«شهر موش ها2» نقطۀ عطفی درسینمای کودک

گروه سینما و تلویزیون، فیلم «شهر موش ها2» که این روزها نویدی دوباره برای سینمای ایران به ارمغان آورده، بی شک ایده یی بزرگ برای سینمای کودک و نوجوان بوده که با وجود چالش های فراوان در مسیر تولیدش اکنون توانسته با نشستن در دل مخاطبان، رکورددار فروش گیشه شود.

به گزارش بولتن نیوز، «شهر موش ها» فیلم سینمایی عروسکی محصول سال 1364 به کارگردانی سینمایی «محمدعلی طالبی» و کارگردانی عروسکی «مرضیه برومند» بود. این فیلم سینمایی برای رده ی سنی کودکان ساخته شد و عروسک های بازیگر آن، پیش تر و در اوایل دهه ی 60 در سریال تلویزیونی «مدرسه موش ها» ایفای نقش کرده بودند.

موش های «مدرسه موش ها» و «شهر موش ها» رفته رفته به چنان محبوبیتی دست یافتند که به بخشی از نوستالژی بچه های دهه ی 60 تبدیل شدند.

این روزها اما بازگشت دوباره ی این موش های خاطره انگیز به روی پرده ی سینما پس از نزدیک به 30 سال بی خبری از آنها به اتفاقی پر سر و صدا در سینمای ایران تبدیل شده است.

فیلم سینمایی «شهر موش ها2» به کارگردانی «مرضیه برومند» و تهیه کنندگی «منیژه حکمت» و «علی سرتیپی» با نشستن در دل بچه های امروز و زنده کردن حس نوستالژیک بچه های دیروز، توانسته رکورددار فروش در سینماهای تهران و شهرستان ها شود.

موش های دوست داشتنی شهر موش ها پس از 3 دهه، این بار با فرزندانشان به روی پرده ی سینما آمده اند تا دل کودکان را شاد کنند و دنیایی رنگارنگ را برای آنها به ارمغان بیاورند؛ کودکانی که شاید موش ها را نشناسند اما پدر و مادرهایشان به خوبی آنها را به خاطر می آورند و دنیای رنگی آنها را تجربه کرده اند.

از این رو «شهر موش ها2» فیلمی است برای چندین نسل؛ چراکه بازیگران آن همواره خاطره های شیرینی را در ذهن مخاطبان خود حک کرده اند؛ خاطره هایی که به آسانی به دست فراموشی سپرده نخواهند شد.

«کُپل»، «نارنجی»، «سرمایی»، «دم باریک» و...، اینها نام هایی هستند که برای همه از پیر تا جوان و کودک در ایران آشناست؛ بیش از 30 سال است که ایرانی ها این موش ها را می شناسند؛ موش هایی که حالا در «شهر موش ها2» کمی سن و سال ازشان گذشته و برای خود، خانواده و فرزندانی دارند.

«کپلِ» «مدرسه موش ها» و «شهر موش ها» حالا با همکلاسی کودکی خود-«نارنجی»- که شخصیت حساس و زودرنجش معروف بود ازدواج کرده و فرزندانی به نام های «صورتی» و «کُپلک» دارد. رستورانی هم دارد به نام «کپل خانه» و خدا را شکر از اوضاع مالی خوبی برخوردار است!

«مشکی» هم شخصیت تازه و جذاب در «شهر موش ها2» است. او تنها پسر «دم باریک» بچه موش ساده و ضعیفی که همیشه گول رندی های «کپل» را می خورد، است.

اتفاق خوشحال کننده در «شهر موش ها2» این است که دیگر خبری از «اسمشو نبر» گربه ی سیاه معروفی که در «شهر موش ها» زندگی را برای موش ها مختل کرده بود، نیست. در واقع موش ها، «اسمشو نبر» را شکست داده و از شهر بیرون کرده اند؛ در عوض بچه گربه ی دوست داشتنی به نام «پیشو» ناخواسته وارد شهر موش ها شده است که هر از چند گاهی یکی از موش ها را به دردسر می اندازند و به این ترتیب بیشتر قصه حول محور «پیشو» می گردد.

