جنبش غیر متعهد ها،تاریخچه ،اهداف،موانع،ظرفیتها

بولتن نیوز: نقاط قوت ملت ایران در 30سال گذشته همواره مورد بایکوت خبری غرب بوده و میباشد،ریاست ایران بر این اجلاس ،در واقع ریاست ملت ایران ونشانگر توانمندی‌های تاریخی آن است که در این برهه از تاریخ عملی می شود و باید فارغ از جریانات سیاسی و سلیقه ای به آن نگاه کرد.بدون شک برگزاری این اجلاس می تواند نقش ارزنده و مثبتی در ایجاد ارتباط مناسب بین اعضاء جنبش داشته و در تحولات جهان امروز تأثیرات به سزایی داشته باشد؛و از سوی دیگر واقعیات و توانمندی های ایران اسلامی را به جهانیان پس از 30سال تحریم بنمایاند.

1-تاریخچه

جنبش غیرمتعهدها در سال 1961 میلادی مطابق با 1340 هجری خورشیدی در دوران جنگ سرد بین آمریکا و شوروی بوسیله برخی چهره‌های سیاسی و جهانی از کشورهای موسوم به« جهان سوم» و هم‌پیمانان آنها راه‌اندازی شد.در ذیل به طور خلاصه تاریخ اجلاس گذشته و تصمیمات متخذه را مرور میکنیم

1-نشست اول

نخستین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد در ششم سپتامبر ۱۹۶۱ در بلگراد تشکیل شد. بنابر شرایطی که برای شناخت کشورهای غیر متعهد تعیین شده بود از ۲۵ کشور برای شرکت در کنفرانس دعوت به عمل آمد. جو بین‌المللی آن زمان – دوره جنگ سرد و تشدید تشنجات بین‌المللی – بیم برخورد بلوک‌ها و آغاز جنگ جهانی سوم را به وجود آورده بود، لذا تاکید کنفرانس بیشتر بر حفظ صلح و امنیت جهانی و رفع اختلافات از طریق صلح و همکاری بین‌المللی بود. اکثریت شرکت کنندگان را کشورهای تازه استقلال یافته با خاطرات تلخ از استعمار غرب تشکیل می‌دادند. به همین دلیل نسبت به غرب بدبین بوده و بیشتر به شرق تمایل داشتند

2-نشست دوم

دومین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد از ۵ تا ۱۰ اکتبر۱۹۶۴ در قاهره پایتخت مصر تشکیل شد. در این کنفرانس سران ۴۷ کشور شرکت کرده بودند. اغلب اعضای جدید را کشورهای تازه استقلال یافته تشکیل می‌دادند. هدف اصلی کنفرانس بررسی بحران‌های جهانی و چگونگی یافتن راهی جهت تامین و استقرار صلح بود.

3-نشست سوم

با آنکه قرار بود کنفرانس سران عدم تعهد هر سه سال یک بار تشکیل شود، اما به علت اوضاع و احوال جهانی، سومین کنفرانس سران جنبش عدم تعهد شش سال بعد از اجلاس دوم یعنی در سال ۱۹۷۰ (از هشتم تا دهم سپتامبر) در لوزاکا پایتخت زامبیا با شرکت ۵۳ کشور عضو تشکیل شد. این کنفرانس ضمن پرداختن به مسائل مربوط به حفظ صلح و امنیت بین‌المللی بر ضرورت استقلال کلیه ملل به خصوص مستعمرات پرتغال در جنوب آفریقا تاکید کرد. در زمینه مسائل اقتصادی از افزایش شکاف بین کشورهای غنی و فقیر اظهار تاسف شد و تنزل سهم کشورهای در حل توسعه در زمینه‌ صادرات طی دهه‌های ۵۰ و ۶۰ میلادی مورد توجه قرار گرفت.

4-نشست چهارم

چهارمین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد از ۵ تا ۹ سپتامبر ۱۹۷۳ در الجزیره تشکیل شد. شرکت‌کنندگان در این کنفرانس ۷۵ کشور بودند و مصوبات آن در زمینه مسائل سیاسی از جمله تبعیض نژادی در آفریقای جنوبی، رودزیا، کامبوج، کره، حقوق دریاها و مواد مخدر بود. در زمینه‌ مسائل اقتصادی به موضوعاتی چون روابط کشورهای پیشرفته و در حال توسعه، انتقال تکنولوژی و سیستم بین‌المللی مالی و پولی توجه داشت.

