آنلاين مي‌شوم، پس هستم

اعتياد به اينترنت، نوعي اختلال روان‌شناختي ـ اجتماعي است كه شامل نوعي وابستگي رفتاري به اينترنت است و استفاده بيمارگونه و وسواسي از اينترنت را شامل مي‌‌شود. فرد معتاد دست‌كم ۳۸ ساعت در هفته، وقت خود را صرف استفاده از اينترنت در مواردي كه مورد نظرش نيست مي‌كند. البته ميزان استفاده هر فرد از اينترنت بستگي به عوامل بسياري دارد. ممكن است شما بنا به حرفه خود نياز به استفاده گسترده‌اي از اينترنت داشته باشيد يا به خاطر ارتباط با اقوام و دوستان راه دور خود مجبور باشيد دائما وارد اين دنياي مجازي شويد‌. در واقع در اين‌گونه موارد صرف وقت زياد در اينترنت لزوما مسأله‌ساز نيست. اما اگر جست‌وجوي مداوم در اين دنياي مجازي به خواست خود شما نيست و شما را از روابط خانوادگي‌، شغل يا ديگر مسائل مهم زندگي‌تان دور ساخته است‌، شما نا‌خواسته به اينترنت اعتياد پيدا كرده‌ايد‌.

عوامل روان‌شناختي فراواني بر قدرت و جذابيت اينترنت دلالت دارند. همان ويژگي‌هايي كه تشكيل‌دهنده قدرت اينترنت هستند، همگي داراي قابليت اعتيادآور براي توده مردم هم هستند. طبقه متوسط جامعه بر اساس نيازهاي مختلف وارد فضاي اينترنت مي‌شوند. بسياري نيز براي سرگرمي و گذران وقت از اينترنت استفاده مي‌كنند.

با اين حال اگر وقتي را كه به خواست خود در اينترنت مي‌گذرانيد از كل اين زمان كم كنيد و بيش از دو ساعت در روز زمان حضور ناخواسته شما در اينترنت باشد، دورشدن از اجتماع حقيقي، افسردگي، بدخوابي، چاقي و تنبلي در كمين شماست.

شخص معتاد هنگام اتصال متوجه گذشت زمان نيست. از خواب و استراحت صرف نظر مي‌كند و بدون اينترنت، حالت آشفتگي، عصبانيت، بداخلاقي و در نهايت افسردگي پيدا مي‌كند و زماني كه اين امكان فراهم شود، تمام حالت‌هاي فوق در او از بين مي‌رود.

يكي از كاربران اتاق‌هاي گفت‌وگو در پاسخ به اين پرسش كه روزي چند ساعت آنلاين است مي‌گويد: «هر وقت بياي همين جا هستم.

هميشه هم در همين اتاقم. اگر هم جواب ندادم بدان كه خوابم. كافي است دو سه تا كنترل+ جي بزني تا بيدار شوم.» با اين حال او در پاسخ به اين كه در اين اتاق چه مي‌كند جواب خاصي ندارد: «خب با مردم آشنا مي‌شوم. بعضي‌ها خيلي باحالند. بعضي‌ها هم نه. فكر مي‌كنند اگر جواب آدم را بدهند چيزي ازشان كم مي‌شود. ساعت‌هايي هم هست كه كسي نيست و آن وقت در اتاق آهنگ پخش مي‌كنم. هم خودم گوش مي‌كنم هم اگر كسي وارد اتاق شود احتمال اين كه خوشش بيايد و بماند بيشتر است. بعضي‌ها هم كه اينجا كاسبي مي‌كنند.» اشاره او به افرادي است كه براي فروش فيلترشكن‌ها و بدافزارها تبليغ مي‌كنند.

البته همين اتاق‌ها گاهي نقش يك فضاي آموزشي را هم مي‌تواند بازي كند.

يكي از كاربران ساكن قزوين كه معلم زبان انگليسي است به اين اتاق‌ها مي‌آيد تا كسي را پيدا كند و با هم گفت‌وگو به زبان انگليسي را تمرين كنند: «يك ساعت گفت‌وگوي اين طوري بهتر از چند صفحه كتاب خواندن يا فيلم ديدن است. ولي مشكل اينجاست كه گاهي بايد چند ساعت بگردي تا آدمي پيدا كني كه از آمدن به اينجا هدف درست و حسابي داشته باشد و ميكروفون و هدفونش هم كاركند.»

