ظریف؛ وزیرترین وزیر امور خارجه ایران

وحید عسگری : ظریف با سابقه طولانی زندگی در آمریکا و موقعیت علمی رفیع به راحتی می توانسته تابعیت آمریکایی هم بگیرد، در حالی که هرگز چنین نکرده و وقتی در سال 86 از نمایندگی ایران در سازمان ملل کنار گذاشته شد، به ایران بازگشت و باز هم در حالی که می توانست به عنوان یک کارشناس و صاحب نظر مطلع به مصاحبه و موضع گیری علیه عملکرد دولت نهم و دهم در عرصه سیاست خارجی بپردازد، هرگز چنین نکرد و به فعالیت های علمی و دانشگاهی خود بسنده نمود.

 به گزارش بولتن نیوز، کابینه دولتهای متوالی ایران وزرای خارجه بسیاری را تجربه کرده است. از نخستین وزیر امور خارجه رسمی ایران، میرزا عبدالوحاب خان معتمد الدوله نشاط در فاصله سالهای ۱۱۹۸ تا ۱۲۰۳ خورشیدی (۱۸۱۹ تا ۱۸۲۴ میلادی) تا احمد میرفندرسکی به عنوان آخرین وزیر خارجه ایران پیش از پیروزی انقلاب اسلامی و البته کریم سنجابی، ابراهیم یزدی، صادق قطب زاده، محمدعلی رجایی، میرحسین موسوی، علی اکبر ولایتی، کمال خرازی، منوچهر متکی و علی اکبر صالحی به عنوان وزرای امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، همگی در یک صفت مشترک بوده اند که همین وجه مشترک یکی از دلایل اصلی انتصاب ایشان به سمت صدارت وزارت خارجه نیز بوده است؛ تسلط بر تکلم به زبان انگلیسی.

از پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا به حال هیچ یک از وزرای امور خارجه تحصیلات سیاسی یا امور بین الملل نداشته اند و هر آنچه از عالم سیاست خارجی و دیپلماسی می دانسته اند، حاصل حضور و تجربه اندوزی ایشان در مناصب دیپلماتیک بوده است.

منوچهر متکی در وبسایت شخصی خود آورده است: ... {نمایندگی مجلس} برای منوچهر متکی، جوانی که با رأی مردم به مهم‌ترین مرکز تصمیم‌سازی کشور وارد شده بود، تجربه‌های گرانسنگی را با وجود تلخی بسیاری از این حوادث رقم زد. ... منوچهر متکی از تاریخ فوق {هفتم خرداد 1363} تا زمان منفک شدن از وزارت امورخارجه یعنی آذرماه 1389 به مدت حدود 27 سال کارمند این وزارت خانه بود. برای او حضور مستمر در یکی از حساس‌ترین و سیاسی‌ترین وزارتخانه‌های کشور فرصت مغتنمی برای تجربه‌اندوزی در حوزه روابط خارجی اعم از دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی بود. (زندگینامه منقول در وبسایت شخصی).

کنش صحیح در ساحت دیپلماسی اگر چه نیاز به تجربه هم دارد، اما قطع یقین اگر آنچه در این عرصه جریان دارد، دانش اندوخته ای نشده بود، حالا رشته های متعدد دانشگاهی مرتبط با دیپلماسی، راه اندازی نشده بود. ضمن اینکه مواجهه با تجربیات زمانی موثرتر خواهد بود که از روی دانش و آگاهی باشد.

انتخاب محمدجواد ظریف از سوی حسن روحانی برای تصدی وزارت امور خارجه و رای اعتماد قابل توجه نمایندگان مجلس به او را باید نقطه عطفی در ساحت دیپلماسی و سیاست خارجی کشور ارزیابی کرد.