5-نشست پنجم

پنجمین کنفرانس سران کشورهای غیرمتعهد در کلمبو پایتخت سریلانکا از تاریخ ۱۶ تا ۱۹ اوت ۱۹۷۶ برگزار شد. ۸۶ کشور به عنوان عضو، ۹ کشور و ۱۲ سازمان بین‌المللی به عنوان ناظر و ۷ کشور به عنوان مهمان در این کنفرانس شرکت داشتند. اختلاف نظرهایی که از قبل در جنبش عدم تعهد موجود بود از این کنفرانس شکل روشن‌تری به خود گرفت و به طور کلی کشورهای شرکت کننده به دو گروه تندرو یا مترقی و میانه رو یا معتدل تقسیم شدند. اگر چه تعداد کشورهای میانه‌رو که بیشتر طرفدار غرب بودند زیادتر بود ولی فعالیت سازمان یافته گروه‌های تندرو تاثیر زیادی بر مصوبات کنفرانس گذاشت. با این همه تصمیمات کنفرانس کلمبو را می‌توان نسبتا معتدل و به دور از تندروی دانست. در این اجلاس بر سر تصاحب کرسی‌های دفتر هماهنگی جنبش عدم تعهد که تعداد آن از ۱۷ عضو به ۲۵ عضو افزایش یافته بود رقابت شدیدی درگرفت.

6-نشست ششم

ششمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد ۴ الی ۹ سپتامبر۱۹۷۹ در هاوانا پایتخت کوبا، با حضور ۹۴ کشور عضو، ۲۰ کشور و سازمان ناظر و ۱۸ کشور و سازمان مهمان در حالیکه چند ماه بیشتر پیروزی انقلاب اسلامی نگذشته بود برگزار شد، مراحل نهایی عضویت جمهوری اسلامی ایران در جنبش پایان یافت و جمهوری اسلامی ایران رسما به عضویت این جنبش درآمد. در این اجلاس موضوعاتی همچون اوضاع در خاورمیانه، پیشنهاد اخراج مصر از جنبش ( به خاطر امضاء قرارداد صلح کمپ دیوید با اسرائیل)، عضویت کامبوج و اوضاع اقتصادی بین‌المللی مورد بحث قرار گرفت. در این اجلاس وقتی پیشنهاد پشتیبانی از خواسته‌های جمهوری اسلامی ایران علیه آمریکا مطرح شد، تعدادی از کشورها تاکید کردند که بایستی تجاوزات آمریکا به ایران و دخالت نظامی شوروی در افغانستان هر دو با هم در جلسات جنبش مطرح و بررسی شود.

بندهای ۱۳۹ ، ۱۴۰ و ۱۴۱ بیانیه پایانی این ششمین اجلاس سران عدم تعهد به طور کلی به ایران اختصاص یافت و در آنها نسبت به پیروزی تاریخی انقلاب مردم ایران در سرنگون کردن رژیم پیشین و ایجاد امیدواری برای تمام مردم جهان در به دست آوردن آزادی و تحکیم استقلال، ابراز مسرت و خشنودی شد. همچنین در بیانیه پایانی اجلاس‌ هاوانا، از قطع روابط ایران با اسراییل و آفریقای جنوبی و نیز خروج ایران از پیمان سنتو استقبال به عمل آمد. در اجلاس هاوانا، پیشنهاد عراق برای میزبانی اجلاس هفتم سران یعنی بعد از کوبا مورد تصویب قرار گرفت

7-نشست هفتم

هفتمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد از ۷ الی ۱۱ مارس ۱۹۸۳ در دهلی نو پایتخت هند، با حضور ۱۰۰ کشور عضو، ۱۵ کشور و سازمان ناظر و ۲۵ کشور و سازمان مهمان برگزار شد. یک سال و نیم پس از شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، وزارت امور خارجه کشورمان خواستار تغییر محل برگزاری اجلاس شد و تهدید کرد در صورت برگزاری در عراق در اجلاس مذکور شرکت نخواهد کرد و ریاست دوره‌ای عدم تعهد را به رسمیت نخواهد شناخت. جمهوری اسلامی ایران تلاش‌های دیپلماتیک بسیاری را برای ترغیب کشورهای عضو مصروف داشت. عراق نیز متقابلا اقدامات بسیاری را برای جلب توجه کشورها به برگزاری اجلاس در این کشور به عمل آورد منجمله اینکه اقدام به احداث ساختمان و مجموعه‌ای با هزینه‌ای بالغ بر یک میلیارد دلار کرد. این کشور حتی پیش نویس بیانیه پایانی اجلاس را به سه زبان تهیه و پرچم کشورهای عضو جنبش را در بغداد به اهتزاز درآورده بود. ولی با ورود نیروهای ایران به خاک عراق در عملیات رمضان (ژوئیه ۱۹۸۲) و متعاقب آن حمله هوایی جنگنده‌های ایران(توسط سر لشکرخلبان شهیدعباس دوران و همراهان) به بغداد وضعیت جدیدی به وجود آمد. با توجه به نزدیک بودن زمان برگزاری اجلاس (سپتامبر ۱۹۸۲)، فیدل کاسترو رهبر کوبا در ماه اوت پیشنهاد تشکیل اجلاس وزرای جنبش عدم تعهد و تعیین محل دیگری برای برگزاری هفتمین اجلاس سران را مطرح کرد. با توجه به حوادث فوق و پیگیری‌های جمهوری اسلامی ایران، موضوع تغییر محل اجلاس سران از بغداد به جای دیگر به صورت جدی مورد توجه قرار گرفت و نهایتا محل کنفرانس از بغداد به دهلی نو تغییر یافت.