«شهر موش ها2» پر از رنگ و نور است. دکور و صحنه پردازی خارق العاده یی دارد؛ عروسک های جذابی در آن حضور دارند و صداپیشگان این فیلم بسیار ماهرانه به ایفای نقش پرداخته اند.

این فیلم سینمایی از روزهای نخست اکران خود نشان داد که کاری متفاوت و ممتازی است؛ به نظر می رسد در تولید «شهر موش ها2» از بیشترین ظرفیت ها برای هماهنگی با استانداردهای روز استفاده شده است. این فیلم آمده است تا بار دیگر اتفاقی به یادماندنی را در عرصه ی سینمای کودک و نوجوان رقم بزند. این فیلم حاوی این پیام نوید بخش برای اهالی سینما است که هنوز هم از فیلمی که مردمی باشد و در آن به شعور مخاطب احترام گذاشته شود، حمایت و استقبال می شود.

اکران «شهر موش ها2» از 29 مرداد ماه آغاز شد و در روزهای نخست اکران بیش از یک میلیارد تومان فروش داشت. به گفته ی چند روز پیش (26 شهریور ماه 1393) علی سرتیپی یکی از تهیه کنندگان شهر موش ها، در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا، فروش این فیلم در حوالی پایان هفته ی دوم از نمایش آن به مرز 5 میلیارد تومان رسید.

ایده یی دشوار و ظهوری موفق

«شهر موشها2» فیلمی است که توانسته بار دیگر مردم را با سینما آشتی دهد و شادی و نشاط را برای مخاطبان کودک و بزرگسال خود به ارمغان بیاورد. بی شک چنین موفقیت بزرگی مرهون ایده یی بزرگ و دوراندیشانه بوده است؛ ایده یی که بدون تلاش و مسوولیت پذیری دست اندرکاران تولید این فیلم در تمامی سطوح، هرگز نمی توانست به اجرا در آید.

منیژه حکمت یکی از تهیه کنندگان این فیلم در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا در مورد چگونگی شکل گیری ایده ی «شهر موش ها2» گفت: خیلی وقت بود که به دنبال بهانه یی بودم تا بچه ها را به همراه پدر و مادرهایشان به سینما بکشانم و حتی برای چند ساعت ارتباط دیالوگی در خانواده برقرار کنم. دوست داشتم با کشاندن بچه ها به همراه پدر و مادر یا پدر بزرگ ها و مادر بزرگ هایشان به سینما، فضایی شاد برای خانواده ها رقم بزنم و قطع ارتباط دیالوگی ایجاد شده به دلیل حضور بازی های مختلف کامپیوتری، موبایل ها، تبلت ها و شرایط اقتصادی سخت که پدر و مادرها را مجبور به گذراندن ساعت های طولانی خارج از خانه کرده است برای چند ساعت از بین ببرم.

وی در خصوص نحوه ی اجرای ایده ی شهر موش ها نیز توضیح داد: پیرو این تفکر چندین سال نتوانستم فیلمنامه ی خوبی که من را برای ساخت یک پروژه ی مهم برای کودکان قانع کند پیدا کنم. همیشه به خانم مرضیه برومند که سال ها در عرصه ی فیلم و سینمای کودک و نوجوان فعالیت کرده بود مشورت می کردم و می پرسیدم که باید چه کنیم؟ تا اینکه آقای علی سرتیپی پبشنهاد «شهر موش ها2» را دادند. البته خانم برومند در آغاز اکراه داشتند و درباره ی آینده ی کار نگران بودند. من به ایشان گفتم تمام تلاش خودمان را می کنیم که بتوانیم کار متفاوتی را ارایه دهیم.

حکمت تصریح کرد: مشکل هم زیاد داشتیم به خصوص در زمینه ی سرمایه و حامیان مالی. اما در نهایت سرمایه ی این پروژه تامین شد و با همکاری و همدلی کلیه ی افراد در گروه شهر موش ها، مشکلات آرام آرام حل شد.