برداشت ذهني بيشتر كاربران اين است كه حضور در اين اتاق‌ها اغلب وقت‌گذراني است. بر اساس نتيجه‌هاي پژوهش دكتر سعيد معيدفر روي ۸۰۰ نفر، نزديك به 25 درصد از مجموعه كاربران نسبت به اينترنت، به صورت حاد اعتياد داشته‌اند. اين رقم حدود يك‌چهارم كاربران را در بر مي‌گيرد. طبق نتيجه‌هاي اين پژوهش بين مسئوليت‌پذيري و اعتياد رابطه معني داري وجود دارد. يعني هر چه اعتياد به اينترنت بيشتر باشد، مسئوليت‌پذيري اجتماعي، كمتر مي‌شود. همچنين بين اعتياد اينترنت و عامل‌هايي از جمله انزواي اجتماعي، ناكامي تحصيلي و كارايي، فقدان حمايت اجتماعي و خود باوري رابطه معني داري وجود دارد. پاسخگويان به طور ميانگين ۱۱ ساعت و ۲۲ دقيقه در هفته به اينترنت دسترسي دارند و مدت زمان اتصال آنان به طور ميانگين يك ساعت و ۵۶ دقيقه بوده است. نتيجه‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد كه شديدترين ميزان اعتياد در سن ۱۹ تا ۳۰ سال بوده است.

البته اگر فكر مي‌كنيد كه هنوز معتاد به اينترنت نشده‌ايد، اما در لبه پرتگاه ايستاده‌ايد، لازم نيست با خواندن اين آمارها قيد استفاده از اين منبع بزرگ اطلاعاتي و ارتباطي را بزنيد يا فرزندانتان را از آن محروم كنيد. آموزش و آگاه‌سازي كاربران از معايب استفاده بيش از حد از اينترنت نقش مهمي در پيشگيري از اعتياد اينترنتي دارد. همين كه شما و فرزندتان از اين خطرات آگاه باشيد خطر به ميزان زيادي كاهش مي‌يابد. شايد به نظرتان عجيب باشد، اما اگر سرعت اينترنت خود را افزايش دهيد نيز كمك بزرگي به پيشگيري از اين خطر كرده‌ايد. كارشناسان معتقدند كه فراهم‌كردن اينترنت پرسرعت، زمان استفاده از اينترنت راكاهش مي‌دهد و كاربر ديگر وقتي اطلاعات مفيد مد نظرش بارگذاري مي‌شود لازم نيست سراغ منابعي كه برايش جذابيت بيشتر دارند بروند. توجه داشته باشيد كه محدودكردن اينترنت مشكلي راحل نمي‌كند، بلكه باعث محروميت از فناوري مي‌شود. به هر حال مهم‌ترين عامل مورد توافق كارشناسان مختلف در پيشگيري از اعتياد به اينترنت، افزايش سرگرمي‌هاي سالم و فعال مانند گردشگري، طبيعت گردي، بازي‌هاي اجتماعي و شادي‌هاي دسته‌جمعي است.

اگر هم فكر مي‌كنيد كه زمان براي پيشگيري گذشته و هم‌اكنون به خيل معتادان اينترنت پيوسته‌ايد، زياد به اعتيادتان فكر نكنيد. چند مرخصي كوتاه از اينترنت در طول روز براي نجات شما كافي است. اگر مي‌بينيد همين مرخصي‌هاي روزانه هم برايتان دشوار است كافي است هنگام استفاده از لپ‌تاپ‌تان به فضايي عمومي‌تر در خانه برويد يا رايانه‌تان را به اتاقي ديگر منتقل كنيد. عامل ديگري هم در ترك اعتياد شما موثر است و اين‌كه به هيچ عنوان از اسامي مستعار در اينترنت استفاده نكنيد. براي استفاده از اينترنت زمان‌بندي و البته هدف و برنامه داشته باشيد. هر از گاهي با ديگران صحبت كنيد. ورزش را نيز دست‌كم در حد نرمش خانگي يا دويدن در فضاي آزاد فراموش نكنيد.

