حوزه ‎های مشترک نفتی: ایران و عراق

به گزارش بولتن نیوز، عمده میادین نفتی مشترک ایران و کشورهای همسایه در مناطق دریایی واقع شده اند. در مجموع ۱۵ میدان نفتی مشترک بین ایران و کشورهای همسایه وجود دارد که از این تعداد، پنج میدان مشترک نفتی در مجاورت کشورهای خلیج فارس از جمله: عربستان سعودی، کویت، قطر، امارات متحده عربی (ابوظبی، دوبی و شارجه) قرار دارند.

ایران در چهار منطقه دارای میادین مشترک نفت و گاز با کشورهای همسایه خود است که برای برداشت از این میادین درگیر رقابتی جدی با رقبای منطقه‎ای است.

دسته نخست این میادین مشترک، میدان‎های هیدروکربونی هستند که در خلیج فارس واقع شده اند. میدان پارس جنوبی و ۱۲ میدان نفتی و گازی مشترک با کشورهای قطر، عمان، امارات، کویت و عربستان در این دسته قرار دادند.

دسته دوم، میادین مشترک جنوب و غرب ایران است؛ چاه‎های نفت شهر «نفت شهر» که از ۷۰ سال پیش وارد مدار استخراج و تولید شده و وجود ۳۰ ساختار پتانسیل مشترک در آن به اثبات رسیده از جمله مهم‎ترین این میادین است.

دسته سوم را میادین مشترک دریای خزر تشکیل می دهند که مهم‎ترین آن، میدان مشترک البرز است که ایران و آذربایجان در آن شریک هستند؛ البته تنها حدود ۲۰ درصد این میدان مشترک به حساب می آید.

دسته چهارم میادین مشترک، منابعی هستند که در شرق کشورمان قرار دارند، مهم‎ترین این میدان‎ها، میدان «گنبد لی» است که ایران و ترکمنستان در آن شریک هستند. در حال حاضر حداقل ۱۵ مخزن نفتی مشترک بین ایران و عراق، عربستان سعودی،کویت، قطر، امارات متحده عربی و عمان وجود دارد که مخازن مشترک واقع در خشکی در همجواری کشور عراق و  سایر مخازن در خلیج فارس و دریای عمان واقع‌اند:

در طول مرز مشترک آبی ایران و عربستان سعودی، ۴ میدان نفتی اسفندیار، فروزان، فرزاد A (فارس ۱) و فرزاد B (فارس ۲) قرار دارند. در طول مرز مشترک آبی ایران و قطر، میدان رشادت قرار دارد. در طول مرز مشترک آبی ایران و کویت، میدان نفت و گاز آرش قرار دارد. در طول مرز مشترک آبی ایران و امارات عربی متحده، مخازن فرزام، نصرت و سلمان در مجاورت مخازن اماراتی قرار دارند. این نوشتار قصد پرداختن به میداین مشترک ایران و عراق و ابعاد مختلف آن را دارد.

 حوزه های مشترک نفتی ایران و عراق

در طول مرز مشترک ایران و عراق ۵ میدان نفتی نفت‌شهر(سابقاً نفت شاه)، دهلران، پایدار غرب، آزادگان و یادآوران (سابقاً حسینیه-کوشک) وجود دارد. بنابر محاسبات صورت گرفته میدان آزادگان، یکی از غنی‎ترین میادین نفتی جهان است و میدان یادآوران نیز با ۱۷ میلیارد بشکه ذخیره نفت به تنهایی معادل کل ذخیره کشور الجزایر، نفت را در خود نگهداری می‎کند. میادین آزادگان و نفت شهر مشهورترین میادین نفتی مشترک بین ایران و عراق محسوب می‌شوند. میدان آزادگان توسط عراقی‌ها در بخش مربوط به آن کشور، «مجنون» نام دارد و میدان مشترک نفت شهر را عراقی‌ها نفت خانه نام گذاشته‎اند.

دهلران میدان مشترک دیگری است که در عراق به نام «ابوغریب شمالی و جنوبی» نامگذاری شده؛ کما اینکه در ایران هم میدان نفتی آزادگان به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم شده و حاصل این تقسیم و اکتشافات حاصل از آن، میدان نفتی مشترک دیگری به نام یادآوران بود که طرف عراقی آن را «نهر عمر» نامگذاری کرده است. میدان نفتی پایدار غرب که طرف عراقی آن «جبل فوقی» نام دارد و میدان نفتی آذر که طرف عراقی آن را «بدرا (بدری)» نامگذاری کرده از دیگر میادین مشترک ایران و عراق است.

