علی معلم: سینمای ما چیزی شبیه به شتر ـ گاو ـ پلنگ است

پس از این گزارش کوتاه نوبت به پخش سوال پیامکی برنامۀ هفت دیشب رسید و سوال دیشب نظرسنجی این برنامه به این ترتیب طرح گردید:

به نظر شما استراتژی سینمای ایران در بازارهای جهانی چگونه باید باشد؟

1- استفادۀ بهیه از همۀ فرصت های موجود

2- تولین فیلم با مضامین جهانی

3- استفاده از کارشناسان مجرب در بازاریابی

4- تحریم به علّت رفتار مغرضانۀ جشنواره ها

برنامۀ هفت دیشب کاملاً حال و هوای انتخاباتی گرفته بود و بارها محمودگبرلو در حاشیۀ مسائل مختلف به انتخابات پیش رو اشاره کرد. اما در بخش "پلان صنوف" گزارشی دربارۀ صنف مدیرتولید تهیه شده بود و برخی از پیشکسوتان این شاخۀ هنری از جمله محمّدصادق آذین، یونس صباحی، یوسف صمدزاده و علی قائم مقامی درخصوص مشکلات این صنف مسائلی را مطرح نمودند.

پس از پخش این گزارش، ضمن اعلام خبری درخصوص آغاز نام نویسی جشنوارۀ دوسالانۀ مستقل فیلمنامه نویسی انقلاب اسلامی به مناسبت 15خرداد، با دعوت از دو مهمان اول برنامه محمّدتقی فهیم و نیما حسنی نسب به نقدفیلم "ملکه" پنجمین اثر بلند سینمای محمدعلی باشه آهنگر که به تازگی به اکران عمومی درآمده بود و مصطفی زمانی، میلاد کی مرام و حمیدرضا آذرنگ درآن به ایفای نقش می پرداختند، نشستند.

در آغاز بحث محمودگبرلو(مجری-کارشناس برنامۀ هفت) ضمن بیان مقدمه ای در رابطه با به فیلم موردبحث، به آماده شدن مردم برای انتخابات و مناظره های انتخاباتی کاندیدا با اشاره به برخی مشکلات فرهنگی گفت: منتقدان وظیفه دارند در این برهۀ خاص زمانی مظالبات و مسائل فرهنگ و جامعۀ فرهنگی را به جزئیات بیشتر و دقیق تر بیان کرده و از کاندیداها سوال نمایند. وی در ادامه با اشاره به برخی از مشکلات ریز و درشت، افزود: بسیاری از مشکلات ما به خاطر مسائل مدیریتی است و ما از کاندیداها درخواست کرده ایم، برنامه های خود را درخصوص سینما بازگو کنند و امیدواریم در هفتۀ آینده این صحبت قسمتی از برنامۀ تبلیغاتی و انتخاباتی کاندیدا ها به خود اختصاص دهد.

نیما حسنی نسب اما برخلاف محمدتقی فهیم، تمام صحبت هایش را با سینما و به طور خاص فیلم موردبحث محدود کرد و ضمن بیان این که "ملکه" تنها بازماندۀ سینمای دفاع مقدس با شرایط استاندراد است، گفت: اگر از "ملکه" حمایت می شد این فیلم استاندراد سینمای دفاع مقدس می توانست به فروش خوبی دست پیدا کند. اما محمّدتقی فهیم، با بیان این که متاسفانه علی رغم تبلیغات خوبی که برای ترغیب کارگردانان به ساخت آثار دفاع مقدسی می شود، بودجه ای مناسب این کارگردانان قرار نمی گیرد، درخصوص "ملکه" گفت: اولین آسیب و مشکل "ملکه" این است که پلات این فیلم تکراری است و درواقع همان "برج مینو" ساختۀ ابراهیم حاتمی کیاست. از این گذشته، هم حفره های اساسی در فیلمنامه مشهودند و هم پیام فیلم مخدوش و غیرقابل دسترسی است. نیماحسنی نسب هم در پاسخ به انتقادات فهیم درخصوص حفره های فیلم نامه، گفت: وقتی پای تحلیل یک فیلم می نشینیم باید با آن به عنوان یک متن هنری برخورد کنیم و به مقولۀ مخاطب نیز بپردازیم. برخلاف نظر آقای فهیم، فیلم برای سازنده اش کاملاً روشن و واضح است اما آن چه موضع فیلم را پیچیده می کند این است که فیلمنامۀ "ملکه" دربارۀ شرایطی نامشخص و در عدم قطعیت، حرف می زند.