8-نشست هشتم

هشتمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد، ۱ الی ۶ سپتامبر ۱۹۸۶ در حراره پایتخت زیمبابوه با حضور ۱۰۱ کشور آغاز به کار کرد. این اجلاس با حضور مقام معظم رهبری، ریاست جمهوری وقت در حالی که خانم ایندریا گاندی ریاست اجلاس را به عهده داشت، برگزار شد. یکی از بحث‌‌انگیزترین موضوعات مطرح شده در این اجلاس مسئله جنگ ایران و عراق بود. هیئت جمهوری اسلامی ایران در این اجلاس با موفقیت توانست از تصویب بیانیه‌ای که به ابتکار کشورهای عرب حامی عراق تنظیم شده و خواستار توقف بدون قید و شرط جنگ بود جلوگیری کند. در آن زمان هنوز بخشی از خاک ایران در تصرف عراق بود.

9-نشست نهم

نهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد، ۴ الی ۷ سپتامبر ۱۹۸۹ بلگراد با حضور ۱۰۲ کشور برگزار شد. این دومین بار بود که ریاست اجلاس سران عدم تعهد به یوگسلاوی می‌رسید. برگزاری این اجلاس مصادف بود با تحولات عمده در نظام دو قطبی جهان و از بین رفتن جنگ سرد. با توجه به وضعیت جدید، اعضا جنبش در خصوص نحوه اداره و ادامه کار آن دچار اختلاف شده بودند. عده‌ای با استناد به اینکه قطب بندی‌های دوران جنگ سرد از میان رفته و جنبش فلسفه‌ وجودی خود را از دست داده است، پیشنهاد تغییر نام یا ادغام آن با گروه ۷۷ را مطرح می‌کردند در حالی که جمع کثیری از اعضا ضمن تایید ایجاد تغییرات در صحنه بین‌المللی معتقد بودند که جنبش زنده است و برای تحقق اهداف خود راه درازی در پیش دارد. یوگسلاوی در مقام رئیس در این اجلاس تلاش کرد موضوعات اساسی در اسناد از جمله مباحث مربوط به استعمار زدایی و برقراری نظام نوین اطلاعات و ارتباطات را از دستور کار حذف کند که با تلاش کشورهای چپ از جمله کوبا مجددا به آن اضافه شد. در این اجلاس نهم از سوی طرفداران دو ایده مذکور بحث‌های زیادی صورت گرفت، ولی در نهایت دراین اجلاس کشورهای عضو تصمیم گرفتند ضمن پایبندی به اصول جنبش، به فعالیت‌های دسته جمعی خود ادامه داده و در گسترش همکاری با کشورهای توسعه یافته تلاش کنند.

10-نشست دهم

دهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد ، ۱ الی ۶ سپتامبر ۱۹۹۲ در جاکارتا پایتخت اندونزی با حضور ۱۰۸ کشور آغاز به کار کرد.

از جمهوری اسلامی ایران هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور وقت کشورمان در راس هیئت شرکت کرد.مهمترین موضوع بحث در این اجلاس، موضوع تغییر نظام حاکم بر روابط بین‌الملل و چگونگی برخورد جنبش با آن بود. نتیجه مباحث مذکور حاکی از آن بود که جنبش عدم تعهد نه تنها موفق به حفظ هویت و ماهیت خویش گردیده بلکه با گذار از این دوره بحرانی آماده رویارویی و مواجهه با چالش‌های جدید در جهان شده است. از این نظر اجلاس دهم را می‌توان یک مقطع مهم در تاریخ جنبش عدم تعهد به حساب آورد چرا که جنبش به دلیل اجماع نظر میان کشورهای عضو در خصوص ضرورت تداوم حیات خود و ارتقاء نقش آن در عرصه‌ بین‌المللی، هویت وجودی خود را در دوران پس از جنگ سرد بازیافت. مهمترین مسائل منطقه‌ای مطرح شده در این اجلاس عبارت بودند از : مسائل مربوط به آسیای جنوب شرقی، افغانستان، درگیری اعراب و اسرائیل، لبنان، بوسنی و هرزگوین، آفریقای جنوبی، قاچاق مواد مخدر، تروریسم، استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌‌ای، همکاری بین‌المللی اقتصادی برای توسعه محیط زیست.