میدان نفتی یاران هم که قرارداد توسعه آن به تازگی به امضا رسیده از دیگر میادین مشترک نفتی ایران و عراق است که پیش از این در ایران با نام اروند هم شناخته می‌شد و در عراق هنوز نام مشخصی ندارد. ذخایر قابل استحصال مجموع میادین مشترک بین ایران و عراق بیش از ۱۴ میلیارد بشکه برآورد می‌شود و براساس آمارهای مختلف، نزدیک به ۱۰ درصد از مجموع ذخایر نفت خام ایران در این میادین مشترک با عراق قرار دارد.

میدان نفتی «نفت شهر »: میدان نفتی« نفت شهر» از جمله میادین خشکی مشترک بین ایران و عراق است که در فاصله ۱۰۰ کیلومتر شمال غربی ایلام و ۲۳۰ کیلومتری جنوب غربی کرمانشاه واقع شده است. این میدان به دلیل آسیب‌هایی که در دوران جنگ متحمل شده بود هنوز با عدم بهره‌‌وری مناسب مواجه است. نفت‌شهر «نفت‌شاه یا طینه سابق» به عنوان تنها شهر نفت‌خیز استان کرمانشاه حدود ۲٫۵ کیلومتر با نوار مرزی ایران-عراق فاصله دارد. بر این اساس چاه‌های نفت عراق نیز کنار دره‌ای واقع شده‌اند که نفت‌شهر در داخل آن قرار دارد. این منطقه به لحاظ اهمیت برای هر دو کشور از جایگاه ویژ‌ه‌ای برخوردار است تا جایی که طی سال‌های ۵۱ تا ۵۳ ارتش عراق حدود ۷۵ بار این منطقه را مورد حمله قرار داد اما هیچ‎گاه موفق به تصدی بر آن نشد. این میدان نفتی دارای معادل ۶۹۲ میلیون بشکه نفت و کلاهک گازی است.

آسماری فوقانی «بخش کلهر» با ضخامت ۷۱ متری در این میدان خواص مخزنی دارد، این میدان در سال ۱۹۲۳ در تاقدیس نفت شهر کشف شد و میدان نفت‌خانه بخش عراقی این میدان در سال ۱۹۲۷ توسط شرکت نفت انگلیس و عراق کشف کرد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی به میدان نفتی نفت شهر تغییر نام یافت و تنها میدان نفتی در حال تولید استان کرمانشاه می باشد.

میدان نفتی «دهلـــران»: میدان «دهلران» دارای کلاهک گازی و نفت خام به میزان چهار هزار و ۲۱۲ میلیون بشکه است که از این حجم می‌توان حدود ۶۳۵ میلیون بشکه را برداشت کرد که تا سال۱۳۷۰ حدود ۱۲ میلیون بشکه نفت از این میدان برداشت شده است. میدان نفتی دهلران در ۱۲۰ کیلومتری غرب دزفول، ۲۰۰ کیلومتری شمال اهواز و ۲۰ کیلومتری شهر دهلران قرار گرفته که از هدف‌های تعیین شده جهت ارتقاء بهره‌وری این میدان می‌توان به افزایش نرخ تولید از هزار بشکه نفت در روز به ۲۵ هزار بشکه نفت در روز طی یک فاز اشاره کرد.

آزادگان شمالی و جنوبی: میدان عظیم نفتی آزادگان یکی از بزرگ‎ترین میادین نفتی ایران و جهان است که در سال ۱۳۷۶ کشف شد. این میدان در محدوده‌ای به وسعت ۲۰ در ۷۵ کیلومتر در۸۰ کیلومتری غرب اهواز و منطقه دشت آزادگان واقع شده است. میدان نفتی آزادگان به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می‌شود که به اذعان بعضی کارشناسان گازپروم، میدان آزادگان یک میدان واحد است.

میدان نفتی آزادگان شمالی در ۱۲۰ کیلومتری غرب اهواز، منطقه مرزی بین ایران و عراق واقع شده است. این میدان در حدود پنج هزار و هشت میلیون بشکه نفت دارد. میدان مشترک آزادگان از جمله میادینی است که بیش از ۱۰ سال طرح و توسعه آن طول کشیده و هرچند قرار بوده تولید اولیه آن روزانه به ۵۰ هزار بشکه برسد اما هم اکنون ۳۵ هزار بشکه نفت تولید روزانه دارد.

