قد و وزن کودک‌تان مناسب است؟

مجله سیب سبز: تولد يك نوزاد در بدو تولد با سؤال‌هاي زيادي از سوی والدين و خانواده همراه است. يكي از سؤال‌ها اين است كه قد، وزن، اندازه دور سر نوزاد چقدر است. تازه وقتی این اطلاعات به دست می‌آید، تجزیه و تحلیل‌ها پیرامون اینکه آیا این قد و وزن طبیعی است یا نه شروع می‌شود. برای مادر تولد فرزندی با قد و وزن طبیعی به منزله به ثمر رسیدن 9 ماه تلاش است. این موضوع آنقدر مورد توجه قرار دارد كه معمولا در خاطر سپرده شده يا در آلبوم يا كتاب كودك به دقت ثبت مي‌شود و كمتر مادري وزن و قد نوزاد خود را فراموش مي‌كند. دکتر اکبر کوشانفر، متخصص کودکان و استاد دانشگاه شهید بهشتی درباره وزن و قد طبیعی نوزاد توضیح می‌دهد.

در نوزاد طبيعي كه به حد نهایی رشد داخل رحمی  رسيده باشد وزن 200/3-3 كيلوگرم، قد 50سانتي‌متر و دور سر 35 سانتي‌متر در حد طبيعي است. البته وزن نوزاد دختر تقريبا 200گرم كمتر بيان شده است ولي گاهي وزن نوزاد بيشتر از حد طبيعي يا چنانچه زودتر ازموعد  طبیعی به دنيا بيايد ممكن است كمتر باشد. نوزاد با تغذيه از شير مادر در سال اول و سال‌هاي بعد تا 4 سالگي رشد سريع دارد كه با تغذيه او در ارتباط است . کودک  ماه‌هاي اول روزانه 30 گرم، وزن می گیرد،  در 5 ماهگي 6 كيلوگرم، در 8 ماهگي 8 كيلوگرم و يك‌سالگي سه‌برابر وزن تولد يعني تقريبا 10 كيلوگرم وزن دارد. قد نيز رشدي سريع دارد. در يك سالگي 25 سانتي‌متر افزايش معادل 75سانتي‌متر، 2 سالگي 85 سانتي‌متر، 3سالگي 95سانتي‌متر و 4 سالگي 100 سانتي‌متر قد دارد. دور سر نيز در 2سالگي 45 سانتي‌متر است. اين مقياس‌ها نسبي و ميزان رشد طبيعي شيرخوار را دقيقا نشان مي‌دهد.

والدين اغلب به اينكه فرزندشان كجاي نمودار رشد قرار دارد، توجه مي‌كنند. اگر رشد كودك زير صدك 50 درصد باشد نگران مي‌شوند و تصور مي‌كنند فرزندشان كوتاه قد يا كم‌وزن خواهد شد در حالي كه اين‌طور نيست تا وقتي كه قد و وزن در محدوده طبيعي باشد و در همان مسير صدك رشد كند، مشكلي وجود ندارد. پزشكان وقتي نگران مي‌شوند كه كودك به طور مكرر به پايين‌تر از محدوده قد و وزن افت كند. براي مثال چنانچه كودكي در 6ماهگي در صدك 5/2، در 9 ماهگي 25درصد و در 16ماهگي كمتر باشد، پزشك را نگران مي‌كند يا اگر در اندازه‌گيري‌هاي مكرر خط رشد طبيعي كند داشته باشد پزشك نگران مي‌شود.

در دنيا در كشورهاي مختلف منحني پايش رشد با مختصر تغييراتي نشان داده مي‌شود. در ايران نيز در زايشگاه‌ها و در بدو تولد برای تمام نوزادان دختر و پسر جداگانه منحني پايش رشد وزن، قد و دورسر و برنامه واكسيناسيون ثبت شده و در اختيار والدين گذاشته مي‌شود. وزن و قد به ويژه تا 3 سالگي نشانگر و شاخص خوبي براي ارزيابي وضعيت سلامت عمومي و رشد كودك است. كودكاني كه علاوه بر شير مادر از 6 ماهگي به بعد تغذيه خوبي دارند از مهر و محبت و حمايت عاطفي والدين بهره مي‌برند و بيماري يا مشكل پزشكي خاصي ندارند، الگوي رشد مشابهي دارند. مربيان بهداشت و پزشكان كودك براي بررسي رشد و سلامت كودك از منحني پايش رشد استفاده مي‌كنند كه محدوده طبيعي قد و وزن و رشد كودك را نشان مي‌دهد كه از ميانگين قد و وزن هزاران كودك سالم و طبيعي به دست آمده است.