محمدجواد ظریف متولد ۱۳۳۸، در سال ۱۳۵۵ با ویزای دانشجویی به آمریکا عزیمت کرده و در سال 1367 دکترای مطالعات بین المللی خود را از دانشگاه دنور ایالت کلرادو گرفته است. وی پیش از آن نیز کارشناسی ارشد خود را در حوزه روابط بین‌الملل و در دانشگاه ایالتی سانفراسیسکو به پایان برده بود.

ظریف در سال‌های 57 تا 59 مشاور سرکنسولگری ایران در سانفرانسیسکو و پس از آن تا سال 61 مشاورت سیاسی، رایزنی و کارداری نمایندگی ایران در سازمان ملل را تجربه کرده است. ظریف همچنین در سال‌های 67 و 68 مشاور علی اکبر ولایتی، وزیر خارجه وقت بوده است.
وی سال 68 تا 71 سفیر و معاون نماینده دایم نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد شد و با پایان ماموریتش در سازمان ملل، 10 سال معاونت حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه را برعهده داشت.

از سال 81 تا 86 برای بار دوم به عنوان سفیر ایران مسئولیت نمایندگی دائم ایران در سازمان ملل را پذیرفت. ظریف پس از بازگشت تا سال 89 دستیار ارشد وزیر امور خارجه بود.

وی در مجامع بین‌المللی نیز مسئولیت‌هایی را برعهده داشته است. سال 71 رییس کمیته حقوقی مجمع عمومی چهل و هفتم سازمان ملل متحد در نیویورک، سال 72 ریاست کمیته نگارش اجلاس آسیایی حقوق بشر در بانکوک، ریاست اجلاس افتتاحیه کنگره حقوق بین الملل ملل متحد در نیویورک را بر عهده داشته و ریاست اجلاس‌ها و نشست‌های متعددی مانند کمیته حقوقی مشورتی آسیایی - آفریقایی، کمیته سیاسی هشتمین اجلاس سران کنفرانس اسلامی تهران، نشست کارشناسان ارشد هشتمین اجلاس سران کنفرانس اسلامی تهران، کمیته کارشناسان اعتمادسازی، کمیته سیاسی دوازدهمین اجلاس سران غیرمتعهدها در دوربان، سمپوزیوم اسلامی گفتگوی تمدن‌ها، کمیسیون خلع سلاح ملل متحد، کنفرانس آسیایی نژادپرستی و تبعیض نژادی، کمیته متخصصان گفتگوی تمدن‌ها در جده و کمیسیون فرهنگی یونسکو در نیویورک را نیز عهده دار بوده است.

ظریف از 82 تا 84 معاون مجمع عمومی سازمان ملل متحد بود. ظریف سخنگویی هشتمین اجلاس سران کنفرانس اسلامی تهران در تهران را نیز برعهده داشت.

عضو هیات علمی گروه عمومی دانشگاه تهران بوده و در مقاطع دکتری و کارشناسی ارشد در حوزه‌های دیپلماسی در سازمان‌های بین‌المللی،‌ سازمان‌های بین‌المللی و موضوعات جهانی، حل و فصل اختلافات در سازمان ملل متحد، امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی، مبانی حقوق بشر، حقوق بشر و سازمان‌های بین‌المللی، حقوق بشر و سیاست جهانی تدریس کرده است.

محمدجواد ظریف به لحاظ شرایط علمی، تخصصی و حتی سوابق و تجربیات لازم برای تصدی وزارت امور خارجه بهترین گزینه و سرآمد همه وزرای خارجی پیشین است.

حسن روحانی خود به اعتبار سالها حضور در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، دبیری شورایعالی امنیت ملی و ریاست مذاکرات هسته ای دارای سوابق و تجربیات زیادی در عرصه دیپلماسی است و یقینا تصدی وزارت خارجه در دولت او کار آسانی نخواهد بود چرا که روحانی اقتضائات و ملاحظات این عرصه را خوب می شناسد.

