پنج روند روابط تجاری و مناسبات حوزه انرژی ایران و ترکیه

گروه انرژی- بیژن خواجه پور، اخيرا آینده روابط ایران و ترکیه مورد توجه كارشناسان.بوده است به ویژه در شرایطی که آنکارا و تهران در مورد سوریه مواضعى مخالف دارند. پیشتر درباره سرد شدن مناسبات و فروریختن تجارت رو به رشد و همكارى حوزه انرژی میان این دو کشور همسایه گمانه‌زنی‌هایی شده است٬ با این‌ حال آنچه در ادامه می‌آید نشانگر آن است که چشم‌انداز تجاری و مناسبات حوزه انرژی این دو کشور مثبت است.

به گزارش بولتن نیوز به نقل از المانیتور، تحریم‌های بین‌المللی و تنش‌های منطقه‌ای بر سر سوریه می‌تواند روابط اقتصادی رو به رشد ایران و ترکیه را خدشه دار کند٬ اما علیرغم تمامی این مسائل٬ روند روابط ایران و ترکیه همچنان مثبت است.

اخیرا از تانِر ییلدیز٬ وزیر انرژی ترکیه نقل شد که علیرغم فشارهای غرب بر ترکیه برای کاهش واردات انرژی از ایران٬ آنکارا به واردات نفت و گاز از ایران ادامه خواهد داد.

ترکیه سالانه ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز از ایران وارد می‌کند واین در حالی است که آقای ییلدیز در «کنگره جهانی انرژی» در کره جنوبی اظهار کرد که اگر ایران گاز بیشتری برای عرضه داشته باشد٬ترکیه بیش از این اندازه نیز حاضر به خرید گاز از ایران خواهد بود.

وزیر انرژی ترکیه در این کنگره همچنین تاکید کر که کشورش در سال جاری پنج میلیون تن (صد هزار بشکه در روز) نفت خام از ایران خریداری کرده است که در سال ۲۰۱۴ نیز این واردات دستکم در این حد باقی مخواهد ماند. آقای ییلدیز خاطرنشان کرده است که پایین آوردن میزان واردات نفت خام از ایران٬ اقتصاد این کشور را در معرض «تهدید» قرار خواهد داد.

واضح است که همکاری دو کشور در حوزه انرژی٬ به ویژه واردات گاز ایران از سوی ترکیه٬ سنگ بنای مهمی در روابط دو جانبه دو کشور است٬ با این‌حال ارزیابی میزان ثبات روابط تهران و آنکارا در شرایط چالش‌برانگیز کنونی٬نیازمند درک طبیعت مناسبات و روابط ایران و ترکیه است.

ایران و ترکیه در طول تاریخ به سبب پیوندهای فرهنگی و مذهبی٬ روابط خوبی با یکدیگر داشته‌اند. اگرچه این دو کشور همچنین در منطقه با یکدیگر به رقابت نیز پرداخته‌اند، معهذا در مقایسه با سایر روابط دو جانبه میان کشورهای منطقه رابطه ایران و ترکیه همواره یک رابطه قوی و پاىدار بوده است. در کنار وابستگی متقابل حائز اهمیت اقتصادی و تجاری٬ در حوزه سیاست خارجی نیز٬ هر یک به طرف مقابل به عنوان کشوری اسلامی و همسایه‌ای راهبردى ٬توجهی ویژه دارد.

در یک دهه گذشته٬هسته روابط ایران و ترکیه بر تقویت تجارت و روابط انرژی استوار بوده است. حجم تجارت ایران و ترکیه در سال ۲۰۱۲ به ۲۱.۳ میلیارد دلار رسید و این در حالی است که میزان این روابط در سال ۲۰۰۲ برابر بود با ۱.۲ میلیارد دلار.

این رقم نشان می‌دهد که ترکیه یکی از شرکای تجاری مهم ایران به شمار می‌رود. به گفته وزارت اقتصاد ترکیه٬ در سال ۲۰۱۲ ایران سومین وارد کننده بزرگ محصولات ترکیه بوده است. این وزارتخانه می‌گوید ارزش محصولات صادر شده به ایران ۹.۹ میلیارد دلار بوده ااست. در همین سال٬ ایران نیز با عرضه ۱۱.۴ میلیارد دلار کالا٬ ششمین عرضه کننده بزرگ محصولات به ترکیه شناخته شده است. ارقام ارائه شده حاکی از آن است که روابط تجاری میان دو کشور از سال از سال ۲۰۱۱ تا سال ۲۰۱۲ به میزان ۳۳ درصد افزایش یافته است. پنج کالای وارداتی اصلی‌ای که ترکیه از ايران وارد كرده است، عبارتند از نفت خام٬ گاز طبیعی٬ مواد اولیه پتروشيمى٬فلزاتی غير آهن و همچنین مواد شیمیایی آلی.

در صورت ادامه روند داد و ستد ایران و ترکیه٬ این دو کشور٬ قادر خواهند بود به هدف افزایش روابط تجاری به حجم ۳۰ میلیارد دلار تا سال ۲۰۱۵ دست یابند. دو کشور در جريان سفر رسمی عبدالله گل٬رئیس جمهور ترکیه به ایران که ماه فوریه سال۲۰۱۱ انجام شد٬با امضای توافقنامه‌ای متعهد به احقاق این هدف شدند.