میدان نفتی یادآوران: میدان نفتی یادآوران با مجموع نفت‌خام دارای بیش از ۱۷ میلیارد و ۳۰۰ میلیون بشکه در جنوب میدان نفتی آزادگان در استان خوزستان و نزدیک مرز مشترک ایران و عراق واقع شده و حدود ۳٫۲ میلیارد بشکه نفت این میدان قابل استحصال است. تولید روزانه میدان نفتی یادآوران بیش از ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار بشکه نفت خام پیش‌بینی شده است. قرارداد توسعه میدان نفتی یادآوران با ارزش تقریبی دو میلیارد دلار میان شرکت ملی نفت ایران و شرکت ساینوپک چین امضا شد.

بر اساس این قرارداد، توسعه فاز اول میدان یادآوران برای تولید ۸۵ هزار بشکه و فاز دوم برای تولید ۱۰۰ هزار بشکه در مجموع ۱۸۵هزار بشکه نفت در روز به این شرکت چینی واگذار شد. لازم به ذکر است که اولین لرزه‌نگاری در منطقه در سال ۱۳۷۵ انجام شده و در سال ۱۳۷۹ لرزه‌نگاری اکتشافی صورت گرفت.

در سال ۸۱ میدان نفتی حسینیه با ۱٫۵ میلیارد بشکه ذخایر تثبیت شد و با ادامه اکتشاف مشخص شد فاصله بین دو میدان نفتی کوشک و حسینیه نیز مخزن نفت است. بین میادین کوشک و حسینیه فاصله ای است که ظاهراً محل مخزن جدید است. مجموع میادین کوشک و حسینیه و حد فاصل تازه کشف شده بین این دو میدان به نام« یادآوران » تغییر نام داد.

وجود چنین ذخایر ارزشمندی در کنار میل و نیاز شدید عراق به افزایش درآمدهای نفتی خود باعث شد این کشور طی ۳ سال اخیر ۷۰ بلوک اکتشافی و ۶۵ میدان نفتی خود را به مناقصه بین المللی بگذارد. در این مناقصه‎ها که دور دوم آن، آذرماه سال گذشته انجام شد، شرکت‎های بزرگی از انگلیس، روسیه، فرانسه،چین، نروژ و مالزی شرکت کرده و برنده شدند.

آمارهای موجود نشان می‎دهد که با انجام این مناقصات شرکت‎های غربی، روسی و آسیای شرقی متعهد شده اند ظرف سال جاری حدود ۸ میلیارد دلار و طی ۳ سال آینده بالغ بر ۲۰ میلیارد دلار در پروژه‎های نفتی عراق سرمایه گذاری کنند. هدف عراق از این اقدامات، افزایش حجم تولید روزانه خود از ۵/۲ میلیون بشکه فعلی به روزانه ۶ میلیون بشکه تا ۴ سال آینده و ۱۲ میلیون بشکه در روز طی ۶ سال آینده است؛ هدفی که در صورت تحقق این کشور را به رقیبی جدی برای عربستان و عنصری تعیین کننده در اوپک تبدیل می‎کند.

ایران بنابر گزارش‎های رسمی ظرف ۳ سال آینده و در صورت ادامه روند فعلی سرمایه گذاری‎ها، از نظر ذخایر نفت در جا پس از عربستان، کانادا و ونزوئلا به رده چهارم رفته است و از لحاظ تولید روزانه در جهان نیز پس از عربستان، روسیه، آمریکا، چین، عراق و احتمالا کانادا به رده ۶ یا ۷ و از نظر صادرات در درون اوپک هم بعد از عربستان، امارات، عراق و نیجریه به پله ۵ تنزل پیدا می کند.  بهره‌برداری ظرفیت حوزه‌های نفتی ایران بنابر آمار سال ۲۰۱۰ هرساله به میزان ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار بشکه در روز کاهش می‌یابد. این به معنی دوره پیری مخازن پربازده و کم‌هزینه ایران است.