در این قسمت از برنامه علیرضا زرین دست، فیلمبردار فیلم سینمایی "ملکه" و از پیشکسوتان عرصۀ فیلمبرداری سینمای ایران، به صورت تلفنی به این نشست نقد وبررسی اضافه شد و درپاسخ صحبت های فهیم که دو شخصیت جمشید و سیاوش در فیلم به عنوان دو قطب رودررو ظاهرمی شوند، گفت: بهتر است وارد این مسائل نشویم و به جای نقد محتوایی به مسائل فیلمبرداری کار بپردازیم. وی در ادامه افزود: من همۀ صحنه های بالای برج را شخصاً طراحی نموده ام و این فیلم اگر قرار بود در هالیوود هم ساخته شود، به همین شکل ساخته می شد. نا گفته نماند گروه "ملکه" موفق به اجرای بسیاری از قسمت های فیلم نشدند و حفره هایی فیلمنامه ای هم که آقای فهیم به آن اشاره کردند، درواقع از چنین مشکلاتی در فیلم ناشی شده اند.

درادامۀ این نشست، نیما حسنی نسب ضمن اشاره به نوع فیلمبرداری و طراحی کلی فیلم، گفت: این فیلمی طوری ساخته شده است که صرفاً به جنگ ایران و عراق نمی پردازد، بلکه فیلمی است با موضع کلی تر و ضدجنگ که این قسمت از صحبت های او نیز با انتقاد شدید محمدتقی فهیم روبرو شد. وی با اشاره به تحمیلی بودن ماهیت جنگ هشت سالۀ ما با عراق، افزود: ما که کشوری حمله نکردیم. جنگ ما دفاع مقدس است و ما در این جا کسی مثل هیتلر نداریم که بخواهیم از موضع ضدجنگ فیلم بسازیم. ما هشت سال جنگ را با رشادتِ جوانان این آب و خاک تحمل کرده ایم و حالا سینمای دفاع مقدس مان باید بازنمود این رشادت ها باشد. ما با نمایش ایرانی بد و عراقی خوب و با حدف المان های بومی، نمی توانیم جهانی شویم و همان بهتر که جهانی نشویم. ما می توانیم در فیلم مان از شخصیت های خاکستری استفاده کنیم ولی استفادۀ از موضع خاکستری لااقل در سینمای دفاع مقدس مان جایز نیست. فراموش نکنیم که این فیلم با بودجۀ دولتی و بیت المال ساخته شده است و در چنین شرایطی فیلم باید به موضعی متعهد باشد، که نظر آحاد مردم و دولت را نمایندگی کند. ما حق داریم با بودجۀ شخصی هرفیلمی را هرطور که می خواهیم بسازیم. در پایان نیما حسن نسب با بازگشت به نظریات اولیه و مثبتش دربارۀ فیلم و مقایسۀ آن با فیلم "پنجره عقبی" هیچکاک، ضمن تجمید از نکات با ارزش تکنیکی فیلم، "ملکه" و موضع ضدجنگش را تایید نمود و گفت: آقای فهیم قصد دارند چیزهایی را به فیلم نسبت بدهند ولی این وصله ها به "ملکه" نمی چسبند.

درقسمت سکانس دیروز گوشه هایی از فیلم"رنگ خدا"(77) و همچنین قسمت هایی از پشت صحنۀ این فیلم به کارگردانی مجیدمجیدی نمایش داده شد. گفتنی است "نگ خدا" چهارمین اثربلندسینمایی مجیدی است.