منحنی رشد برای پیگیری وضعیت رشد کودکان در طول زمان طراحی شده است به نوعی که تغییرات وزن در زمان‌های مختلف قابل تفسیر باشد. این منحنی با استفاده از وزن کردن گروهی از کودکان سالم (سنین مثلا 6-0 سال) تهیه شده و دارای 2 حد بالا و پایین است که برای دختران و پسران حد بالا و پایین آن کمی متفاوت است. منحني خطي صدك 50 درصد كه پررنگ‌تر مشخص مي‌شود و به تفكيك سن از تولد تا 36ماهگي جنس دختر و پسر بر اثر آمار ترسيم شده است. منحني خطي صدك به اين معني است كه از هر 1000 كودك دختر و پسر 500 نفر بالاي منحني و 500 نفر پايين منحني هستند و رشد مناسب و خوب روي منحني خطي 50درصد قرار مي‌گيرد. در دوران رشد طبيعي چنانچه كودكي بيماري، سرماخوردگي يا اسهال و استفراغ بعد از 6 ماهگي و تغذيه خوب نداشته باشد، رشد منحني خطي پايين‌تر نشان داده مي‌شود. اين نمودارها براي نوزاداني كه زودتر از موعد به دنيا آمده‌اند يا وزن‌شان كمتر از سن تولدشان است نيز مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

كودكان علاوه بر رشد جسمي بايد از نظر رشد روحی و حركتي نيز مورد توجه قرار گيرند و سلامت روحي و حركتي آنها نيز پيگيري شود. شيرخواران در 3-2 ماهگي گردن مي‌گيرند، در 6 ماهگي مي‌نشينند و از يك سالگي مي‌ايستند و به تدريج راه می‌روند. از ابتداي 2 سالگي تكلم را شروع كرده و چند كلمه بيان مي‌كنند و در آخر 2 سالگي كلمات و جملات را به طور كامل بيان مي‌كنند. اين رشد روحي- حركتي بايد توام با روابط عاطفي والدين و آموزش حركتي كودكان باشد. رويش دندان‌هاي شيري كودك از 6 ماهگي شروع شده و تعداد آنها 20 عدد است كه تا آخر 2سالگي به تدريج رويش دارد. تاخير در رويش دندان‌ها تا يك‌سالگي از اهميت رشد برخوردار نبوده و تغذيه خوب باعث رشد خوب دندان‌هاست.

بسیاری از مادرانی که به این کارت  منحنی رشدتوجه دارند می‌دانند خطوط روی کارت چگونه رسم می‌شود. رسم این خطوط بسیار ساده است. باید اولین ماه تولد نوزاد را در خانه شماره یک سال اول زندگی بنویسید و ماه‌های بعد را در ادامه آن قرار دهید. 

وزن کودک در اولین روز تولد را در خانه اول (جلوی مقدار وزنی که داشته) علامت بزنید. برای ماه بعد، یک خط را از 2 ماهگی به طرف بالا رسم کنید. سپس وزن کودک را اندازه گرفته و از روی عدد وزن هم یک خط به طرف داخل بکشید. محل برخورد این خط، نقطه مورد نظر است. به همین ترتیب، هر ماه کودک را وزن کرده و این نقطه را پیدا کنید اما برای رسم نمودار باید نقطه هر ماه را به ماه بعد، با یک خط وصل کنید.

 این خط در واقع رشد بچه را نشان می‌دهد و منحنی رشد به دست می‌آید. بهتر است برای هر کودک، عمل وزن کردن را در روز تولدش انجام دهید. برای مثال، اگر کودک در ۱۷ تیر به دنیا آمده، وزن کردن ماه بعد او ۱۷ مرداد و به ترتیب ۱۷شهریور، ۱۷ مهر و... است.