت‌های اصلی طرح سینمای هنر و تجربه نیست و اولویت‌های اصلی، فراهم آوردن امکان دیده شدن این فیلم‌ها، و ارزیابی شدن فیلم‌ها در فضایی فرهنگی است تا کمکی باشد به روشن‌تر شدن آیندة کاری و مسیر حرفه‌ای سازندگان این فیلم‌ها.

مهم‌ترین کارکرد «سینمای هنر و تجربه» در سینمای ایران در تمام ابعاد سیاستگذاری سینمایی، امکان به نمایش درآمدن فیلمهای سینمایی، مستند و کوتاهی است که سال‌ها زیرسیطرة سینمای بدنه بوده‌اند و خیلی از فیلم‌ها بیش از یک دهه است که همچنان درپی پیدا کردن روزنه‌ای به اکران هستند و در این تجربه کوتاه مشخص شد چنانچه اراده‌ای برای شکستن قواعد کهنه و سنتی در تمام زوایای فعالیت‌های سینمای ایران وجود داشته باشد؛ بدون شک می‌تواند باعث خروج از بحران‌های بی‌شمار سینما شود و سینمای هنر و تجربه با شعار «امکان دیده شدن ده‌ها فیلم، فقط با دراختیار داشتن نیم درصد از ظرفیت کامل سینماهای کشور» توانسته نسیم تغییر در سینمای ایران را نوید دهد.

تعیین تکلیف نمایش فیلم‌ها و در پی آن آزاد شدن رایت‌های متعلقه و امکان به وجود آمدن گردش مالی برای این سینمای متفاوت با واگذاری رایت‌های متعلق به شبکه‌های نمایش خانگی، حقوق فیلمخانه‌ای و مذاکرات لازم با تلویزیون برای واگذاری رایت نمایش فیلم‌ها از دستاوردهای «سینمای هنر و تجربه» است و ذکر این نکته ضروری است که اقتصاد سینمای هنر و تجربه طبیعتاً با «صفرهای کم» عجین شده و برگشت هر میزان سرمایه از نمایش فیلم‌ها باتوجه به میزان سرمایه‌گذاری‌های اندک برای تولید این فیلم‌ها باعث رونق این نوع سینما خواهد شد. تردیدی نیست که این نوع سینما، با این تعداد سالنی که در اختیار دارد، سینمای فروش‌های میلیاردی نیست. هرگونه مقایسه‌ای میان رقم فروش این فیلم‌ها و فیلم‌های سینمای بدنه اشتباه است؛ اما می‌توان یک بار دیگر رقم ضریب اشغال ۳۴ درصد را با ضریب اشغال ۵ درصد مقایسه کرد. برنامه‌ریزی اکران سانسی با شیوة «نمایش در طول زمان» و ضریب اشغال سینماهای گروه در جدول پیوست نشان‌دهندة تفاوت ماهوی روش متفاوت اکران این نوع سینما با سینمای تجاری است که چنانچه بخواهد این روش با مشخصات اقتصاد سینمای اکران تحلیل و ارزیابی شود برخلاف «آدرس درست» سینمای هنر و تجربه این ارزیابی‌ها خودنمایی می‌کند و سیاست اصلی و اولویت اول تا دهم سینمای هنر و تجربه تا اطلاع ثانوی‌‌ همان «فراهم کردن امکان نمایش این فیلم‌ها در نیم درصد از ظرفیت کل سینماهای ایران» است و چنانچه این تحلیل‌ها براساس این سیاست صحیح مبتنی باشد‌‌ همان «آدرس درست» سینمای هنر و تجربه خود نمایی خواهد کرد.

با آغاز اکران نوروزی سال ۹۴ پرونده اکران فیلم های ۹۳ به طور رسمی به پایان رسید.

از فردا ۲۰ اسفندماه فیلم های اکران نوروزی سال ۹۴ نمایش خود را در سینماهای کشور آغاز می کنند، «رخ دیوانه» به کارگردانی ابوالحسن داوودی، «ایران برگر» به کارگردانی مسعود جعفری جوزانی، «طعم شیرین خیال» به کارگردانی کمال تبریزی و «روباه» به کارگردانی بهروز افخمی ۴ فیلمی هستند که در اکران نوروزی ۹۴ روی پرده می‌روند.

در حال حاضر ۱۰ فیلم سینمایی در سینماهای کشور در حال اکران هستند که البته این فیلم ها تا پایان سال در سینماها به اکران خود ادامه می دهند.

شما می توانید در این گزارش از آخرین آمار فروش فیلم ها در سینماهای تهران و شهرستان به تومان مطلع شوید:

عنوان فیلم	کارگردان	تهیه کننده	تعداد سینما	روزهای نمایش	فروش کل
همه چیز برای فروش	امیرحسین ثقفی	علی اکبر ثقفی	۲۰	۲۵	۱۲۸۷۰۰۰۰۰
لامپ صد	سعید آقاخانی	محسن محسنی نسب	۷۷	۲۵	۷۰۶۶۰۰۰۰۰
تمشک	سامان سالور	ساسان سالور	۴۷	۲۵	۳۵۸۵۰۰۰۰۰
جمشید و خورشید	بهروز یغماییان	نادر یغماییان	۱۸	۲۵	۵۲۵۰۰۰۰۰
چند متر مکعب عشق	جمشید محمودی	نوید محمودی	۱۱	۷۸	۸۱۷۲۰۰۰۰۰
ملبورن	نیما جاویدی	جواد نوروزبیگی	۲۷	۷۴	۱۳۳۴۵۰۰۰۰۰
مجرد ۴۰ ساله	شاهین باباپور	سید محسن جاهد	۵۲	۶۲	۱۵۶۸۵۰۰۰۰۰
گرداله و عمه غوله	نادره ترکمانی	نادره ترکمانی	۳۵	۴۶	۱۰۵۱۰۰۰۰۰
روزگاری عشق و خیانت	داود بیدل	روح الله شمقدری	۱۳	۳۱	۱۰۴۲۰۰۰۰۰
ارسال آگهی تسلیت	ابراهیم ابراهیمیان	حسن کلانی	۱۶	۱۷	۶۶۱۰۰۰۰۰

از بین فیلم های در حال اکران، فیلم هایی چون «همه چیز برای فروش» به کارگردانی امیرحسین ثقفی، «لامپ صد» به کارگردانی سعید آقاخانی، «تمشک» به کارگردانی سامان سالور، «جمشید و خورشید» به کارگردانی بهروز یغماییان، «چند مترمکعب عشق» به کارگردانی جمشید محمودی، «ملبورن» به کارگردانی نیما جاویدی، «مجرد ۴۰ ساله» به کارگردانی شاهین باباپور و «گرداله و عمه غوله» به کارگردانی نادره ترکمانی و «ارسال آگهی تسلیت» به کارگردانی ابراهیم ابراهیمیان علاوه بر تهران در شهرستان ها نیز در حال نمایش هستند.