اوج ابتکار معماری ایرانیان در معرض تخریب
در این میان برخی شهرهای کرمان از جمله ماهان از غنای خاصی برخوردار است، ماهان در نزدیکی شهر کرمان قرار دارد و باغ شهری بزرگ مملو از باغهای انار و تاکستانهای گسترده و میوه های مختلف سردسیری است سرشار از زیبایی و اعجاب برانگیز، این شهر در مسیر کرمان و ماهان قرار دارد و با محور رویایی هفت باغ به شهر کرمان متصل می شود.
باغ شاهزاده ماهان با ثبت جهانیش و ابنیه تاریخی موسوم به شاه نعمت الله ولی از جمله داشته های این باغ شهر زیبا است که تلفیقی از معماری بدیع ایرانی و هنر نمایی معماران در استفاده از آب در بناهای ایرانی است.
در حقیقت معماران کرمانی در ساخت بناهای ماهان تلفیقی از خلاقیت و مهندسی ایرانیان در استفاده از آب به کار برده اند.
در این میان عمارت شتر گلوی ماهان از جمله منحصر به فرد ترین بناهای تاریخی شهر ماهان محسوب می شود.
در واقع شترگلو عنوانی است که به یکی از ابداعات منحصر به فرد ایرانیان داده شده است، این روش نوعی معماری بوده است که در گذشته برای عبور آب از مناطق غیر هم سطح به کار می بستند و یا اگر مانعی در مسیر آب وجود داشته است سعی می شده که با استفاده از این روش مانع برطرف و آب به سوی دیگر منتقل شود.
همچنین از این روش در ایجاد آبنماها در خانه های مجلل گذشته استفاده می شده است در واقع در این روش که در برخی موارد نیز برای حفاظت از سلامت آب و عدم ورود جانوران به مجاری آب انجام می شده است آب در یک سوی بنا با شیب و مجاری ویژه وارد کانالی شبیه گلوی شتر می شده است و با زوایایی مناسبی که توسط معماران به این کانال داده می شده است آب از سوی دیگر با فشار بیرون می زده است که در بناهای موسوم به شتر گلوی ماهان از این روش برای ایجاد آبنما استفاده شده بود و بالای این آبنمای زیبا دو بادگیر بزرگ و زیبا نیز ساخته شده بود و در واقع یکی از زیباترین و بدیع ترین بناهای فنی ایجاد شده در ماهان همین بنای شتر گلو بوده است.
همچنین در باغ شاهزاده ماهان بدون استفاده از این روش و جایگزین کردن کانال شترگلو توسط شیب دامنه کوه دهها آبنما ایجاد شده و بدون استفاده از موتور پمپ دهها آبنما کار می کرده اند و در هر حوضچه ای که به سمت پائین احداث شده است یک آبنما نیز ایجاد شده است.
اما در شتر گلو نه شیب است و نه عامل طبیعی دیگر و این تنها ابداع معمار بوده است که آبنما بدون هر گونه موتور پمپ کار می کرده است و صدایی مانند کاروان شتر نیز ایجاد می کرده است.
اما هم اکنون این بنای منحصر به فرد تبدیل به خرابه ای در معرض تخریب قرار گرفته است. قنات وکیل نیز که این بنای زیبا را سامان می داده است نیز به دلیل خشکسالی خشکیده است و معابر آب مملو از آشغال و به محلی برای زباله ها تبدیل شده اند.
هر چند سعی شده است با اختصاص بودجه قسمتهایی از این بنا از جمله داخل بنا و بادگیرها مرمت شوند اما گویی کمبود بودجه و بی توجهی به این بنا عملیات مرمت را نیمه کاره گذاشته و مدتهاست این بنا به حال خود رها شده است.
دربهای زیبای این بنا و پنجره هایش نیز با آجر پر شده است و یکی از دیواره های حیاط عمارت نیز کشیده نشده است و عملا به دلیل پر شدن دربها و پنجره ها از آجر امکان بازدید از این مکان نیز وجود ندارد و درختان موجود در عمارت نیز در حال خشک شدن است.
وجود خانه های تاریخی تخریب شده در اطراف شتر گلو نیز صحنه ای دلخراش از وضعیت نابسامان این بناهای تاریخی برجای گذاشته است.