غالب منابع نفتی دست‌نخورده جزء مخازن کم‌بازده و پرهزینه ایران دسته‌بندی می‌شوند.  بنابراین، عراق رقیب اصلی ایران در برداشت از میادین مشترک نفتی بخش خشکی است. در حدود یکصد سال گذشته، ایران بیش از ۲۰۰ میلیون بشکه نفت از میادین مشترک با عراق برداشت کرده و در حال حاضر به طور میانگین روزانه ۱۱۵ هزار بشکه نفت از این میادین توسط ایران برداشت می‌شود. اما طبیعی است که در صورت برقرار بودن صلح و آرامش بین دو کشور ایران و عراق در دهه ۱۹۸۰ میلادی و در ادامه، عدم بروز ناامنی در مرزهای عراق به دلیل بی ثباتی سیاسی در این کشور، امروز شاهد برداشت میزان بیشتری نفت توسط ایران از این میادین مشترک بودیم.

البته ایران و عراق هر دو برای افزایش تولید از میادین مشترک برنامه‌های گسترده‎ای دارند اما آن‎چه مشهود است، سرعت بیشتر عراق در توسعه میادین مشترک و برداشت از آن است که به مدد حضور گسترده و فعال شرکت‎های معتبر غربی در پروژه‌های نفتی عراق حاصل شده است. هم اکنون ایران روزانه ۴ میلیون بشکه نفت خام تولید می‌کند که البته وزیر نفت در آخرین نشست خبری خود در آذرماه، آمار دقیقی از میزان تولید نفت ایران ارائه نداد و بر همان آمار تقریبی ۴میلیون بشکه تأکید کرد. اما تولید نفت عراق کمتر از ۴ میلیون بشکه است. با این وجود برنامه‌های عراق برای افزایش تولید نفت خام خود که اغلب در میادین مشترک با ایران حاصل می‌شود بسیار گسترده‎تر از ایران است.

طبق برنامه پنجم توسعه کشور، میزان تولید نفت ایران تا پایان برنامه باید یک میلیون بشکه در روز افزایش یافته و به ۵ میلیون بشکه برسد. این امر موجب حفظ جایگاه ایران در بین کشورهای صادر کننده نفت در اوپک خواهد شد. اما اغلب کارشناسان و صاحب‎نظران اعتقاد دارند در صورت تداوم شرایط فعلی، امکان افزایش تولید یک میلیون بشکه نفت خام در کشور وجود نخواهد داشت، چرا که برنامه‌های توسعه اغلب میادین نفتی مطابق برنامه‎ریزی پیش نمی رود. شرکت‎های خارجی به دلیل تحریم‎های اقتصادی بر ضد ایران از پروژه‌های بخش انرژی ایران کنار می‌روند و به همین دلیل این پروژه‌ها دچار تأخیر شده است.

مصداق بارز این امر در میادین مشترک نفتی ایران و عراق را می‌توان پروژه توسعه میدان نفتی آزادگان دانست که پس از وقت کشی شرکت ژاپنی اینپکس، سرانجام به دلیل فشارهای آمریکا این شرکت از پروژه آزادگان کناره‎گیری کرد و تولید نفت از یکی از مهم‎ترین میادین نفتی ایران به تعویق افتاد.

البته مشکل ایران تنها سرعت پایین توسعه میادین مشترک نفتی نیست چرا که به دلیل فرسودگی اغلب مخازن نفت در حال تولید در ایران، ضریب بازیافت این مخازن به شدت کاهش یافته و تزریق گاز به این میادین هم با جدیت پیگیری نمی‎شود و به همین دلیل میزان تولید نفت از میادین موجود نیز مدام در حال کاهش است و همین امر دستیابی به هدف تولید ۵ میلیون بشکه نفت خام در پایان برنامه پنجم توسعه را با ابهامات جدی مواجه می‌سازد. این در حالیست که عراق با بهره‎گیری از فناوری‎های شرکت‎های غربی، به سرعت در حال توسعه این میادین است و به ویژه توسعه میادین مجنون (آزادگان)، نهر عمر (یادآوران) و ابوغریب (دهلران) توسط عراقی‌ها با جدیت ادامه دارد.

طبق برنامه‎ریزی‌های صورت گرفته توسط عراق، این کشور قصد دارد در سه فاز، تا سال ۲۰۱۷ میلادی، روزانه یک میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه نفت خام از میدان نفتی مجنون (آزادگان) تولید کند درحالیکه هدف‎گذاری نهایی ایران برای تولید نفت از این میدان حداکثر ۶۰۰ هزار بشکه در روز است. در میدان نهرعمر (یادآوران) عراقی‌ها تولید روزانه ۴۵۰ هزار بشکه نفت را پیش‌بینی کرده‌اند و همین میزان تولید برای میدان مشترک ابوغریب (دهلران) نیز توسط عراقی‌ها در نظر گرفته شده است.