11-نشست یازدهم

یازدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد از تاریخ ۱۴ الی ۲۰ اکتبر ۱۹۹۵ در شهر کارتاهنا در کلمبیا با حضور ۱۰۹ کشور برگزار شد. این اجلاس علاوه بر بیانیه‌ پایانی خود یک بیانیه در خصوص آنکتاد و یونیدو صادر کرد و در طول اجلاس مسائل متعددی مورد بررسی قرار گرفت که اهم آنها عبارتند از: تجدید ساختار سازمان ملل، خاتمه دوران جنگ سرد و مشکلات اقتصادی و اجتماعی موجود در جهان سوم، خلع سلاح و امنیت بین‌المللی، همکاری بین‌المللی برای توسعه، ضرورت برخورد مناسب جنبش با تحولات بین‌المللی، همکاری‌های اقتصادی و تروریسم.

12-نشست دوازدهم

دوازدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد از تاریخ ۲۹ آگوست لغایت ۳ سپتامبر ۱۹۹۸ در شهر دوربان آفریقای جنوبی با حضور ۱۱۴ کشور به ریاست آقای نلسون ماندلا برگزار شد. در این اجلاس بلاروس به عنوان عضو جدید جنبش عدم تعهد پذیرفته شد. ریاست کمیته سیاسی اجلاس به عهده ظریف، معاون امور بین‌الملل وزارت امور خارجه کشورمان بود. مهمترین موضوعاتی که در این اجلاس مورد بررسی قرار گرفت و در بیانیه‌ نهادیی گنجانده شد عبارت بود از: نقش جنبش عدم تعهد، گفت‌وگوی بین تمدن‌ها، تجدید ساختار سازمان ملل، وضعیت مالی سازمان ملل، تروریسم، بدهی‌های خارجی، محیط زیست و توسعه، علوم و تکنولوژی، همکاری‌های جنوب، کشورهای کمتر توسعه یافته، نژادپرستی، تبعیض نژادی و مواد مخدر.

13-نشست سیزدهم

سیزدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد از تاریخ ۲۰ الی ۲۵ فوریه ۲۰۰۳ در شهر کوالالامپور مالزی با حضور ۱۶ کشور برگزار شد. با انصراف بنگلادش که در اجلاس قبلی به عنوان میزبان اجلاس بعدی انتخاب شد و سپس انصراف اردن از برگزاری اجلاس سران، اجلاس مزبور در مالزی برگزار شد. این اجلاس با حضور محمد خاتمی، رئیس جمهور وقت کشورمان در راس هیئت ایران برگزار شد. این اجلاس نخستین اجلاس سران عدم تعهد بعد از واقعه یازدهم سپتامبر بود و لذا موضوع تروریسم به یکی از مباحث عمده اجلاس سیزدهم تبدیل شد. از آنجا که اجلاس کوالالامپور یک ماه پیش از حمله آمریکا به عراق و در بحبوحه مباحث شورای امنیت سازمان ملل در خصوص عراق برگزار شد، به طور طبیعی مسئله عراق از اصلی‌ترین موضوعات مطرح در سخنرانی سران کشورهای شرکت کننده در اجلاس بود.

14-نشست چهاردهم ۲۰۰۶

چهاردهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد از تاریخ ۱۲ الی ۱۶ سپتامبر ۲۰۰۶ در هاوانا پایتخت کوبا با حضور ۵۸ کشور سطح سران برگزار شد. پیش از برگزاری اجلاس چهاردهم سران در کوبا، اجلاس وزرای امور خارجه دفتر هماهنگی عدم تعهد در کوالالامپور و به ریاست کشور مالزی بعنوان رئیس اجلاس سیزدهم در خرداد ماه ۱۳۸۵ (‌مه ۲۰۰۶) برگزار شد. دو روز نخست آن در جلسات کارشناسان ارشد، به تدوین پیش نویس بیانیه نهایی اجلاس سران اختصاص یافت. اعلامیه پوتراجایا، بیانیه فلسطین، بیانیه مربوط به فعالیت‌های هسته‌‌ای صلح آمیز جمهوری اسلامی ایران و بیانیه ابراز همدردی با قربانیان زلزله در اندونزی صادر شد. صدور بیانیه جداگانه در ارتباط با فعالیت‌های هسته‌‌ای جمهوری اسلامی ایران، مهمترین موضوع مورد توجه رسانه‌های گروهی در این اجلاس بود و پیوستن دو کشور دومینیکا و آنتیگوا باربودا به جنبش عدم تعهد، اختلاف مصر و لیبی برای میزبانی اجلاس بعدی سران، اختلاف الجزایر و صحرا در خصوص پاراگراف‌های مربوط به مسئله صحرا و بالاخره اختلاف پاکستان و افغانستان و هند در خصوص پاراگراف‌های مربوط به فعالیت گروه‌های تروریستی در مناطق مرزی جنوب و شرق افغانستان از دیگر نکات قابل ذکر در این اجلاس بود. تلاش لیبی برای جلوگیری از تصویب میزبانی مصر بی‌نتیجه ماند، اما پاراگراف‌های مربوط به صحرا و دو پاراگراف مربوط به افغانستان در بیانیه پایانی اجلاس در پرانتز باقی ماند و تصمیم‌گیری در خصوص آنها به اجلاس سران در هاوانا موکول شد.