علی سرتیپی تهیه کننده ی دیگر «شهر موش ها2» نیز در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا، درباره ی چگونگی شکل گیری و به اجرا در آمدن ایده ی این فیلم گفت: من همیشه به عنوان یک تهیه کننده و فردی که در عرصه ی سینما فعالیت داشته است، دغدغه ی ساخت فیلم هایی را دارم که با مردم ارتباط خوبی برقرار کنند.

سرتیپی با اشاره به فیلم هایی مانند «ورود آقایان ممنوع»، «نیش زنبور»، «نصف مال من، نصف مال تو»، «نوک برج» و «آکواریوم» که او تهیه کنندگی آنها را بر عهده داشته است، افزود: همیشه سعی کرده ام تهیه کنندگی فیلم هایی را بر عهده داشته باشم که هم از استانداردهای سینمایی برخوردار باشند و هم با مردم ارتباط خوبی برقرار کنند.

این تهیه کننده اضافه کرد: ایده ی ساخت فیلمی استاندارد برای کودکان مانند «شهر موش ها2» همیشه در ذهن من بود ولی هر بار پیشنهاد ساخت آن را به خانم برومند می دادیم راضی نمی شدند. ایشان اعتقاد داشتند ساخت این فیلم هزینه ی بالایی خواهد داشت و سخت خواهد بود؛ ضمن آنکه ممکن است نوستالژی موش ها را در ذهن مردم به هم بریزد.

به گفته ی سرتیپی در نهایت خانم حکمت با انرژی و ارتباطات خوبی که داشتند توانستند خانم برومند را راضی کنند و پروژه ی «شهر موش ها2» کلید خورد.

 چالش های «شهر موش ها2» از تولید تا پخش

فیلم سینمایی «شهر موش ها2» به عنوان پروژه یی ملی بی شک در مسیر تولید خود چالش های بی شماری را پشت سر گذاشته است؛ از سختی های کار حرفه یی گرفته تا چالش های مالی که شاید مهم ترین چالش در مسیر تولید یک فیلم خوب و پر خرج باشد.

منیژه حکمت در ادامه ی گفت و گو با پژوهشگر ایرنا از چالش های مالی به عنوان مهم ترین مشکل در مسیر ساخت شهر موش ها یاد کرد؛ چالشی که به گفته ی وی با کمک بی دریغ حامیان مالی در بخش خصوصی بر طرف شد.

تهیه کننده «شهر موش ها2» افزود: ناگفته نماند که متقاعد کردن حامیان مالی برای همکاری با ما کار سختی بود، اما در نهایت این اطمینان ایجاد شد و کار متفاوتی نیز رقم خورد. اتفاقی که اکنون برای فیلم در سطح ایران افتاده است، نشانه ی درستی این اعتماد است.

به نظر می رسد آنچه بیش از چالش های ساخت و تولید «شهر موش ها2»، دست اندر کاران تولید این فیلم را آزرده کرده است، مشکل های موجود در مسیر پخش آن برای کودکان در شهرهای مختلف به ویژه مناطق محروم است.

منیژه حکمت در این زمینه گفت: بنده در این ارتباط (اکران فیلم در شهرستان ها برای بچه های محروم) انتقادهایی را به برخی مجموعه های دولتی دارم. من 6 ماه دنبال روزنه یی می گشتم که فیلم برای بچه های محروم و بچه هایی که در شهرهای حاشیه یی زندگی می کنند، پخش شود.

وی افزود: تلاش ها و رایزنی های بسیاری کردم که فیلم در شهرهای محروم که کودک و نوجوان بسیاری هم دارند نمایش داده شود، اما متاسفانه هیچ امکان فرهنگی در این شهرها وجود ندارد. من بارها این موضوع را گفته ام بلکه گوش شنوایی پیدا شود و این مشکل ها را حل کند.

