1500 سال اعتقاد به يك انديشه باطل

به گزارش بولتن نیوز در تاريخ پزشكي جهان٬ كشف و درك صحيح سيستم گردش خون و چگونگي كاركرد قلب انسان٬ از بزرگترين دستاوردهاي دانشمندان بوده است. هرچند امروزه درك و چگونگي عملكرد قلب و سيستم گردش خون انسان از بديهيات علمي است و بيشتر افراد و حتي كودكان با آن آشنايي دارند٬ اما قابل تامل است كه كشف عملكرد اين سيستم بيش از 16 قرن به طول كشيده است. 

بيش از 1500 سال نظريه گردش خون جالينوس٬ پزشك اسطوره ايي يونان باستان٬ بر همه محافل علمي جهان حاكم بود و بيشتر پزشكان و دانشمندان مشهور جهان نظريه جالينوس درباره گردش خون را باور داشتند.

جالينوس

جالينوس در قرن دوم ميلادي مي زيست. وي از بزرگترين و مشهورترين پزشكان تاريخ است. او با تشريح بدن حيوانات و اجساد انسان ها٬ نظريه گردش خون را ارايه كرد كه اين نظريه بيش از 1500 سال٬ باور انكار ناپذير همه دانشمندان و محافل علمي جهان بود. وي معتقد بود هسته اصلي گردش خون انسان٬ كبد است. از نظر او خون در كبد از غذاي هضم شده ساخته مي شود و سپس از كبد و از طريق عروق سياهرگي در همه اعضاي بدن از جمله قلب و ريه پخش مي شود و توسط بافت هاي بدن مصرف مي شود. خون در بافت هاي بدن مصرف و تمام مي شود و كبد به صورت مداوم خون را مي سازد و در بدن پخش مي كند.

جالينوس معتقد بود مقداري از خون وارد شده به حفره سمت راست قلب از طريق منافذ نامريي موجود در ديواره وسط قلب به حفره سمت چپ قلب وارد مي شود و در آنجا با هواي آورده شده از ريه ها مخلوط مي شود و تبديل به خون روشن مي شود و اين خون روشن از طريق عروق سرخرگي به بافت هاي مختلف بدن مي رسد و مصرف مي شود.

در واقع از نظر جالينوس دو نوع خون در بدن وجود داشت. خون تيره كه در كبد ساخته مي شد و از طريق سياهرگ ها در بدن پخش و مصرف مي شد و خون روشن كه در حفره سمت چپ قلب از مخلوط شدن خون تيره و هوا درست مي شد و اين خون از طريق شريان ها در بدن پخش و مصرف مي شد.

جالينوس معتقد بود به هر ارگان بدن هر دو نوع خون تيره و روشن مي رسد و اين خونها توسط بافت هاي مختلف بدن مصرف و تمام مي شود و كبد به صورت مداوم خون را مي سازد و در بدن پخش مي كند. برطبق نظريه جالينوس جهت گردش خون از مركز بدن به سمت محيط است و انتهاي گردش خون عروق در بدن باز است و هيچ حلقه بسته ايي از گردش خون وجود ندارد.

هرچند به طور پراكنده نظرياتي مخالف جالينوس وجود داشت اما براي قرن ها نظريه جالينوس بر محافل علمي جهان حاكم بود و حتي در دوران طلايي پزشكي در جهان اسلام هم باز٬ نظريه جالينوس غير قابل انكار بود. حتي پزشكان بزرگ و مشهوري همچون زكرياي رازي٬ ابن سينا و اهوازي هم اين نظريه را قبول داشتند. گفته مي شود ابن نفيس٬ پزشك عرب و مشهور جهان اسلام٬ در قرن سيزدهم ميلادي٬ نظريه جالينوس را رد كرد و تا حدودي سيستم گردش خون صحيح در انسان را شرح داده است.

اما٬ سرانجام در قرن هفدهم ميلادي٬ ويليام هاروي (William Harvey) ٬ (1578 - 1657) ٬ پزشك و دانشمند مشهور انگليسي٬ چگونگي كاركرد صحيح قلب و گردش خون در انسان را كشف كرد و آنرا به صورت علمي اثبات كرد.

ويليام هاروي

هاروي در سال 1578 ميلادي در انگلستان متولد شد. پس از تحصيل  در دانشگاه هاي كمبريج انگلستان و پادووا در ايتاليا و يادگيري از اساتيد مشهور آناتومي و فيزيولوژي  آن زمان٬ در سال 1602 ميلادي مدرك پزشكي خود را دريافت كرد و به انگلستان بازگشت و عضو كالج پزشكان انگلستان شد. وي انساني كنجكاو بود و اعتقاد داشت كه نظريات پزشكي را بايد با مشاهده دقيق و آزمايش و بررسي دقيق به اثبات رساند.

او ابتدا با اندازه گيري حجم حفرات يك قلب و ميزان خوني كه توسط قلب در هر دقيقه٬ ساعت و شبانه روز مي تواند به بدن پمپ شود٬ دريافت كه اين ميزان بسيار فراتر از آن چيزي است كه در نظريه جالينوس بايد در كبد ساخته شود. او اين نظريه را مطرح كرد كه خون بر خلاف نظريه جالينوس٬ به جاي ساخته شدن مداوم در كبد و مصرف شدن آن توسط بافتها ٬ در بدن در يك مسير بسته و دايره ايي شكل در حال گردش است.

هاروي همچنين با انجام يك سري آزمايشات مشاهده ايي بر روي دست انسان و با استفاده يك بند كه با آن بازوي يك فرد را بست٬ متوجه شد كه بر خلاف نظريه جالينوس٬ مسير خون تيره سياهرگي به سمت مركز بدن و قلب است٬ نه به سمت خارج و بافت هاي محيطي كه جالينوس به آن معتقد بود.

در سال 1628 ميلادي٬ هاروي كتاب معروف خود را با نام De Motu Cordis را منتشر كرد و در آن سيستم صحيح گردش خون انسان را توضيح داد. وي كشف كرد كه خون تيره و روشن در بدن انسان در يك مسير بسته و پيوسته در حال حركت هستند.

ويليام هاروي از پيشگامان انقلاب علمي در سطح جهاني است. تفكر عقلاني و به دور از تعصب٬ همراه با رویکرد علمی به طبیعت از طریق مشاهده دقيق، آزمایش، کمی سازی اندازه گیری ها و جستجو برای يافتن روابط ریاضی و قوانین طبیعی بين مشاهدات٬ از اصول موفقيت هاروي در يافتن راز سيستم گردش خون انسان پس از 1500 سال بود.

هاروي در سال 1657 ميلادي درگذشت.

طرح شماتيك نظريه گردش خون جالينوس (چپ) و نظريه هاروي (راست)

تهيه و تنظيم :

دكتر حسين شهزادي - فوق تخصص قلب كودكان - مركز قلب شهيد رجايي