در قسمت آخر برنامۀ هفت دیشب، میزگردی در راستای سوال پیامکی برنامه تحت عنوان"حضور ایران در بازار جهانی سینما" با حضور حسن نجاریان(قائم مقام بنیاد سینمایی فارابی و سرپرست گروه اعضامی سینمای ایران به جشنوارۀ بین المللی کن که به تازگی به پایان رسید)، امیراسفندیاری(معاونت امور بین الملل بنیادسینمایی فارابی) که به عنوان دو بازاریاب سینما در جشنواره های مختلف، به برنامه دعوت شده بودند و مسعود اطیابی(کارگردان) و علی معلم(تهیه کننده و سینماگر) برگزار شد.

در آغاز این میزگرد، به علت مشکلی برای میکروفون حسن نجاریان پیش آمد، امیراسفندیاری با اشاره به همایشی که به تازگی تحت عنوان "سینماجشنواره" برگزار شده، گفت: متاسفانه این همایش با حضور افرادی غیرمتخصص برگزار شد و از آن بدتر این که از میان این افراد نیز تنها به مخالفین حضور جشنواره ای سینمای ایران درعرصۀ بین المللی، اجازۀ صحبت داده شد. محمودگبرلو نیز با تایید موضع اسفندیاری گفت: درمورد این که ما باید در جشنوارۀ بین المللی شرکت کنیم، هیچ شکی وجود ندارد و تنها بحث بر استراتژی و اتخاذ رویکردی مناسب موضوعیت دارد. اسفندیاری در ادامه به استراتژی تفکیک بازارهای سینمایی از جشنواره ها اشاره کرد و آن را برای پیشبرد اهداف فرهنگی، ضروری خواند. حسن نجاریان که بلاخره مشکل میکروفونش را حل کرده بود، با اضافه شدن به بحث گفت: متاسفانه ما در بنیاد فارابی با بودجه هایی بسیار اندک کار می کنیم. فراموش نکنیم بسیاری از دشمنان ما می خواهند، جمهوری اسلامی در انزوا قرار داشته باشد و ما باید با تمام قوا این انزوای تحمیلی را شکسته و در جشنواره های خارجی شرکت کنیم. البته این اصلاً به این معنی نیست که ما می بایست تمامی سیاست های این جشنواره های بین المللی را بپذیریم.

در این قسمت از برنامه نوبت به دو میهمان دیگر برنامه که به عنوان کارشناسان مخالف بحث به میزگرد دعوت شده بود رسید و در ابتدا مسعود اطیابی با بی هدف و بی برنامه ریزی خواندن حضور جشنواره ای ایران در سال های گذشته، گفت: ما در سیاست گذاری ها کلان "دیپلماسی فرهنگی در عرصۀ بین الملل" را کاملاً فراموش کرده ایم. اسفندیاری نیز با مخالف با نظریۀ اطیابی به آمار بالای حضور ایران در جشنواره ها اشاره کرد و گفت: ما در بیش از 2000جشنوارۀ بین المللی شرکت داشته ایم که محمودگبرلو به یادآوری موضوع بحث پرداخت و افزود: ما دربارۀ جشنواره ها صحبت نمی کنیم. بلکه موضوع بحث ما بازارهای سینمایی بین المللی اند. در ادامه مسعود اطیابی با اشاره به مبلغ بالای 2 الی 3 میلیون دلار که در سال های اخیر خرج حضور ایران در جشنوارۀ کن شده است، گفت: پولی که ما برای حضور در جشنوارۀ کن خرج کرده ایم، از تمام بودجۀ برگزاری جشنوارۀ فجر هم بیشتر است که دو نمایندۀ بنیادفارابی با آمار او اعتراض کرده و گفتند، آقای اطیابی رقم هزینه شده را بسیار زیادتر از واقعیت بیان می کنند. اما اطیابی با حفظ موضع پیشین اش گفت: ما با اعتبار بی دلیلی که جشنوارۀ کن می دهیم، تنها توانسته ایم در این جشنواره حضور بیابیم و به غیر از این به هیچ نتیجۀ خوبی دست نیافته ایم. وی همچنین با آرائۀ آماری دقیق تر گفت: بنیادفارابی سالانه یکصدهزار یورو برای حضور فیلم های ایرانی در جشنوارۀ کن هزینه کرده است که اگر این رقم را برای بیست و دو سه سال حساب کنیم، همان 2 الی 3میلیون دلار می شود و اسفندیاری در اعتراض به صحبت های اطیابی افزود: مشکل ایشان این است که چرا فیلم خودشان، نتوانسته به جشنواره های خارجی راه بیابد.

