شه‌و چله در کردستان
به گزارش بولتن نیوز به نقل از فارس، آخرین برگ‌های پاییز 1403 هم در حال ریختن است، پاییز را به روال هر سال با برگ‌های خزان و رنگارنش بدرقه می‌کنیم و به استقبال زمستان می‌رویم.
نزدیک به هزاران سال است که ایرانیان طبق سنت تاریخی طولانی‌ترین شب سال را به جشن می‌نشینند و خود را برای سوز و سرمای زمستان مهیا می‌سازند.
ریشه آیین شب یلدا به هزاره سوم و چهارم پیش از میلاد برمی‌گردد مراسمات ویژه این شب در گوشه کنار این سرزمین زیبا و اهورایی ویژگی‌های خاص خود را دارد.
شب یلدا را در کردستان «شه‌و چله» می‌نامند و یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های این شب در این استان فرهنگی دورهمی‌های خانوادگی است که در خانه بزرگ فامیل صورت می‌گیرد.
جمع‌شد‌ن‌های دور کُرسی، درست کردن کالک ترش، دلمه برگ مو و کلم، دولمه فلفل سبز و بادمجان، خشکبار و هندوانه از غذاهای و میوه‌های مرسوم در این شب است.
کرسی‌نشینی بخشی جدایی‌ناپذیر شب‌های زمستان به ویژه شب یلدا در خانه کردستانی‌ها است، اعضای خانواده، از کوچک و بزرگ را دور خود جمع می‌کند.
قبل از هر چیزی سری به بازار می‌زنم، از انواع میوه‌های رنگارنگ گرفته تا کالک ترش و تنقلات به عابرین چشمک می‌زنند. بازار سنندج این روزهای شلوغ‌ترین ساعت خود را می‌گذراند.
اگرچه برخی قیمت‌ها سربه فلک کشیده، اما مردم کم و بیش در حال خرید هستند بعضی‌ها تنها به قیمت کردن اجناس بسنده می‌کنند بعضی دیگر میوه بدست از مغازه‌ای به مغازه دیگر سرک می‌کشند.
خرید شب چله برای دخترانی که به تازگی ازدواج کرده‌اند یا در نامزدی و عقد به سر می‌برند رنگ و بوی دیگری دارد، خوانچه‌های شب‌چله عروس باید مهیا شود.
خوانچه‌هایی آراسته از غذا و تنقلات و میوه گرفته تا کادوهایی که نزدیکان برای نوعروس تهیه می‌کنند رسم و رسومی که اگرچه امروز تغییرات زیادی پیدا کرده و به سمت تجمل و تجملگرایی رفته اما هنوز در بین مردمان این دیار از جایگاه خاص خود برخوردار است.
دلمه پای ثابت خوانچه نوعروسان است که از سوی خانواده داماد به همراه چند نفر از نزدیک‌ترین افراد فامیل در شب چله به خانه عروس فرستاده می‌شود تا پاسی از شب این دورهمی‌ها در رقص و پایکوبی و خنده و شادی دور عروس و داماد ادامه پیدا می‌کند.
بهجت خانم از ساکنین محله قدیمی جورآباد سنندج می‌گوید: سال‌ها پیش رسم و رسوم شب چله در عین سادگی برگزار می‌شد.
خانواده داماد، قابلمه دلمه درست می‌کردند با تهیه مقداری میوه و اجیل و البته کادویی در حد وسع راهی خانه عروس خانم می‌شدند، اما امروز روال این مراسم بسیار متفاوت شده تا جایکه برگزاری این رسم هزینه زیادی را به خانواده‌ها تحمیل می‌کند.
رسوم و رسوماتی که در گذشته وجود داشت رسومی که در عین سادگی بسیار ارزشمند و دلچسپ بودند، مردم با وجود تمام مشکلات اقتصادی که وجود دارد تنها به فکر تجمل و تجملگرایی و نشر آن در فضای مجازی هستند.
خانواده‌ها در گذشته‌های نه چندان دور بیشتر در کنار هم جمع می‌شدند و همین صفا و صمیمیت موجب می‌شد از حال روز هم خبر داشته باشیم و اگر هم مشکل و گره‌ای در زندگی یکی بود دیگران برای بازکردن آن کمر همت می‌بستند، شب‌های چله در عین سادگی با یک غذای ساده دور هم می‌گذشت!
یلدا به رسم خانه پدری
ایرانیان باستان شب یلدا را شب تولد الهه مهر "میترا" می‌دانستند و به همین دلیل این شب را جشن می‌گرفتند و گرد آتش جمع می‌شدند و شادمانه رقص و پایکوبی می‌کردند.
شب یلدا تنها یک دقیقه بلند‌تر از شب‌های دیگر است اما همین یک دقیقه موجب شده تا این شب هزاران بار بیشتر از دیگر شب در میان مردم، اقبال یابد سال‌های سال است که دخترها، پسرها، داماد و عروس‌ها و نوه‌ها شب یلدا دور هم جمع می‌شوند و خانه بزرگ فامیل را از سوت و کوری همیشگی نجات می‌دهند.
بساط کرسی و تنقلات روی کرسی دایه سکینه چند روز قبل از شب یلدا چیده می‌شود. خوشبختانه زندگی در بافت قدیمی شهر و بزرگ شدن بچه‌ها در این محلات موجب شده رسوم قدیمی تا حدود زیادی همچنان حفظ شود.
فلسفه میوه‌های شب یلدا
آجیل‌های مخصوص شب یلدا که در میان کردستانی‌ها به آجیل مشکل‌گشا نیز معروف است در ظرف‌های قدیمی روی کرسی چشمک می‌زند. میوه‌هایی شب یلدا براساس یک باور قدیمی باید دارای دانه‌های ریز باشند که نشان از برکت و باروری است.
انار، هندوانه،سیب قرمز و لبو میوه‌های پای ثابت شب یلدا هستند که نماد سرخی خورشید را دارند. خوردن هندوانه در شب یلدا براساس باور ایرانی‌ها باعث می‌شود که در سراسر زمستان، سرما و بیماری بر مردم غلبه نکند انار نیز نماد شادی و زایش است خوردن آن در شب یلدا انرژی و جانی تازه به انسان می‌بخشد.
اینکه چه میزان این تفکرات و سنت‌های باب میان مردم به لحاظ علمی ثابت شده است را نمی‌دانم اما حساسیت دایه سکینه در چیدن بساط شب چله دیدنی است.
کالک تورش شوچله
امیر صادقی، کارشناس ارشد مردم‌شناسی در استان کردستان با بیان اینکه شب یلدا یا «شه‌و چله» در کردستان ویژگی‌های خاص خود را دارد، می‌گوید: اصلی‌ترین ویژگی شب چله، گردآمدن خانواده‌ها با هماهنگی قبلی در کنار هم است به‌صورتی که معمولاً یک هفته قبل از آن مشخص می‌شود که شب چله این سال در خانه چه کسی جمع شوند.
در خانواده‌هایی که پدر و یا مادر در قید حیات باشند معمولاً فرزندان با عروس‌ها و دامادها شب چله را در آنجا می‌گذرانند، اما برای زوج‌ها چون خانواده پدرخانم و پدر شوهر هر دو مطرح است معمولاً نوبت را رعایت می‌کنند.
در تدارکات این جشن سنندجی‌ها چند ماه قبل از شب چله، خربزه‌های کوچکی که از روستای گردشگری سراب قامیش تهیه می‌شود را در تفاله سرکه می‌اندازند تا برای این شب «کالک تورش» که از اصلی‌ترین موارد سفره است را داشته باشند؛ پس از خوردن غذای چرب و سنگین شب چله، میل کردن این خربزه ترش هضم غذا را آسان می‌کند تا بقیه شب نیز بتوان از تنقلات متنوع و میوه‌های رنگارنگ شب چله استفاده کرد.
علاوه بر این، چند ماه قبل از زمستان خوشه‌های انگور را برای شب یلدا نخ کرده و در زیرزمین و یا اتاق دارای سایه از سقف آویزان می‌کنند تا تبدیل به «آنو» شود.
در این شب اگر همسایه‌ها مایل باشند از غذایی که تهیه کرده‌اند به همدیگر می‌دهند که به آن کاسه هاوسا می‌گویند.
داستان‌ها و بازی‌های محلی شوچله در کردستان
در گذشته داستان‌ها و حکایت‌های برگرفته از سرگذشت گذشتگان ساعت‌ها بزرگ و کوچک را سرگرم می‌ساخت و بعد از آن هم نوبت به بازی محلی می‌رسید.
جوراب بازی یا به زبان کُردی "گوروا بازی" پای ثابت بازی‌ها و سرگرمی‌های شب چله در کردستان است، بازی دوز بازی "چوز" از بازی‌های سرگرم کننده شب‌های یلدا در کردستان است.
در حالی که دو نفر در یک گوشه خانه مشغول بازی دوز بودند کمی آن طرف‌تر دو نفر دیگر روی کُرسی مشغول مچ انداختن بودند صدای خنده و خوشحالی بقیه از برد و باخت آنان که مشغول بازی هستند، فضا را پرکرده است.
مادر بزرگ یا پدربزرگ هم در آن ساعت‌های آخر این شب با تعریف کردن چیستان یا به اصطلاح کُردی "مه‌ته‌ل" سرگرم می‌کنند در این میان کودکان و جوان‌ترها بیشتر از بزرگان در تکاپوی یافتن جواب هستند.
کشتی گرفتن و یا "زوران بازی" از دیگر آداب و رسوم شب چله در کردستان بوده است رسومی که البته امروز دیگر اثری از آنها باقی نمانده و چرخ روزگار گرد فراموشی برآنها پاشیده است.
شهری به رنگ یلدا
امسال هم مثل هر سال شهرهای کردستان با المان‌های شب یلدا آذین بندی شده است میادین شهر سنندج از چند روز گذشته با المان‌های مختلف شب یلدا آذین شده و مردم از کودک و نوجوان تا سن و سال کرده‌ها دم را غنیمت شمرده و در کنار این المان‌ها قاب‌های به یادماندنی ثبت می‌کنند.
خورشیدِ فردا کمی در تأخیر است؛ که امشب را در طولانی‌ترین لحظات باهم بودن پر از رمز و راز عاشقانه حیات کنیم؛ پر از نیایش خویشاوندی و همدلی یاد کنیم از پروازهای گذشته، از سفرهای تعالی، معجزات مکرر عمر یلدا شب جوانه زدن امید در دل های نا امید است.
اگرچه شب یلدار طولانی و سرد است اما امید به طلوع خورشید یک یلدای دیگر از راه رسیده و دست من و تو را به زمستانی دیگری پیوند داد.
تفاوت تنها در یک دقیقه نیست در دور هم بودن، در صمیمیت و در سرور و شادی است که شب یلدا را از هر شب دیگری متمایز کرده است.
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