حکمت تصریح کرد: کل استان سیستان و بلوچستان فقط یک سینما با ظرفیت 200 یا 300 نفر در شهر زاهدان دارد و هیچ مرکز فرهنگی در این استان نیست. الان که این پروژه ی ملی تعریف شده است و می خواهد شادی، نشاط، انرژی و امید را به جامعه تزریق کند مسوولان باید کمک و همکاری کنند. ایران فقط تهران نیست؛ ایران استان ها و شهرهای بزرگ دیگری با جمعیت های چشمگیر دارد و ما باید نگران بچه های ایران در تمامی کشور نزدیک به 80 میلیونی خود باشیم.

این تهیه کننده تاکید کرد: این نگرانی رسالت ما و تعهد ما و رسالت دولت و تعهد دولت و تمام ارگان هایی است که بودجه های فرهنگی دارند. بخش خصوصی به تنهایی نمی تواند این تعهد را که نیازمند بودجه های کلان است، بر عهده بگیرد. به همین دلیل ما از تمامی نهادها یاری می خواهیم. از استانداری ها و از تمام مجموعه ها و سازمان های فرهنگی که بودجه های خوبی نیز در اختیار دارند کمک می خواهیم تا این شادی را برای تمام بچه های ایران به ارمغان بیاوریم.

حکمت درباره ی اقدام هایی که تاکنون در این زمینه انجام داده است افزود: بنده ماه گذشته در ملاقات با «علی اصغر فانی» وزیر آموزش و پرورش، پیشنهاد دادم امکانی را فراهم کنند که بتوانیم تمام دانش آموزان ایران را برای دیدن شهر موش ها به سینما ببریم و در شهرهای کوچک که هیچ نوع مکان فرهنگی وجود ندارد، با فراهم کردن نمایشگرهای بزرگ، فیلم را برای کودکان به نمایش بگذاریم، اما بر خلاف نظر مثبت صریحی که ایشان در آن روز در ارتباط با پیشنهاد من داشتند، هنوز پاسخ مکتوبی از ایشان نگرفته ام.

وی یادآور شد: ما با ساماندهی گروهی با عنوان گروه «جشن موش ها» به همراهی تعدادی عروسک و عروسک گردان و گروه های نقاشی و کاردستی می توانیم شهر موش ها را میهمان بچه ها در مناطق محروم کنیم. ما می توانیم با اعزام گروهی بالغ بر 200 نفر جشن موش ها را در تک تک شهرها و شهرستان ها به اجرا بگذاریم و یک روز شاد را برای بچه های آن شهرها رقم بزنیم، اما چنین کاری همیاری می خواهد و بدون همیاری امکان پذیر نیست.

علی سرتیپی تهیه کننده ی دیگر «شهر موش ها2» هم در ادامه ی گفت و گو با پژوهشگر ایرنا به چالش های مالی ساخت این فیلم اشاره کرد و گفت: ساخت «شهر موش ها2» با این ابعاد گسترده که فقط فیلمبرداری آن نزدیک به هفت ماه طول کشید، هزینه ی بالایی داشت و اگر حامیان مالی خوب ما نبودند ما زیر بار ساختش خم می شدیم. اما اسپانسرهای خوب ما کمک کردند و مشکل ها حل شد و الان که فیلم را نگاه می کنیم اصلا به سختی های ساخت آن فکر نمی کنیم. فقط خوشحالیم فیلمی ساخته شده است که می تواند با مردم ارتباط خوبی برقرار کند.

نقطه ی عطف برای سینمای کودک و نوجوان

با توجه به چالش هایی که دست اندر کاران تولید فیلم سینمایی «شهر موش ها2» برای ساخت این فیلم به عنوان پروژه یی بزرگ، سخت و پر خرج با آن دست و پنجه نرم کرده اند، شاید این سوال در ذهن ایجاد شود که آیا عوامل این فیلم باز هم مسوولیت ساخت فیلم هایی همسنگ با «شهر موش ها2» را در عرصه ی سینمای کودک و نوجوان بر عهده خواهند گرفت یا نه؟

منیژه حکمت در پاسخ به این سوال پژوهشگر ایرنا گفت: وقتی می بینم که کودکی برای چهارمین بار پدر و مادر خود را برای دیدن شهر موش ها به سینما کشانده است، انگیزه ی من برای ادامه ی این راه و ساختن پروژه های مشابه زیاد می شود. اما وقتی با درهای بسته در بوروکراسی های اداری و بی مسوولیتی برخی مسوولان رو به رو می شوم، انگیزه هایم کم می شود؛ این شرایط یک حس دوگانه در انسان ایجاد می کند؛ ولی باز تلاش خودم را خواهم کرد.