از سوی دیگر مسائل و تحولات عرصه سیاست خارجی پس از انقلاب اسلامی همواره یکی از چالش های اصلی دولت های جمهوری اسلامی ایران بوده است. انتخاب سیاست نه شرقی نه غربی برخلاف آنکه در داخل کمتر از سوی موافقان و مخالفان آن فهم شده است، اما از سوی دو قدرت شرقی و غربی آن روزهای جهان و حالا قدرت برتر غربی خیلی بهتر درک شد و همین سنگ بنای یک دشمنی عمیق و دامنه دار از سوی آنان با انقلاب اسلامی و نظام برآمده از آن را پی ریزی کرد و باعث شد، جمهوری اسلامی ایران با چالشهای مدام در عرصه بین المللی مواجه باشد و البته این شرایط متاثر از دیدگاه انقلابی جمهوری اسلامی ایران برای شراکت در غم همه مظلومان جهان و دشمنی با همه ستمگران جهان نیز بوده و هست.

محمدجواد ظریف علاوه بر تعهدی که در طول مدت مسئولیت های متعدد خود به مواضع حق طلبانه و عزت طلبانه جمهوری اسلامی ایران از خود به نمایش گذاشته است، کاملا با پیچیدگی های سیاست در عرصه بین الملل به ویژه بسترهای شکل گیری تصمیمات و اقدامات در آمریکا به عنوان طرف حساب اصلی جمهوری اسلامی ایران آشناست.

ظریف همچنین نشان داده که راه های تاثیرگذاری در روند تصمیم سازی ها و تصمیم گیری ها در کشورهای دیگر را می شناسد.

او به اقتضای حضور و همچنین فعالیت دیپلماتیک طولانی مدت در آمریکا، ارتباط گسترده‌ای با جامعه آمریکا و محافل سیاسی و علمی این کشور داشته است. روزنامه هرالدتریبون، در مقاله ای به قلم "وارن هوگ"، به حضور گسترده ظریف در مجامع عمومی آمریکا اشاره می‌کند. هوگ می نویسد: «محمد جواد ظریف به اندازه‌ای در دانشگاه‌ها، محافل عمومی سیاسی و اجتماعی حضور پیدا می‌کند که لیزا اندرسون، رئیس دانشکده امور بین الملل دانشگاه کلمبیا از وی پرسیده است که آیا قصد شرکت در رقابت‌های انتخاباتی آمریکا را دارد؟»


اگر چه شاید سخنان محمدصادق خرازی به عنوان یکی از دوستان ظریف در تمجید از او اغراق باشد، اما آنچه نگارنده نیز از این دیپلمات اخلاق گرا سراغ دارد با این بخش از توصیفات صادق خرازی از ظریف همخوانی دارد که «... ظریف مدیر برجسته، کارشناس قدرتمند و بافکر، انسانی با اخلاق و پرفضیلت است. ... ظریف علاوه بر اینکه یکی از برجسته‌ترین دیپلمات‌های بین‌المللی جمهوری اسلامی است، انسان خداترس و متدین و متادب به آدابی نیز می‌باشد. وی از سران انجمن اسلامی دانشجویان در آمریکا بود. در کار و مسئولیت وی نمی‌توان وقفه‌ای دید. من مایل نیستم از خصوصیات اعتقادی وی سخن بگویم یا مطلبی بنویسم فقط همین را عرض کنم که او یکی از دیندار‌ترین دوستانی است که در زندگی داشته‌ام. ... اگر قرار باشد قدردان و سپاسگزار خدای بزرگ باشیم که انسان‌های نجیب و بافضیلتی را در انقلاب در محک تجربه و خدمت به مردم قرار داده، مصداق خوبی است که شاکر وجود جواد ظریف باشیم. در وزارت امور خارجه انبانی از صورت مذکرات و جلسات متعدد‌جواد ظریف با همتایان، وزرای خارجه یا سخنرانی‌ها و مواضع رسمی و شفاف وی نگهداری می‌شود. در کل این مجموعه مذاکرات و سخنرانی‌ها یک ابهام وجود ندارد. جواد ظریف شفاف سخن می‌گوید، صریح برخورد می‌کند و حرمت طرف مقابل را در نظر می‌گیرد. تلاش می‌کند تا طرف مقابل را اقناع کند به زعم من ظریف برداشت درست و دقیقی از تحولات سیاسی دارد. فعل و انفعالات نظام بین‌المللی را خوب می‌شناسد و نقاط تهدید و فرصت را تشخیص می‌دهد. وزیر خارجه باید دقیق، نکته بین و ریز‌بین باشد. لازمه شغل وزارت خارجه زیرک بودن وی است که بتواند ذهن طرف مقابل را بخواند. دیپلماسی صحنه ستیز و چالش ذهن‌هاست. ظریف این ظرفیت جدی را دارد. قدرت بیان، سحر سخن و کلام از الطاف خدا به این بنده‌اش است. جواد ظریف شفاف واقعیت‌ها را منتقل می‌کند و می‌داند آنچه می‌ماند داوری تاریخ است و قضاوت مردمی که با چشمان خود همه افعال ما را رصد می‌کنند.»