لازم است به این موارد توجه شود:

۱. ظرفیت صادرات گاز ایران رو به افزایش است و ترکیه نیز در مقابل مایل به افزایش واردات گازی از ایران. این اقدام مستلزم سرمایه‌گذاری‌های جدید برای افزایش ظرفیت خط لوله صادرات است که با توجه به ظرفیت‌های صنعتی و وضعیت بازار طرفین٬ نگرانی‌ای در این زمینه وجود ندارد.

۲. حضور رو به رشد شرکت‌های ترکیه در بخش‌هایی چون ساخت و ساز٬ کشاورزی صنعت و انرژی.

۳. نقش حائز اهمیت ترکیه به عنوان مسير ترانزيت زمينى کالاهای وارداتى به ایران که این مسئله به ویژه از زمان اعمال تحریم‌های بین‌المللی علیه خطوط حمل و نقل کالا به ایران٬ از اهمیت بالایی برخوردار شده است.

۴. ایران به سرعت دارد مسیر واردات کالاهای مورد نیازش را از امارات متحده عربی به ترکیه تغییر می‌دهد تا کالاهای وارداتی‌اش از مسير ترکیه به ایران ارسال شوند. حجم کالاهایی که سال ۲۰۱۱ از کانال امارات به ایران ارسال شده بود٬بالغ بر ۱۶میلیارد دلار بود که حال ترکیه به تدریج دارد جای امارات را در این روند می‌گیرد. در عین حال٬ هزاران شرکت ایرانی در ترکیه دست به سرمایه‌گذاری زده‌اند تا هم از ترکیه به عنوان بستری برای تسهیل نقل و انتقال‌ کالا و معاملات مالی استفاده کنند و هم از فرصتهاى اقتصادی ترکیه بهره ببرند.

۵. شرکت‌های ایرانی مایلند با سرمایه‌گذاری در ترکیه در منطقه حضور پیدا کنند و در عین حال از تجربه‌های شرکت‌های ترکیه که در حوزه منطقه‌ای و بین‌المللی موفق بوده‌اند٬بیاموزند.

علاوه بر موارد فوق٬ از جنبه تجاری نیز دو کشور میان یکدیگر پیمان اجتناب از اخذ مالیات مضاعف و همچنین پیمان حفاظت و توسعه سرمایه‌گذاری به امضا رسانده‌‌اند. در عین حال هر دو از اعضای برجسته دو ائتلاف تجاری هستند٬ سازمان همکاری اقتصادی (اکو) و گروه هشت کشور اسلامی در حال توسعه (که با نام اختصاری دی هشت- D8- شناخته می‌شود). «اکو» یک سازمان تجارت منطقه‌ای است و «دی هشت» نیز ائتلاقی از هشت کشور اسلامی شامل ایران٬ترکیه٬ مالزی٬اندونزی٬مصر٬ نیجریه٬پاکستان و بنگلادش است.

روشن است که رابط میان ایران و ترکیه بر پایه منافع حوزه انرژی و اقتصادی استوار است٬ هرچند توسعه‌های منطقه‌ای و تنش های سیاسی می‌تواند این روابط را در کوتاه مدت و میان مدت تخریب کند. عاملی که برخی تحلیلگران از آن به عنوان تهديد در روابط میان دو کشور یاد می‌کنند٬ اهمیت رو به رشد کردستان عراق به عنوان عرضه‌کننده انرژی به ترکیه است. این درست است که ترکیه حال بیش از گذشته اقدام به خرید نفت خام از کردستان عراق می‌کند٬ اما نه تنها هیچ بازیگری در منطقه نمی‌تواند جای ایران را به عنوان عرضه کننده گاز به ترکیه بگیرد٬بلکه با فعال شدن ظرفیت‌هاى جدید ایران در حوزه صادرات گاز٬ اهمیت این کشور از گذشته نیز بیشتر خواهد شد.

با این حال مواردی چون دوام تحریم‌های بین‌المللی و تنش‌های منطقه‌ای که از سوریه و عراق ناشی می‌شود می‌تواند بر روی روابط دو کشور تاثیر مخرب داشته باشد. تغییرات استراتژیک منطقه٬ به ویژه روند سیاسی کنونی در مصر و عربستان سعودی نیز تاثیر مستقیم و غیرمستقیمی بر روابط ایران و ترکی دارد. اما علیرغم تمامی فراز و نشیب‌های احتمالی تهران و آنکارا بازیکنان حائز اهمیتی در این منطقه رو به تغییر باقی می‌مانن و دو کشور٬ در عین همکاری به رقابت با یکدیگر نیز ادامه خواهند داد. این روندی است که ایران و ترکیه برای قرن‌های متمادی بدون مواجهه‌اى جدی دنبال کرده‌اند و همچنان نیز این روند با فراز و نشیب‌های همیشگی خود ادامه خواهد داشت. در عین حال٬ افزایش تجارت و سرمایه‌گذاری میان دو کشور نیز به معنای آن خواهد بود که جوامع کسب و کار هر دو طرف از ذینفعان مهم روابط مناسب میان دو کشور خواهند بود که به منظور حفاظت از منافع تجاری٬ از روابط آرام و با ثبات میان دو کشور پشتیبانی خواهند کرد.