هر چند گفته می شود که تخریبها به دلیل بی توجهی مالکان این بنا روی داده است اما با توجه به اینکه این بنای تاریخی از اهمیت بسیار بالای تاریخی و به خصوص در زمینه نوع معماری برخوردار است بسیار تعجب آور است که، این بنا که می تواند در شهری تاریخی و زیبا مانند ماهان به مرکز گردشگری تبدیل شود چرا هم اکنون مرکز تجمع زباله ها است.
این بنا متشکل از قنات وکیل، مجرایی زیبا با کاشی های سبز رنگ بوده که آب از مسیر این کانال وارد حیات زیبای بنا می شده است و در قالب کانالهای و جوبهای زیبایی که دست ساز معماری شهر بوده است وارد محوطه باغ می شده است.
باغ این عمارت مملو از درختان کهنسال سرو، کاج، انار و میوه ها و گلهای چهار فصل بوده است که هم اکنون یا خشک شده اند و یا در حال خشک شدن هستند.
قنات سالها قبل به دلیل خشکسالی و بیشتر دخالتهای انسانی خشکیده است.
سپس آب از مسیر شتر گلو وارد بنا می شده و آبنمایی در میانه حوضی در عمارت سرپوشیده بوده است که دو بادگیر در بالای آن تعبیه شده است که از جمله بزرگترین و زیباترین بادگیرهای استان کرمان هستند در اطراف این حوض چندین رواق و اتاق و صفه قرار داشته است و همچنین باقیمانده این ابنیه پا برجاست.
اما این تمام ابداعات نبوده است بلکه معماران با استفاده از بادگیرها هوای گرم بیرون را با استفاده از دهلیزها وارد ساختمان می کرده و با استفاده از آب و آبنما موجود در ساختمان خنک می کرده و با همین دهلیزها باد را به سمت اتاق ها و قسمتهای مختلف عمارت منتقل می کرده است.
محمد صدوقی، کارشناس میراث فرهنگی در خصوص وضعیت این بنا به خبرنگار مهر گفت: سالها قبل خطر تخریب این بنا بسیار زیاد بود که با توجه به اینکه رسانه ها در زمینه لزوم حفاظت از بنا توجه لازم را به کار بستند از تخریب آن جلوگیری شده و شتر گلوی ماهان مورد توجه میراث فرهنگی قرار گرفت و در جمله بناهای تاریخی محسوب شد.
وی افزود: در آن زمان دیوارهای مجموعه و بادگیرها و سقف بنای اصلی مرمت شد اما مرمت نیمه کاره رها شد بطوریکه بخشی از دیوار باغ ساخته نشد و هنوز مصالح ساختمانی در سردر بنا رها شده است.
وی تصریح کرد: برای جلوگیری از ورود مردم به شتر گلو راههای ورودی هم با استفاده آجر پر شده است و تنها درب چوبی هم بسته است و شرایط لازم برای بازدید از این مجموعه وجود ندارد.
وی گفت: این بنا در واقع سازه ای آبی است که نشان دهنده توانایی های بالای معماران ایرانی است.
صدوقی اظهارداشت: در واقع این بنا از اهمیت بسیار بالایی از نظر معماری برخوردار است، ماهان از مهمترین شهرهای تاریخی ایران است و وجود باغ شاهزاده ماهان، مقبره شاه نعمت الله ولی در این شهر و وجود بناهای متعدد تاریخی و منحصر به فرد و بافت باغ شهری ماهان نشان دهنده جایگاه ویژه این شهر است.
وی ادامه داد: ماهان به وسیله محور گردشگری هفت باغ به کرمان متصل می شود و دهها مجتمع گردشگری در این مسیر قرار دارد ضمن اینکه ماهان در مسیر ارگ تاریخی بم و راین و همچنین شهر کوتوله ها نیز قرار دارد.
صدوقی افزود: متاسفانه کمبود اعتبار و عدم پویایی آفت بناهای تاریخی استان کرمان شده است و بسیاری از بناهای کرمان در معرض تخریب قرار دارند که یکی از آنها همین بناهای شتر گلو است.
وی ابراز امیدواری کرد که مسئولان میراث فرهنگی کرمان بودجه لازم برای تکمیل کردن مرمت شتر گلو اختصاص دهند.
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