همچنین سنایی یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در وصف ظریف می گوید: «وی یک دیپلمات برجسته است و دانش و تجربه قابل توجهی در عرصه بین الملل دارد. تصویر خوبی از وی در مجامع دانشگاهی و مجامع بین المللی وجود دارد. آقای ظریف دیپلماتی است که در عین آرمان گرایی و پایبندی به اصول و ارزشهای انقلاب اسلامی، حرفه ای و صاحب فن است و از تخصص و مهارت قابل توجهی برخوردار است. یکی از مشکلات ما این است که برخی از دوستان آرمان گرا، از واقع بینی برخوردار نیستند و شناخت کافی از محیط کاری خود ندارند و از طرف دیگر برخی از متخصصین در داخل کشور وجود دارند که انگیزه ای برای فعالیت در نظام کنونی کشور ندارند. در شرایط حاضر ما به مدیرانی نیازمندیم که از انگیزه و آرمان گرایی برخوردار باشند و در عین حال ظرفیت بالایی از تخصص و واقع بینی و شناخت محیط پیرامونی داشته باشند. آقای ظریف یکی از اینگونه مدیران است.»

جهانگیرزاده دیگر نماینده مجلس نیز تلاش های ظریف در تجاوزگر معرفی شدن رژیم بعث عراق در جنگ علیه ایران را یادآور شده وی می گوید: «عملکرد آقای دکتر ظریف در مجموع مذاکرات قطعنامه 598 نشان‌دهنده ظرفیت‌ها و توانایی‌های ایشان است، ایشان با توانایی‌هایشان عامل اعلام محکومیت عراق در حمله به ایران و اثبات تجاوز رژیم بعث به ایران بود».

اگر موضع دولتمردان کشورهای دیگر درباره انتخاب فردی در ایران به عنوان وزیر امور خارجه را نیز ملاک قرار دهیم، علاوه بر عصبانیت شدید سران رژیم صهیونیستی، اظهارنظر دنیس راس دیپلمات کهنه کار آمریکا و مشاور سابق اوباما در امور خاورمیانه جالب توجه است که می گوید: انتخاب ظریف در واشنگتن و اروپا به عنوان این نشانه تلقی می شود که روحانی قصد تعامل با غرب را دارد، با این حال ظریف فردی نیست که به آمریکا لطفی کند.