حکمت افزود: «شهر موش ها2» انرژی زیادی برد و ما نزدیک به سه سال درگیر این پروژه بودیم و هنوز هم این درگیری ها ادامه دارد، ولی امیدواریم که یاری و کمک مسوولان بتواند اتفاق های مشابه و حتی بهتر را در آینده رقم بزند.

علی سرتیپی نیز نظری مشابه با حکمت دارد. وی در پاسخ به این سوال که آیا در آینده در پروژه هایی مانند «شهر موش ها2» همکاری خواهد کرد یا نه گفت: قطعا. این فیلم شاید یک نقطه ی عطف در سینمای استاندارد کودک و نوجوان باشد؛ سینمای که مردم احساس کنند در آن به شعورشان احترام گذاشته شده است. حضور مردم هم به همین دلیل است.

تهیه کننده ی «شهر موش ها2» افزود: اگر بتوانیم در آینده فیلم هایی بسازیم که در آنها به شعور تماشاگر توهین نشود و تماشاگر احساس نکند که در ساخت فیلم فقط به سود مالی آن فکر شده است، از فیلم ها استقبال خواهد شد و سینما رونق خواهد گرفت. من برای حضور در این عرصه همیشه آماده ام.

نقدها و پاسخ ها

اگر چه به اعتقاد بسیاری از اهالی سینما «شهر موش ها2» توانست با جذب مخاطب از تمامی گروه های سنی در قالب فیلمی موفق و مردمی ظاهر شود و اتفاق تازه یی را برای سینمای ایران رقم بزند، اما تاکنون نقدهایی نیز در ارتباط با این فیلم مطرح شده است.

برخی نقدها بر این پایه استوار است که «شهر موش ها2» بیشتر از کودکان، مخاطبان دهه ی شصتی خود را مورد توجه قرار داده است و به این موضوع که کودکان امروز شناختی از موش های 30 سال پیش ندارند و این موش ها باید در فیلم بیشتر به کودکان شناسانده می شدند، توجهی اندکی کرده است.

«آریان گل صورت» منتقد و روزنامه نگار به تازگی با حضور در برنامه ی رادیویی «سینما معیار» این نقد را مطرح کرد. وی در این باره توضیح داد: منتظر بودم «شهرموش ها 2» نسبت به نسخه ی قبلی حاوی نگاه تازه یی باشد که به نسل امروز نزدیک و فراتر از تجدید خاطره باشد؛ اما این اتفاق رخ نداد و در ظاهر یک فیلم به شدت خوش ساخت دهه ی نودی است اما در باطن حالت تجدید خاطره دارد.

برای یافتن پاسخ این نقد ما با «فرهاد توحیدی» فیلمنامه نویس «شهر موش ها2» ارتباط تلفنی برقرار کردیم، اما متاسفانه وی مصاحبه را به ساعتی بعد موکول کرد و در نهایت پس از چند روز تماس پی در پی فقط با این پیام رو به رو شدیم که «دستگاه مشترک مورد نظر خاموش است، لطفا بعدا تماس بگیرید!»

اگر چه توحیدی به عنوان فیلمنامه نویس «شهر موش ها2» می توانست نقدهای مطرح درباره ی داستان این فیلم را جامع تر و کارشناسانه تر پاسخ گوید، اما به دلیل عدم دسترسی به او این نقدها را در گفت و گو با علی سرتیپی مطرح کردیم و پاسخ او را شنیدیم.