عراق قصد دارد میزان تولید نفت خود از میادین مشترک با ایران را تا سال ۲۰۱۷ تا ۴ برابر افزایش دهد و در این صورت نه تنها در تولید از میادین مشترک از ایران پیشی می‎گیرد، بلکه جایگاه ایران در اوپک از نظر میزان تولید نفت را هم از آن خود خواهد کرد. در شرایط فعلی هم میزان برداشت عراق از میادین مشترک از میزان برداشت ایران سبقت گرفته است و با توجه به مشارکت گسترده شرکت‎های خارجی در پروژه‌های نفتی عراق، سرعت فاصله گرفتن عراق از ایران در میادین مشترک باز هم بیشتر خواهد شد.

ایران برای برداشت از میادین مشترک با عراق کار بسیار دشواری پیش رو دارد، چرا که از یک طرف عراقی‌ها با سرعت در حال توسعه میادین در بخش خود هستند و از سوی دیگر تحریم‌های اقتصادی موجب شده ایران در توسعه میادین مشترک با عراق همچون سایر میادین مشترک با مشکلاتی مواجه شود. تحریم‌ها از چند جنبه می‌تواند در مسیر تحقق برنامه‌های ایران در توسعه میادین مشترک مانع ایجاد کند.

نخست اینکه ایران از به‎کارگیری فناوری شرکت‎های بزرگ غربی در توسعه این میادین محروم شده است. هرچند که نیروهای توانمند ایرانی در بسیاری از حوزه‌ها می‌توانند در توسعه میادین مشترک نقش مهم و تاثیرگذاری ایفا کنند اما وقتی شاهد به‎کارگیری برخی شرکت‎های چینی در پروژه‌های نفت و گاز ایران هستیم بدین معناست که در برخی از بخش‎ها امکان خودکفایی کامل در توسعه و تولید فراهم نشده و هنوز نیازمند مشارکت با شرکت‎های خارجی هستیم. اما متأسفانه حضور شرکت‎های درجه دوم بین المللی که اغلب چینی هستند در پروژه‌های نفت و گاز ایران دومین مشکلی است که به دلیل تحریم‌های غرب ایجاد شده و به دلیل توانمندی پایین‎تر شرکت‎های چینی، شاهد وقت کشی و تأخیر در اجرا هستیم.

در میادین مشترک نفتی با عراق هم این تأخیر توسط چینی‌ها مشهود است که در میادینی همچون یادآوران و آزادگان تأخیرات مکرر آن‎ها در روند اجرای پروژه، نگرانی مسوولان، مدیران و کارشناسان ایرانی را به همراه داشته است.

سومین مشکل بزرگ تحریم‎ها، عدم امکان جذب منابع مورد نیاز برای تأمین مالی پروژه‌های داخلی توسط سرمایه گذاران خارجی است. تحریم‌ها به حدی گسترش یافته که نه تنها جذب منابع مالی را از خارج از کشور با محدودیت همراه ساخته بلکه گشایش LC و موارد مشابه آن برای انتقال ارز هم با موانع جدیدی مواجه شده که بسیار مشکل آفرین است.

البته در شرایط عادی می‌شد از منابع مالی داخلی در قالب جذب منابع مالی بانک‎ها یا فروش اوراق مشارکت استفاده کرد اما هم اکنون این مسیر هم چندان هموار نیست. مجموع مشکلاتی که برای صنعت نفت ایران در دوعرصه داخلی و خارجی ایجاد شده ؛ باعث وارد شدن آسیب به  مهمترین بخش اقتصاد کشور و مولدترین و درآمدزاترین حوزه در اقتصاد گردیده است، زیرا بروزهرگونه مشکل در این عرصه، می‌تواند کلیت اقتصاد ایران را تحت تاثیر قرار دهد.