علی معلم که به علت گیرکردن درترافیک دیرتر از سایر مهمانان به برنامه رسیده بود، با یک پله عقب تر بردن کل مباحث گفت: باید ببنیم که آیا اساساً چیزی به عنوان استراتژی در سینمای ایران وجود دارد یا خیر؟ سینمای دولتی هیچ نگاهی به مخاطب-چه داخلی و چه خارجی- ندارد فلذا مفهوم بازار در سینمای ما که سینمایی دولتی است، هیچ موضوعیتی ندارد. ما برای رسیدن به اهدافی از این دست، نیازمند بازنگری و تغییر ساختارهای سینمای مان هستیم. وی با اشاره به این که سینما در ایران، چیزی همچون شتر-گاو-پلنگ است، افزود: سینمای ایران نه فرهنگی است و نه صنعتی. دربخش فرهنگ، سینما به صنعت حوالت داده می شود و دربخش صنعت نیز به فرهنگ.

درپاسخ به انتقادات شدید علی معلم و مسعوداطیابی، به فیلم هایی که درسال های اخیر درسطح جهانی توسط بنیادسینمایی فارابی فروخته شده است، اشاره کرد و از فیلم هایی همچون "عصر روز دهم"، "شب واقعه" و "ملکه" نام برد. علی معلم با اشاره به برخی سازمان ها و بنیادهای سیمایی در فرانسه که برای حمایت و ترویج زبان فرانسوی فیلم های شان را تا یک دهم قیمت به فروش می رسانند، گفت: متاسفانه ما هیچ نهاد و سازمانی به این شکل نداریم و حتی تحمل فعالیت نهادهای موجود را هم از دست داده ایم. وقتی خانۀ سینما تحمل نشود، امکان دارد که فردا همین بنیاد سینمایی فارابی را نیز تعطیل کنند. پس همان بهتر که چیزی نگوییم.

در پایان این میزگرد هم به روال میزگردهای هفته های پیش برنامۀ هفت و غالب برنامه های تلوزیونی به این شکل، کار به جدل و جنگ به جای بحث و تبادل نظر کشید و دقایق پایانی بحث درحالی به اتمام رسید که کمتر مخاطب می توانست متوجه صحبت های میهمانان برنامه شود، چراکه هرکدام از این مهمانان تنها با شلوغ کاری و مشاجره، صحبت طرف مقابل را قطع کرده و ناتمام می گذاشتند.

درپایان برنامه گبرلو با اعلام این که گزینۀ دوم با 7/54% بیشترین آرای مخاطبان را در مسابقۀ پیامکی این برنامه به دست آورده است، اظهار داشت، تولید فیلم با مضامین جهانی، موثرترین گزینه از دیدگاه مخاطبان برنامۀ هفت به عنوان بهترین استراتژی برای حضور سینمای ایران در عرصۀ بازارهای بین المللی، بوده است و به عنوان حُسن ختام، تیتراژ برنامه با موسیقی فیلم "قلاده های طلا"(90-ابوالقاسم طالبی) ساختۀ سرگئی کروتسنکو پخش و به اتمام رسید.