15- نشست پانزدهم

 نشست سران جنبش عدم تعهد در شرم الشیخ مصر در تاریخ ۱۱-۱۶ جولای، ۲۰۰۹ تشکیل شداز این میان ۴۰ کشور در سطح رئیس کشور و نخست وزیر و معاون رئیس جمهور شرکت کردند. دبیرکل سازمان ملل متحد و رئیس شصت و سومین نشست مجمع عمومی سازمان ملل نیز در این اجلاس شرکت داشتند. اجلاس پانزدهم سران به درخواست آرژانتین و شورای صلح جهانی برای عضویت ناظر در جنبش عدم تعهد پاسخ مثبت داد. ریاست هیئت جمهوری اسلامی ایران در این اجلاس بر عهده منوچهر متکی وزیر خارجه وقت قرار داشت. در پایان اجلاس ۷ سند مشتمل بر سند نهایی اجلاس، اعلامیه سران شرم‌الشیخ، اعلامیه روز بین‌المللی نلسون ماندلا، اعلامیه ضرورت پایان بخشیدن تحریم‌های مالی، تجاری و اقتصادی آمریکا علیه کوبا، اعلامیه فلسطین، طرح عمل جنبش عدم تعهد (۲۰۰۹ الی ۲۰۱۲) و گزارش گزارشگر اجلاس به تصویب رسید. اجلاس پانزدهم سران پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران برای میزبانی شانزدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد در سال ۱۳۹۱ مطابق با ۲۰۱۲ میلادی را به تصویب رساند. بر این اساس جمهوری اسلامی ایران به مدت ۹ سال تا سال ۱۳۹۷ مطابق با ۲۰۱۸ میلادی، عضو تروئیکای جنبش می‌باشد و از سال ۱۳۹۱ لغایت ۱۳۹۴ ریاست دوره‌ای جنبش عدم تعهد را بر عهده خواهد داشت. در پانزدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد در شرم الشیخ مصر (تیرماه ۱۳۸۸) پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران برای میزبانی شانزدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد برای سال ۱۳۹۱ به تصویب رسید.

16-گردهمایی شانزدهم

 شانزدهمين نشست سران جنبش عدم تعهد در شهريورماه 1391در تهران برگزار مي­شود. اين اجلاس، بزرگترين همايش بين­المللي طول تاريخ جمهوري اسلامي است كه 120 كشور عضو جنبش عدم تعهد و 18 كشور و 7 سازمان بين­المللي و منطقه­اي به عنوان ناظر در آن شركت دارند. در اين اجلاس كه طي 6 روز برگزار خواهد شد، کارشناسان در روزهاي 5 و 6 شهریورماه، وزاری خارجه 7 و 8 شهریورماه و سران عدم تعهد 9 و 10 شهریور گردهم مي­آيند. ايران در اين اجلاس، رياست را از مصر كه در دوره قبلي به عنوان رئيس انتخاب شد، تحويل مي­گيرد؛ در واقع در اين اجلاس محمد مرسي، رياست را به احمدي­نژاد تحويل خواهد داد. در اين اجلاس، حدود 7 هزار نفر شركت خواهند داشت و هزينه برگزاري اين اجلاس، توسط هئيت­هاي شركت­كننده پرداخت مي­شود و حتي جنبه ارزآوري نيز براي كشور خواهد داشت

.

. 2-اهداف

 مهمترین هدف جنبش جهانی غیرمتعهدها عدم تعهد و سرسپردگی به قدرت‌های بزرگ و احیاء منشور سازمان ملل متحد بود آنان تلاش جدی بکار بردند تا سازمان ملل متحد به سرنوشت جامعه ملل که پس از جنگ جهانی اول تشکیل شده بود و به اهدافش نرسیده بود، دچار نشود. در هر حال قریب به پنجاه سال است که با تنوع ایدئولوژی‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی اعضاء جنبش غیرمتعهدها به اصول ‌مشترک خود بطور نسبی پایبندی دارند و نشان داده‌اند که قادر به پایه‌گذاری‌های تفاهم‌ها و همکاری‌ها در میان خودشان هستند.

در طول بیش از چهار دهه فعالیت‌های سیاسی و حقوقی و تاحدودی اثرگذار در مدیریت جهانی جنبش یاد شده در پانزده نشست قبلی خود به سندهایی تصریح کرده و آنها را منتشر کرده است که بین ملتها نویدبخش بوده است.

حمایت از حق تعیین سرنوشت، حاکمیت و استقلال ملی و یکپارچگی سرزمینی کشورها، مخالفت با نژادپرستی، مبارزه علیه استعمار از نوع قدیم و جدید، هم‌زیستی مسالمت‌آمیز میان ملت‌ها، مقابله با استفاده از ابزار زور و تهدید در روابط بین‌الملل، تلاش برای صلح پایدار در سایه مدیریت مشترک جهانی و بسیاری از حقوق اساسی ملت‌ها و جامعه جهانی از جمله اهدافی بوده که تاکنون در دستور کار اجلاس‌های سران جنبش عدم تعهد قرارگرفته است.

فلسفه نام‌گذاری این جنبش به جنبش غیرمتعهدها مهار و تعدیل قدرت‌های سلطه‌جو و زیاده‌خواه از راه تحرک و جهش در مناسبات جهانی به نفع ملتها بوده است، طبیعی است تحقق چنین هدفی فارغ از بروکراسی‌های رایج و ساخته و پرداخته قدرت‌ها لازم است، به انجام برسد.
در اراده سران جنبش نه ظلم به دیگران و نه ظلم‌پذیری باید مبنای نظر قرار بگیرد چیزی که رهبر دینی مسلمان مرتبط با دولت‌ها مرحوم سیدجمال اسدآبادی آن را همیشه به رهبران و حاکمان کشورهای مصر، ترکیه، ایران و سایر ممالک توصیه می‌کرد و اساس و استمرار حکومت آنها را مبتنی بر آن می‌دانست.
بعضی از اسناد موجود در سابقه جنبش که بدانها در اجلاس‌های قبلی تأکید ‌گردیده، عبارت است از:
احترام به حقوق بشر و اهداف و اصول منشور ملل متحد
 احترام به حقوق ملت‌ها در دفاع از خویش بصورت فردی و جمعی، در تطابق با منشور ملل متحد

حل مسالمت آ میز مناقشات احترام به مالکیت، برابری حاکمیت و یکپارچگی سرزمینی کلیه کشورها
 ارتقاء گفتگو میان مردم، تمدن‌ها و فرهنگ‌ها و مذاهب بر مبنای احترام به مذاهب، نمادها و ارزش‌های آنها تقویت حقوق بشر و آزادی‌های اساسی برای همه از جمله اجرای مؤثر حق مردم برای صلح و توسعه
 رد هرگونه تغییر خارج از چارچوب قانون اساسی دولت‌ها،رد هرگونه تلاش برای تغییر رژیم
 محکومیت استفاده از مزدوران در کلیه وضعیت‌ها بویژه در مناقشات محکومیت نسل‌کشی، جرایم جنگی و جرایم علیه بشریت مخالفت با تروریسم در تمامی اشکال تقویت و دفاع از چندجانبه‌گرایی و سازمان‌های چندجانبه‌گرا به عنوان چارچوب کاری مناسب برای حل مشکلات، حمایت از تلاش‌های کشورهایی که از مخاصمه‌های داخلی رنج می‌برند، برای رسیدن به برابری، عدالت و صلح و توسعه
15- دفاع و تقویت منافع مشترک، عدالت و همکاری، صرف‌نظر از اختلاف‌های موجود در سیستم‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشورها بر مبنای احترام و برابری حقوق همبستگی به عنوان یک مؤلفه اساسی در میان ملت‌ها در کلیه شرایط؛ مخالفت و محکومیت دسته‌بندی کشورها به عنوان خوب یا شرور بر مبنای معیارهای غیرعادلانه و ناموجه1؛هماهنگی اقدام‌ها و استراتژی‌ها به منظور مواجهه مشترک با تهدیدات علیه صلح و امنیت بین‌المللی.

3-موانع  و مشکلات جنبش

3-1- جنبش غیرمتعهد بعد از خود سازمان ملل متحد فراگیرترین نهاد بین‌المللی است که یکصدو بیست عضو دارد. 53 عضو از کشورهای آفریقائی، 40 عضو از آسیا، 26 عضو از آمریکای لاتین و کارائیب و یک عضو از اروپا. این حجم بالا از کشورها که نزدیک به دوسوم اعضای سازمان ملل را تشکیل می‌دهند و از همبستگی نسبی برخوردارند می‌توانند بیش از گذشته در عرصه‌های بین‌المللی اثرگذار باشند.اما متاسفانه وحدت لازم آنگنه که باید در بین اعضا وجود نداشته است ,واژه «غیر متعهد»بار حقوقی بالایی دارد. اما در واقع برخی از این کشورهارا در واقع نمی توان غیر متعهد نامید.  برخی از آنان مانند عربستان، از تعهد گذشته و رابطه ارباب رعیتی با آمریکا دارند. این کشورها طبعا در راه اهداف جنبش خواسته یا ناخواسته به صورت مانع عمل میکنند

3-2- کشورهای تشکیل‌دهنده این جنبش با جمعیتی که دارند و مساحت سرزمینی زیاد و قلمروهای در اختیار خود و با توجه به آرای پرتعدادی که در مجامع بینالمللی دارند، به آسانی می‌توانند دربرابر یک جانبه‌گرائی قدرت‌های بزرگ بویژه آمریکا مقاومت کنند.اما «متعهد» بودن برخی از آنان به قدرتهای بزرگ مانع مهمی  در سر راه استفاده از این توان سیاسی میباشد

3-3-در جلسات رسمی نیز معمولا اعضا به صدور بیانیه و تأکید به و اصول مشترک اکتفا میکنند. اما امروزه در برابر زورگویانی که مثل آمریکا،که به هیچ نوع منشور و اصول اخلاقی پیبند نیستند؛ بیانیه صرف راهگشا نیست. انتظارملت‌ها این است که این جنبش وفادار عملی مصوبات و اصول خود باشند و راه تسامح در برابر قدرت‌ها را پیشه خود نسازد. هرچند که چنین انتظاری از سران بعضی کشورها ممکن است ساده‌انگارانه تلقی گردد.

3-4- حمایت از فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران که در مقاطع خاص توسط جنبش غیرمتعهدها ابراز گردیده، جای تشکر دارد و در عین حال فرایند پرونده انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای ایران گویای زورگوئی آشکار آمریکا، اسرائیل و غرب بر علیه ایران است. بسیار بجاست در اجلاس تهران با تأکید به حقوق هسته‌ای صلح‌آمیز برای همه کشورها برای خلع سلاح هسته‌ای، دورنگری و برنامه‌ریزی جدی منظور نظر قرار گیردچرا که در تحلیل نهایی حمایت از برنامه صلح آمیز هسته ای ایران حمایت از خود اعضا می باشد زیرا دیر یا زود خود  کشور های مزبور نیز با مشکل زیاده خواهی ابر قدرتها مواجه خواهند شد.

3-5-اقتصاد در جهان امروز نقش اساسی در همه مناسبات دارد . یکی از نقاط ضعف  جنبش ضعف اقتصادی آن در برابر غرب است ، لازم است که اعضای جنبش واقعا« جنبشی »در این مسیر داشته باشند زیرا با وابستگی اقتصادی –درحدی که برخی اعضای جنبش  نسبت به قدرتهای بزرگ دارند- نمی توان مدعی استقلال سیاسی و فرهنگی شد در اینزمینه تلاش و کوشش ملت ایران میتواند الگوی خوبی برای اعضا باشد، جمهوری اسلامی ایران به عنوان هفدهمین قدرت جهان پنج درصد کل تولید ناخالص داخلی جنبش غیرمتعهدها را در اختیار دارد .

ازسویی دیگر کشورهای عضو از ظرفیت نسبتا بالایی  در اقتصاد بر خوردارند که با تکیه بر آن میتوانند قدرت اقتصادی و سیاسی  بالقوه خود را  به فعلیت در آورند.آمارها نشان می دهد 120 کشور عضو جنبش غیرمتعهدها ، نزدیک به 10 هزار میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی دارند .
از سوی دیگر بزرگترین تولیدکنندگان نفت دنیا در بین 120 کشور عضو این جنبش جای دارند که این نیز موجب اعتباری مضاعف برای اعضای آن به حساب می آید