جالب آنجاست كه راه‌هاي ترك اعتياد اينترنتي زيادي هم در خود اينترنت وجود دارد. تصور كنيد كه مي‌خواهيد گزارش تازه‌تان را براي يك رسانه آماده يا گزارش عملكردتان را براي شركت تنظيم كنيد. اصلا فرض كنيد پشت سيستم نشسته‌ايد و مي‌خواهيد سريع وبلاگتان را به روز كنيد، ولي متوجه مي‌شويد كه يك ساعت گذشته و هيچ كار مثبتي انجام نداده‌ايد. مدام لايك زده‌ايد و كامنت گذاشته‌ايد. چه بايد كرد؟ مسلما قول دادن بيهوده به خودتان براي قوي‌كردن اراده و تكرار نكردن اشتباهات گذشته براي اين موقعيت، زيادي تكراري است و بستن دست و پاهايتان به تخت هم علاج كار نيست. خوبيت هم ندارد كه بخواهيد پدر و مادرتان، هر چند دقيقه شما را چك كنند كه به سراغ شبكه اجتماعي مورد علاقه‌تان نرويد يا خود را در درياي ويدئوهاي پياپي غرق نكنيد. شايد تعجب كنيد، اما در اينترنت هم تخت و طناب براي معتادان پيدا مي‌شود. افزونه‌هايي مانند Nanny براي مرورگر گوگل يا Leachblock براي فايرفاكس وجود دارد كه در ساعت‌ها و روزهايي كه خودتان معين مي‌كنيد، دسترسي شما را به سايت‌هايي كه فكر مي‌كنيد وقتتان را تلف مي‌كند مي‌بندد و به كمك آن مي‌توانيد استفاده سنجيده‌تري از اينترنت داشته باشيد. كافي است در افزونه‌هاي مرورگرتان جستجويي كنيد. بعد از مقايسه آنها با هم، افزونه مناسب خودتان را پيدا كنيد و با نصب و تنظيم گزينه‌هاي آن، برنامه ترك اعتياد خود را آغاز كنيد.

با خودتان روراست باشيد، كلاه خودتان را قاضي كنيد و ببينيد كدام سايت‌ها بيشتر وقت‌تان را مي‌گيرد و شما را از كار و زندگي مي‌اندازد. آدرس اين سايت‌ها را به افزونه بدهيد و درجه محروميت خود را تعيين كنيد يعني مشخص كنيد كه در چه ساعت و چه روزهايي، سايت مورد نظر براي شما بسته باشد يا هر روز يا هر هفته يا در يك بازه زماني مشخص، چند دقيقه مجاز به حضور در سايت‌هاي مورد نظرتان هستيد. باقي كارها را به تخت و طناب بسپاريد. مي‌ترسيد وقتي وسوسه شويد با تغيير گزينه‌هاي افزونه، محدوديت‌ها را برداريد؟

تخت‌ها و طناب‌هاي اينترنتي سه راه براي منصرف‌كردن شما در نظر گرفته‌اند. مي‌توانيد يك گذرواژه تعريف كنيد كه هر وقت مي‌خواهيد گزينه‌هاي افزوه را دستكاري كنيد ناچار به وارد‌كردن آن باشيد. شايد در فاصله وارد‌كردن اين گذرواژه سر عقل آمديد. راه ديگر اين است كه در همان تنظيمات اوليه با زدن يكي، دو تيك اضافي، دسترسي به تنظيمات افزونه را در ساعات ممنوعيت، غيرممكن كنيد يا حتي با بستن دسترسي به تنظيمات مرورگر امكان هر كلك ديگري را نيز از خود بگيريد. به عنوان راه حل پاياني در تنظيمات افزونه مي‌توانيد كاري كنيد كه پاك‌كردن و غيرفعال‌كردن افزونه برايتان غيرممكن شود. انتخاب اين كه كدام گزينه مناسب شماست به تجربيات قبلي، شناخت شما از خودتان و ميزان آلودگي خون شما به اينترنت بستگي دارد. بديهي است كه معتاد اگر واقعا معتاد باشد، مي‌تواند با استفاده از مرورگرهاي ديگر، تلفن همراه هوشمند يا اصلا رفتن به خانه دوست و آشنا يا نزديك‌ترين كافي‌نت، مصرف خود را از سر بگيرد، اما اگر در يك زمان مناسب با اين افزونه‌ها سر و ساماني به وبگردي خودتان بدهيد به هر حال اين احتمال هم وجود دارد كه وقت‌تان كمتر هدر برود.