این امر وظیفه مدیران کنونی را سخت تر می‌کند. حال که وزیر نفت توسعه میادین مشترک را در دستور کار خود قرار داده انتظار می‌رود توسعه میادین مشترک با عراق با جدیت بیشتری پیگیری شود چرا که عقب ماندن از عراق نه تنها موجب عقب ماندن ایران در برداشت از میادین مشترک با این کشور می‌شود، بلکه احتمال از دست دادن جایگاه ایران در اوپک و واگذاری آن به عراق را هم به همراه دارد. ضمن اینکه نباید فراموش کرد شیب میادین مشترک ایران با عراق به سمت عراق است و هرگونه تاخیر در توسعه میادین مشترک مرزی، ما را با خسران غیرقابل جبرانی مواجه می‌سازد.

درونمای رخداد

در مواقعی که یک مخزن نفتی یا گازی در تقاطع مرزهای دو یا چند کشور یافت می شود، مساله حاکمیت یا مالکیت بر آن بهره برداری از این مخزن مشترک، مباحث پیچیده حقوقی را پدید می آورد. خصیصه این مواد به گونه ای است که چنانچه هر یک از دو کشور ذی ربط و ذینفع در مخزن، از داخل مرز خود اقدام به حفاری کند، می تواند بخشی از نفت یا گاز موجود در مخزن مشترک را استخراج کند. برای مدیریت حقوقی این پدیده طبیعی، در حقوق بین الملل وحدت نظر وجود ندارد.

در سی سال اخیر طیف گسترده ای از حقوقدانان که نوشته های آنان چشمگیر تر و گسترده تر از گروه رقیب است به دلایل گوناگون و با استناد به منابع مختلف اصلی و فرعی حقوق بین الملل معتقدند:  اولاً، قاعده حیازت به هیچ وجه در عرصه بین المللی کاربرد ندارد و قابل پذیرش نمی باشد و ثانیاً، دولت‎های ذی‎نفع در منبع مشترک نفت و گاز در خصوص بهره برداری از این منابع باید با هم مذاکره و همکاری کنند.

در واقع، بلاتکلیف و بسیار کلی بودن رژیم حقوق بین المللی در خصوص همکاری در زمینه توسعه مخازن نفتی مشترک، از دیرباز دولت‎ها را متعهد ساخته تا با رویه دو جانبه خودشان به این قالب کم محتوا، محتوا بخشند، با توجه به ماهیت منحصر به فرد ترتیبات همکاری، احتمال روبه رو شدن با طیف وسیعی از رویه‎های دولت و تجارب صنعتی وجود دارد.

از جمله پیشنهاداتی که می توان در خصوص ایران که با همسایگان خود مخازن مشترک نفت و گاز دارد و با اکثر کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس موافقتنامه تحدید حدود منعقد کرده است و در این موافقتنامه ها نیز به مسئله چگونگی مواجهه با میادین مشترک اشاره شده، این است که دو برنامه مشخص را در تعامل با همسایگان جنوبی دنبال کند.

اول: چون توافقنامه های اشاره شده، جامع نیستند و نمی توانند در مواقعی که مخزن مشترک وسیعی (مثل ایران و قطر) در تقاطع مرز دو کشور یافت شود، راه گشا باشند و به بهره‎برداری منصفانه منجر شوند؛ لذا شایسته است دولت ایران با یک دیپلماسی سنجیده و صبورانه باب گفتگو را برای تنظیم توافقنامه‎های توسعه مخازن مشترک با همسایگان بگشاید، دستیابی به چنین توافقاتی با توجه به اینکه دولت‎های همسایه ایران به لحاظ ثروت زیاد با سهولت بیشتری می توانند هزینه های توسعه منابع مشترک را از داخل و خارج جذب کنند برای ایران یک اولویت ضروری است.

دوم: تا زمانی که موافقتنامه‎هایی برای توسعه مخازن نفت و گاز مشترک با همسایگان امضا نشده است، دولت ایران باید ثقل فعالیت‎های توسعه و اکتشاف خود را بر روی مخازن مشترک موجود و احتمال آتی بگذارد. بی تردید چنین سیاستگذاری‎ها و سرمایه گذاری‎هایی موجب می‎شود که همسایگان به تنظیم موافقتنامه‎های گفته شده ترغیب شوند. البته مسئله  اشاره شده طی دهه اخیر در اظهارات مقامات مسئول ایرانی مورد تأکید قرار گرفته است ولی اقدام جدی در این خصوص به عمل نیامده است.

مرداد ۲۳, ۱۳۹۱

نویسنده :فاطمه محمدی 

منبع: مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC