لزوم تدوین یک نظام منسجم برای مدیریت مصرف آب / کشاورزی ۹۰ درصد آب را می‌بلعد

گروه انرژی: یک پژوهشگر حوزه آب گفت: اگر مصرف آب کشاورزی کنترل و هدایت شود، به راحتی می‌توان کم آبی و خشکسالی بی‌سابقه که پیش روست، را مدیریت کرد.

به گزارش بولتن نیوز ،محمود بزدانی در گفت و گو با بولتن نیوز درباره شرایط بحرانی کم‌آبی و خشکسالی بهار و تابستان پیش رو در برخی استانهای با تنش آبی از جمله تهران، اظهار داشت:
کشور ما امسال وارد پنجمین سال متوالی خشکسالی شده‌است. در ۵۰ تا ۷۰ سال گذشته، هیچ‌گاه چنین دوره‌ای از خشکسالی مستمر را تجربه نکرده بودیم.
نکته مهم این است که ما نه‌تنها با خشکسالی مواجه‌ایم، بلکه میزان بارندگی نیز به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته است. در ۷۰ سال گذشته، سابقه نداشته که هم‌زمان با خشکسالی، چنین کمبود بارشی را تجربه کنیم.
وی افزود:  زمانی که خشکسالی ادامه‌دار می‌شود، ناچاریم برای تأمین آب، از ذخایر آب زیرزمینی برداشت کنیم. این منابع مانند یک حساب امانی هستند که باید پس از برداشت، دوباره تغذیه شوند. اما وقتی خشکسالی به‌صورت مستمر ادامه پیدا کند، فرصتی برای تزریق مجدد آب به سفره‌های زیرزمینی وجود ندارد. در نتیجه، مجبور می‌شویم از ذخایر عمیق‌تر استفاده کنیم که در درازمدت، به کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و افت کیفیت آن منجر خواهد شد.
این کارشناس آب با تاکید بر اینکه یکی از عوامل خشکسالی، گرم شدن زمین است، عنوان کرد: وقتی تغییرات اقلیمی رخ می‌دهد، بارندگی‌ها دچار نوسان می‌شوند، و در این میان، عوامل انسانی نیز دخالت دارند. مدیریت ناکارآمد منابع آبی، مصرف بی‌رویه، و تمرکز بیش از حد جمعیت در یک منطقه جغرافیایی، همه اینها دست‌به‌دست هم می‌دهند تا ما با پدیده خشکسالی مواجه شویم.
وی افزود: متوسط بارندگی در جهان حدود 800 تا 850 میلی‌متر است، در حالی که این میزان در آسیا بین 600 تا 650 میلی‌متر می‌باشد. در کشور ما، به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص، تأثیر تابش خورشید، وسعت زیاد فلات ایران و قرار گرفتن در یکی از گرم‌ترین مناطق دنیا، میانگین بارندگی تنها بین 200 تا 250 میلی‌متر است. در سال‌های اخیر، حتی همین میزان 200 تا 250 میلی‌متر هم به‌طور کامل محقق نشده است. از سوی دیگر، افزایش جمعیت و توزیع نامتوازن آن، همراه با دمای بالای برخی مناطق، باعث شده که ما با مشکلات شدیدتری در مدیریت منابع آبی مواجه شویم.
بزدانی یادآورشد: در شرایط خشکسالی تاکنون، رویکرد دولت‌ها این بوده که از مردم انتظار داشته‌اند با مشکل کنار بیایند، در حالی که دولت‌ها هم نتوانسته‌اند راهکار مؤثری ارائه دهند.از آنجا که ابزارهای سیاست‌گذاری و حکمرانی در همه کشورهای دنیا در اختیار دولت‌ها است، ضروریست که هر دولتی تشکیل می‌شود، با استفاده از ابزارهای حاکمیتی که در اختیار دارد مدیریت منابع را به نحو احسن انجام دهد.

*کشاورزی، آب را می‌بلعد
این کارشناس آب با بیان اینکه در کشور ما، سالانه به‌طور میانگین حدود 100 میلیارد مترمکعب آب مصرف می‌شود، گفت: از این میزان، بیش از 90 میلیارد مترمکعب، یعنی بیش از 90 درصد، در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. در مقابل، حدود 6 تا 8 درصد در بخش صنعت و تنها 2 تا 4 درصد در بخش شرب و بهداشت استفاده می‌شود. حالا اگر این ارقام را با کشورهای توسعه‌یافته مقایسه کنیم، می‌بینیم که وضعیت آن‌ها کاملاً متفاوت است. در این کشورها، تنها حدود یک‌سوم منابع آبی‌شان در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. یعنی در حالی که ما 90 درصد آب خود را به کشاورزی اختصاص داده‌ایم، کشورهای توسعه‌یافته تنها 30 درصد از منابع آبی خود را در این بخش مصرف می‌کنند.آن‌ها بخش عمده مصرف آب را به صنعت اختصاص داده‌اند و با استفاده بهینه از منابع آبی، تولید خود را افزایش داده‌اند. به همین دلیل، بهره‌وری آب در این کشورها به‌مراتب بالاتر از ماست.
وی افزود: این کشور‌ها توانسته‌اند مصرف آب خود را مدیریت کنند. یعنی از روش‌های نوین آبیاری استفاده کرده‌اند، کشاورزی سنتی غرق‌آبی را به کشاورزی مدرن و گلخانه‌ای تبدیل کرده‌اند و به‌جای محصولات پرآب‌بر، محصولات کم‌آب‌بر را جایگزین کرده‌اند. این تغییرات اساسی باعث افزایش بهره‌وری و کاهش مصرف آب شده است. این درحالیست که در کشور ما، هم میزان بارندگی پایین است و هم عمده مصرف آب در بخش کشاورزی اتفاق می‌افتد. 
بزدانی گفت:  اگر الگوی کشت به‌درستی اجرا شود و کشاورزان به سمت محصولات استراتژیک و کم‌آب‌بر هدایت شوند، حتی اگر فقط 10 درصد از کشت محصولات پرآب‌بر کاهش یابد، بسیاری از مشکلات آبی کشور حل خواهد شد و ما از بحران خارج خواهیم شد.
به گفته او، در وهله اول، باید منابع آبی لازم را تأمین کنیم، چراکه اجرای هر برنامه‌ای هزینه‌بر است.

ما باید مفهوم تعدیل مصرف را طراحی کنیم، حتی اگر برای آن هزینه‌ای در نظر گرفته شود، تا در نهایت، آب را به مصرف‌کننده نهایی که خانوارها هستند، انتقال دهیم.

*مصرفی بالاتر از استاندارد جهانی 
این کارشناس آب متذکر شد: در بخش کشاورزی، حداقل باید ۱۰ درصد از مصرف آب کاهش یابد تا این میزان برای مصارف ضروری‌تر، ازجمله آب شرب خانوارها، استفاده شود. 
او با تاکید بر اینکه امروز چالش منابع آبی تنها محدود به تهران نیست، بلکه در سطح ملی مطرح است، گفت: در حال حاضر، ۹۹.۹ درصد جمعیت شهری ما از آب استاندارد و بهینه برخوردارند که حتی از میانگین جهانی هم بالاتر است. همچنین، ۸۷ درصد جمعیت روستایی نیز به آب استاندارد دسترسی دارند، که این هم بالاتر از میانگین جهانی است. یعنی ما توانسته‌ایم این سطح از رفاه را فراهم کنیم.حال آنکه  در بحث مصرف و الگوی مصرف، مشکل اساسی داریم. می‌خواهم صریح بگویم که ما اصلاً رعایت نکرده‌ایم. من به‌عنوان متولی، باید مصرف‌کننده نهایی را آگاه کنم و اعلام کنم که مثلاً شما مجازید روزانه ۱۳۰ لیتر از این کالای حیاتی که هیچ جایگزینی ندارد، استفاده کنید. اما متأسفانه، در کمال ناباوری، می‌بینیم که مصرف آب در برخی مناطق، مانند تهران، تا دو برابر الگوی تعیین‌شده افزایش یافته است. این نشان می‌دهد که ما نیازمند تغییر جدی در رفتار مصرفی هستیم.
وی افزود: ضروری است که  دولت یک نظام تعریف‌شده و منسجم برای مدیریت مصرف ایجاد کند، به‌طوری که مصرف‌کنندگان بر اساس میزان مصرفشان طبقه‌بندی شوند. البته نباید این روند به‌گونه‌ای باشد که به نابرابری اجتماعی دامن بزند. یعنی این‌طور نباشد که افراد با توان مالی بالاتر، حق مصرف بیشتری داشته باشند، چراکه این نگاه با عدالت اجتماعی هم‌خوانی ندارد.درعین‌حال، برای اینکه مصرف‌کنندگان هزینه واقعی آب را بپردازند، باید اصلاحات لازم انجام شود. 
او با بیان اینکه یکی از این اصلاحات، ارائه مشوق به کم‌مصرف‌ها و اعمال هزینه‌های اضافی برای پرمصرف‌ها است، عنوان کرد: مدل این سیاست در دولت سیزدهم نیز اجرا شد؛ به این صورت که کسانی که زیر الگوی تعیین‌شده مصرف داشتند، از تخفیف بهره‌مند شدند.این روش در سایر کشورها، ازجمله کشورهای اروپایی نیز اجرا می‌شود. به این صورت که به کم‌مصرف‌ها مشوق‌هایی مانند کاهش هزینه‌ها ارائه می‌شود. حالا اگر بخواهیم این موضوع را بومی‌سازی کنیم، می‌توانیم به‌جای روش‌های سنتی، از مدل‌هایی مانند کالابرگ برای انرژی‌های تجدیدپذیر استفاده کنیم و مشوق‌های بیشتری به مصرف‌کنندگان بهینه ارائه دهیم.
او گفت: به‌عنوان مثال، می‌توان از کالابرگ برای تشویق مردم به استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، کاهش مصرف و همچنین ایجاد کمپین‌های حمایتی استفاده کرد. همچنین، مشوق‌هایی مانند هدایا یا تخفیف‌ها می‌تواند در این راستا ارائه شود. این اقدامات باید در کشور ما به‌طور جدی‌تر و سریع‌تر اجرا می‌شد، مخصوصاً با توجه به سرانه بارش کشور که تقریباً یک چهارم میانگین بارندگی جهانی است.
علاوه بر این، باید به جغرافیا و شرایط خاص کشورمان توجه کنیم. به‌ویژه موقعیت ایران در فلات مرکزی و تابش شدید خورشید، که دمای بالای آن به مشکلاتی مانند کمبود بارش دامن می‌زند.
یزدانی با اشاره به اینکه در فرآیند مدیریت منابع آب، بخشی هم در غالب هدررفت‌ها اتفاق می‌افتد، گفت: این هدررفت‌ها ابتدا در شبکه‌های توزیع رخ می‌دهد و سپس به شبکه‌های بعدی انتقال پیدا می‌کند. بخش‌هایی از این شبکه‌ها به دلیل فرسودگی و پوسیدگی در معرض هدررفت بیشتر هستند. این وضعیت نه تنها مختص ایران است، بلکه در بسیاری از کشورهای دیگر نیز چنین مشکلاتی وجود دارد. در واقع، در بسیاری از نقاط جهان، هدررفت آب در شبکه‌های توزیع یک مشکل عمومی است.مثلا هدررفت 11 درصدی در تهران موضوعی است که باید به آن توجه بیشتری داشته باشیم و  در راستای اجرای قوانین و اقدامات مؤثر برای کاهش هدررفت آب تلاش کنیم. 
او اضافه کرد: در بحث انتقال انرژی و جلوگیری از استفاده نادرست از منابع، مسئله انشعابات غیرمجاز، چه در آب و چه در گاز، به مشکلی جدی تبدیل شده است. که باید به‌طور جدی با این مسایل برخورد شود. البته قوه محترم قضاییه نشان داده که نسبت به این مسایل حساس است.
او ادامه داد؛ راه‌حل برای مقابله با این موضوع، تقویت عوامل بازدارنده است. یکی از این عوامل می‌تواند مجازات‌های قانونی و برخوردهای سخت‌گیرانه باشد. اخیراً شاهد این بوده‌ایم که دستگاه قضائی کشور اقدامات قانونی شدیدی علیه این تخلفات انجام داده است. برخورد قاطع با انشعابات غیرمجاز باید در دستور کار قرار گیرد تا بازدارندگی لازم برای جلوگیری از این تخلفات فراهم شود.
یزدانی گفت: در کلان‌شهر تهران سالانه 1.5 میلیارد مترمکعب آب مصرف می‌شود و پیک سرانه مصرف در تابستان و تعطیلات نوروزی به بیش از 58 مترمکعب در ثانیه می‌رسد.