حجم اقتصاد چهار کشور مذکور به همراه دیگر اعضای جنبش معادل یک هفتم کل اقتصاد جهان است، درعین حال کل تولید ناخالص داخلی جهان در سال گذشته میلادی حدود 69 هزار میلیارد دلار اعلام شده که سهم 9 هزار و 900 میلیارد دلاری جنبش غیرمتعهدها از این رقم بیش از 14 درصد است.
صندوق بین المللی پول بر اساس جدیدترین برآورد خود، ارزش کل تولید ناخالص داخلی اعضای جنبش غیر متعهدها را در سال 2011 به میزان 9 هزار و 900 میلیارد دلار اعلام کرد.
اعضای جنبش غیرمتعهدها عمدتا کشورهای درحال توسعه ای هستند که درسال های اخیر با رشد اقتصادی قابل توجهی مواجه شده اند

این جنبش اگرچه دراصل جنبشی سیاسی است که در شرایط دو قطبی بودن جهان تشکیل شد ،اما امروزه از نظر اقتصادی به وزنه سنگینی در عرصه بین الملل تبدیل شده است.
کشورهای ایران، عربستان، ونزوئلا، امارات، عراق، کویت، لیبی و نیجریه از جمله کشورهای نفتی مهم عضو این جنبش به شمار می روندتولید ناخالص داخلی 482 میلیارد دلاری ایران و ظرفیت تولید بیش از چهار میلیون بشکه در روز نفت خام حاکی از اهمیت و جایگاه مهم ،کشور میزبان این اجلاس است .
در واقع جمهوری اسلامی ایران پنج درصد کل تولید ناخالص داخلی این جنبش را به خود اختصاص داده است.هند با تولید ناخالص داخلی یک هزار و 676 میلیارد دلاری بزرگ ترین اقتصاد حاضر در جنبش غیرمتعهدها محسوب می شود و پس از این کشور به ترتیب اندونزی با 845 میلیارد دلار و عربستان با 577 میلیارد دلار قرار دارند.ایران با 482 میلیارد دلار در رتبه چهارم و آفریقای جنوبی با 408 میلیارد دلار در رتبه پنجم قرار دارد.

4-نقاط قوت اجلاس تهران

4-1- تشکیل اجلاس شانزدهم غیرمتعهدها در تهران ، پس از پیروزی ملت مصر و وجریان بیداری اسلامی کشورهای دیگر، ودر فضایی که تقابل جهانی نود و نه درصدی مردم کشورهای غربی دربرابراقلیت یک درصدی زیاده خواه در کشورهای خودشان در جریان است فی نفسه امر مبارکی است در چنین شرایطی تعهد انقلابی دولت و مردم ایران، در برابر قدرت‌های زورگو می‌تواند الگوی منظور نظر سران شرکت‌کننده در اجلاس قرار بگیرد و میتوان گفت با توجه به جایگاه استکبار ستیزی ایران و اهداف استقلال طلبانه  جنبش، میزبانی ایران بر این جنبش به تقویت آن منجر میشود.
4-2- برگزاری اجلاس در تهران و حضور پر تعداد کشورهای عضو وسازمانهای بین المللی از جمله دبیر کل سازمان ملل-برغم تلاش زیاد آمریکا و اسرایی در عدم شرکت ایشان-نشان ازشکست طرح انزوای ایران پس از سه دهه تلاش آمریکا است.

4-3- نقاط قوت ملت ایران در 30سال گذشته همواره مورد بایکوت خبری غرب بوده و میباشد،ریاست ایران بر این اجلاس ،در واقع ریاست ملت ایران ونشانگر توانمندی‌های تاریخی آن است که در این برهه از تاریخ عملی می شود و باید فارغ از جریانات سیاسی و سلیقه ای به آن نگاه کرد.بدون شک برگزاری این اجلاس می تواند نقش ارزنده و مثبتی در ایجاد ارتباط مناسب بین اعضاء جنبش داشته و در تحولات جهان امروز تأثیرات به سزایی داشته باشد؛و از سوی دیگر واقعیات و توانمندی های ایران اسلامی را به جهانیان پس از 30سال تحریم بنمایاند.زیرا در برنامه های بزرگی نظیر اجلاس سران جنبش غیرمتعهدها که چندین هزار مهمان خارجی از بیش از 120 کشور جهان  تعداد زیادی خبر نگار خارجی حضور دارند، در انعکاس واقعیات ایران اسلامی که معمولا در رسانه های غربی عکس نشان داده میشود،نقش مهمی دارد.

4-4-به طور کلی در عرف روابط بین الملل میزبانی اجلاسی به اهمیت کنفرانس غیر متعهد ها فی نفسه برای کشور میزبان پرستیژ بین المللی به همراه دارد . همین نکته بس که غرب به خصوص آ مریکا و صهیو نیست ها ، برای عدم موفقیت ،یا عدم شرکت افراد موثر ،درآن  ،خود را به آب آ تش زدند اما  دست آوردی کسب نکردند.

حسن رحیمی (روشن)

استاد یار دانشگاه بو علی سینا