سرتیپی در این زمینه گفت: ما از ابتدای ساخت «شهر موش ها2» در این فکر بودیم که فیلمی بسازیم تا هم نسل دهه ی شصت و هم نسل جدید را به سینما بکشاند و آنگونه که در سینماها می بینم فیلم در این هدف خود موفق بوده است. اگر نگاه ما در ساخت «شهر موش ها2» فقط به کودکان دهه ی 60 بود الان بچه ها را با چنین اشتیاقی در سالن ها ی سینما نمی دیدیم.

سرتیپی تاکید کرد: با وجود این، هنر مقوله یی است که می توان نگاه ها و نظرهای مختلفی به آن داشت. در مورد فیلم و سینما هم همینطور است؛ هیچ وقت نمی شود فیلمی ساخته شود که همه به اتفاق مهر تایید بر آن بزنند و بگویند صد در صد همه چیز آن فیلم خوب بوده است. در مورد شهر موش ها هم شاید انتقادهایی وجود داشته باشد، اما من به عنوان تهیه کننده ی فیلم از نتیجه ی کار راضی هستم.

کم توجهی به جنبه های آموزشی در فیلم «شهر موش ها2» در حالی که این جنبه همواره موضوعیت اصلی داستان موش ها چه در برنامه ی تلویزیونی «مدرسه موش ها» و چه در فیلم سینمایی «شهر موش ها» در دهه ی 60 بوده، از دیگر نقدهای مطرح شده در ارتباط با این فیلم است؛ این نقد از سوی «مهدی انصاری» منتقد سینما و یکی دیگر از مهمان های برنامه ی رادیویی «سینما معیار» مطرح شد.

وی در این ارتباط گفت: در نسخه اولیه ی «شهر موش ها» بچه ها از پاداش آنی همراهی با پدر و مادر به پاداش آتی می رسند؛ اما در نسخه دوم اکشن ماجرا و جذب مخاطب بیشتر مهم بود تا جنبه آموزشی که در فیلم می بینیم.

علی سرتیپی اما در پاسخ به این نقد معتقد است: قطعا فیلم «شهر موش ها2» فیلمی تربیتی برای کودکان است. فیلمی است که به مخاطبان خود یاد می دهد که به زندگی جمعی احترام بگذارند. به بچه ها یاد می دهد که روی پای خودشان بایستند و به بزرگترها یادآوری می کند که به بچه های خود اعتماد کنند.

به گفته ی سرتیپی «شهر موش ها2» پیام سلامت دارد و به مخاطبان خود می آموزد که در حفظ محیط زیست دقت و تلاش کنند. دنیا را ببینند و نگاهشان را گسترده تر کنند. همه ی اینها چیزهایی هستند که در فیلم وجود دارد و به نظر می رسد صحبت از نبود جنبه ی آموزشی در فیلم کمی بی انصافی است.

تمامی آثار هنری به موجب ذات خود قابلیت نقدپذیری را دارند و کاستی های احتمالی فیلم «شهر موش ها2» هم نمی تواند به دور از نگاه منتقدان باشد؛ با وجود این، «شهر موش ها2» بی شک فیلمی است که توانسته شور و شوق را به سینما بازگرداند و استقبال بی نظیر مردم از این فیلم تحولی مهم را در عرصه ی سینمای کشور رقم زده است.

به گفته ی منیژه حکمت تهیه کننده ی «شهر موش ها2»، کارآفرینی که در ساخت این فیلم انجام شد بی نظیر بود و به طور تقریبی 3 هزار نفر برای تولید آن درگیر کار بودند و در اکران نیز بالغ بر هزار نفر همکاری دارند.

مدرن بودن و بهره مندی از استانداردهای جهانی از دیگر ویژگی های مهم پروژه ی «شهر موش ها2» است که با دیدن این فیلم برای هر مخاطبی آشکار می شود. پیوند صنعت و هنر که در تولید این پروژه ی بزرگ سینمایی کمک رسان بود هم سومین رکن مهم در تولید «شهر موش ها2» است.