بهای نفت تا کی و به چه میزان سقوط می کند؟!

گروه بین الملل، خبرگزاری رویترز در گزارشی به قلم «آناتولی کالتسکی» نوشت:  کاهش 50 درصدی بهای نفت دو سؤال را به ذهن متبادر می سازد: اینکه قیمت نفت تا چه مقدار دیگر ممکن است کاهش یابد و این کاهش بهای نفت تا چه مدت ادامه خواهد یافت؟ در حالی که کسی نمی تواند با اطمینان به سؤال نخست پاسخ دهد، به نظر می رسد پاسخ به سؤال دوم آسان است.

به گزارش بولتن نیوز، قیمت پایین نفت تا زمانی حفظ خواهد شد که یکی از دو رویداد زیر رخ دهد. رویداد احتمالی نخست- رویدادی که بیشتر معامله گران و تحلیلگران انتظار بروز آن را دارند- این است که عربستان پس از دستیابی به اهداف واقعی ژئوپلیتیک و اقتصادی که منجر به کاهش بهای نفت شد، قدرت انحصاری اوپک را در بازار نفت به حال اول بازگرداند. احتمال دوم - که دو هفته پیش نیز مقاله ای درباره آن نوشتم- این است که بازار جهانی نفت به سمت شرایط رقابتی طبیعی پیش رود که در چارچوب آن شرایط، قیمت نفت بر اساس هزینه های تولید حاشیه ای تعیین شود، تا بر اساس قدرت انحصاری عربستان یا اوپک. شاید این امر بعید به نظر برسد، اما وضعیت بازار نفت در دو دهه مابین سال 1986 تا 2004 کم و بیش این گونه بود.

صرف نظر از هر پیامدی که باعث تثبیت میزان حداقلی بهای نفت خواهد شد، باید اطمینان داشت که این روند زمان بر خواهد بود. نمی توان تصور کرد تنها چند ماه کاهش بهای نفت برای عربستان کافی باشد تا محور ایران- روسیه را در هم شکند یا از رشد بیش از پیش تولید نفت در بسترهای رسی آمریکا جلوگیری کند. همچنین نمی توان تصور کرد که بازار نفت بتواند به سرعت از بازاری تحت تسلط اوپک به یک بازار رقابتی طبیعی تبدیل شود. بسیاری از سرمایه گذاران نفتی که هنوز انتظار دارند بهای نفت به سرعت به میزان قبل از سقوط 50 درصدی خود بازگردد، احتمالاً ناکام خواهند ماند. در واقع بهترین چیزی که می توان به آن امیدوار بود این است که بهای نفت با محدوده نوسان جدیدی که به طور عمده پایین تر از محدوده خود قبل از سقوط بهای نفت است، رو به رو شود.

مسئله اصلی این است که آیا بهای فعلی 55 دلار برای هر بشکه نفت، سقف این محدوده نوسان خواهد بود یا کف آن. بررسی تاریخ فراز و فرود قیمت نفت نکاتی را در این زمینه روشن می سازد. 40 سال پس از نخستین قدرت نمایی اوپک در سال 1974 را به سه دوره مجزا می توان تقسیم کرد. از سال 1974 تا 1985بهای هر بشکه نفت وست تگزاس اینترمدیت بین 48 تا 120 دلار در نوسان بود. از سال 1986 تا 2004، بهای هر بشکه از این نوع نفت بین 21 تا 48 دلار نوسان داشت.(به جز دو بار تغییر فاحش اما کوتاه مدت قیمت در بحران سال 1998 روسیه و جنگ عراق در سال 1991). از سال 2005 تا امسال نیز قیمت هر بشکه نفت بین همان 50 تا 120 دلاری است که از سال 1974 تا 1985 (به جز دو بار افزایش ناگهانی کوتاه مدت در طول بحران مالی 1008 تا 2009) شاهد بودیم.

این سه دوره از این نظر حائز اهمیت است که محدوده نوسان قیمت نفت در ده سال گذشته بسیار مشابه محدوده نوسان قیمت نفت از سال 1974 تا 1985 است، یعنی نخستین دهه سلطه اوپک در بازار نفت. اما از سال 1986 تا 2004 شاهد یک روند کاملاً متفاوت بودیم. به نظر می رسد تفاوت بین این دو روند، ناشی از کاهش شدید قدرت اوپک در سال 1985 و تغییر رویکرد از قیمت گذاری انحصاری به قیمت گذاری رقابتی در 20 سال بعد، و بازگشت دوباره به قیمت گذاری انحصاری در سال 2005 در پی بهره برداری اوپک از افزایش تقاضای نفت در چین بود.

دلایلی هم برای این وجود دارد که احتمال دهیم محدوده نوسان بهای هر بشکه نفت مانند دوره ای از سال 1986 تا 2004، بین 20 تا 50 دلار باشد. از جمله فشارهایی که ممکن است بهای نفت را در درازمدت تحت تاثیر قرار دهد، لغو احتمالی تحریم های اعمال شده علیه ایران و روسیه، و پایان یافتن جنگ داخلی در عراق و لیبی خواهد بود که باعث می شود این کشورها بیش از عربستان به بازارهای جهان نفت عرضه کنند.

استخراج نفت از بسترهای رسی آمریکا شاید مستدل ترین دلیل برای رجوع به قیمت گذاری رقابتی به جای قیمت گذاری بر اساس رژیم انحصاری تحت سلطه اوپک - مانند سال 1974 تا 1985، و 2005 تا 2014- باشد. با اینکه تولید نفت از میادین رسی تقریباً هزینه بر است، توقف و از سرگیری تولید در این میادین آسان تر و ارزان تر از میادین نفتی متعارف است. این بدان معناست که تولیدکنندگان نفت از بسترهای رسی هم اکنون می توانند به جای عربستان میزان عرضه نفت به بازار جهانی را کاهش یا افزایش دهند. در یک بازار واقعاً رقابتی، سعودی ها و دیگر تولیدکنندگانی که نفت را با هزینه کمتری تولید می کنند، همواره حداکثر تولید را خواهند داشت، و تولیدکنندگان نفت از بسترهای رسی، هنگام کاهش تقاضا تولید را متوقف خواهند کرد و هنگام افزایش تقاضا تولید را افزایش خواهند داد.

از سوی دیگر، استدلال های خوبی نیز برای قیمت گذاری هر بشکه نفت بر اساس رژیم انحصاری اوپک بین 50 تا 120 دلار وجود دارد. اعضای اوپک علاقه شدیدی به جلوگیری از رجوع به قیمت گذاری رقابتی دارند و ممکن است بار دیگر بخواهند به عنوان یک کارتل مؤثر عمل کنند. با اینکه با افزایش سهم تولیدکنندگان آمریکایی در بازار، تثبیت قیمت ها دشوارتر می شود، اوپک در صورتی که بتواند سال آینده تولیدکنندگان نفت بسترهای رسی آمریکا را از میدان به در کند، قادر به تلاش برای تحمیل قیمت گذاری انحصاری خواهد بود. تاثیر کلان اقتصادی بهای پایین نفت بر رشد جهانی می تواند از طریق تقویت فعالیت اقتصادی و تقاضا برای انرژی، به این تلاش ها کمک کند.

حال این سؤال مطرح است که کدام یک از این استدلال ها درست از آب درخواهد آمد: اینکه قیمت هر بشکه نفت بر اساس قیمت گذاری رقابتی بین 20 تا 50 دلار باشد، یا اینکه بر اساس قیمت گذاری اوپک بین 50 تا 120 دلار باشد؟