شرکت حسن روحانی در مراسم معارفه ظریف در اولین روز کاری بعد از کسب رای اعتماد وزرا از مجلس، نشانه ای از اهمیت این حوزه برای دولت جدید دارد که خود رئیس جمهور به نحوی به آن اشاره می کند و با بیان اینکه یکی از پیام‌های مردم در این انتخابات، تجدید نظر در سبک و سیاق سیاست خارجی بود، می گوید: سیاست خارجی جایی نیست که بدون دقت کسی بتواند در آن سخن بگوید و یا موضع بگیرد و یا در مذاکرات در برابر طرف مقابل مطلبی را مطرح کند، هرگونه اشتباهی در سیاست خارجی برای ملت بسیار بسیار سنگین خواهد بود. مسئولان رده بالا اگر در موضع‌گیری خطا کنند، از جیب مردم خرج کرده‌اند و باید پاسخگوی مردم باشند. در واقع می‌خواستم بگویم که یک پیام مهم 24 خرداد، تجدیدنظر در سیاست خارجی بود، البته نه به معنای تغییر در اصول و مبانی، بلکه تغییر در شیوه عملکرد. سیاست خارجی جای شعار نیست و اگر خیلی دوست داریم که از مردم تکبیر بگیریم، راه دیگری وجود دارد. ما حق نداریم که سیاست خارجی را برای گرفتن تکبیر و کف صرف کنیم، عرصه سیاست خارجی بسیار حساس است و من کلید حل مشکلات‌مان را در این مقطع در دست سیاست خارجی می‌دانم.

رئیس جمهور با بیان اینکه افرادی که بار امانت سیاست خارجی را باید بر دوش می گیرند، باید افرادی حرفه‌ای، با کار دقیق کارشناسی، روی گشاده و شهامت باشند، اظهار می دارد که ما در بیان منافع ملی‌مان باید با کمال شهامت حرف بزنیم و با کسی تعارف نداریم، ولی سخن باید عادلانه، دقیق و منطقی باشد. این عرصه جای شعر و شعار نیست، جای فهم درست مسائل و وقایع جهانی است و اگر نتوانیم به درستی درک کنیم و نتوانیم در تصمیم‌سازی و دیگر مسائل مرتبط با آن موفق باشیم در اجرا نیز موفق نخواهیم بود.

روحانی با اشاره به اهمیت این موضوع که باید با دنیا منطقی صحبت کنیم، گفته است: اگر ملت احساس کند که ما با تدبیر کار می‌کنیم، حتی اگر دنیا هم بخواهد زور بگوید تمام ملت پشت سر ما خواهد بود و اگر شعار بدهیم و بی‌منطق حرکت کنیم و نحوه سلوک ما به گونه‌ای باشد که مردم احساس کنند که ما دقیق عمل نکردیم اجماع ملی ایجاد نمی‌شود. در برابر خارجی‌ها نیازمند قدرت ملی که همان اجماع ملی است، هستیم. اگر ملت احساس کند که ما در راستای منافع آنها قدم می‌گذاریم حتی خارجی‌ها اگر لج‌بازی هم کنند تمام ملت پشت سر ماست. ملت ما منافع و حقوق خود را زیر پا نمی‌گذارد و پیام روشنی را نیز در این ارتباط به دنیا داده است و دنیا باید این پیام را بشنود و حتی اگر نشنود مردم ما قدم‌های استوار خود را در مسیر اهداف و منافع ملی بر خواهند داشت.

ظریف با سابقه طولانی زندگی در آمریکا و موقعیت علمی رفیع به راحتی می توانسته تابعیت آمریکایی هم بگیرد، در حالی که هرگز چنین نکرده و وقتی در سال 86 از نمایندگی ایران در سازمان ملل کنار گذاشته شد، به ایران بازگشت و باز هم در حالی که می توانست به عنوان یک کارشناس و صاحب نظر مطلع به مصاحبه و موضع گیری علیه عملکرد دولت نهم و دهم در عرصه سیاست خارجی بپردازد، هرگز چنین نکرد و به فعالیت های علمی و دانشگاهی خود بسنده نمود.
دیپلمات متخصص، متعهد، اخلاق گرا صفت زیبنده کسی است که هنری کیسنجر نیز از او به عنوان دشمن قابل احترام یاد می کند.