سرمایه گذاری در تولید انرژی و گاز ایران کمتر ازمصرف/سهم اندک 3 درصدی ایران از پالایش نفت

گروه اقتصادی-در سالهای گذشته با کشف منابع جدید و همچنین سرمایه گذاری های بیشتر، میزان عرضه ی انرژی در ایران با میزان مصرف نهایی آن متناسب بوده است؛ این روند متوازن لزوماً در آینده حفظ نخواهد شد. در سال های اخیر رشد جمعیت انرژی بدی صنایع و افزایش سرانه ی مصرف انرژی از محرک های افزایش تقاضای انرژی بوده اما چون سرمایه گذاری بیشتر متوقف شده و از فناوریهای جدید استفاده نشده است انتظار میرود که در سالهای آتی عرضه ی انرژی توانایی همپایی با مصرف آن را نداشته باشد و ایران با کسری انرژی رو به رو شود

به گزلرش بولتن نیوز ا، در صورت ثابت ماندن روندهای فعلی ظرف چند سال ایران وارد کننده ی انرژی خواهد بود.

عقب ماندن تولید گاز برای پتروشیمی ایران در آینده

به طور خاص، با توقف سرمایه گذاری در حوزه ی تامین گاز طبیعی به عنوان اصلی ترین منبع انرژی کشور و تامین کننده ی خوراک صنایع پتروشیمی پیش بینی میشود که تأمین گاز طبیعی مورد نیاز با مشکلات به مراتب بیشتری روبه رو شود. در پنجاه سال اخیر، میزان تولید گاز طبیعی در دنیا تقریبا رشد سه برابری داشته و در همان بازده زمانی تولید گاز طبیعی در ایران بیش از هفتاد برابر شده است؛ عمده ی این رشد از دهه ی هفتاد شروع شده و از آن زمان تولید گاز در ایران شتاب چشمگیری یافته است.

هم زمان با افزایش تولید گاز طبیعی و تحت تأثیر سیاست های توسعه ای تقاضا برای گاز طبیعی بشدت بالا رفت و نتیجه ی آن رشد همزمان مصرف با تولید بود. تغییر شیب مصرف نشان میدهد که بیش از ۴۰ درصد انرژی ایران در بخش خانگی و عمومی مصرف و بیش از نصف انرژی مورد نیاز کشور نیز از محل گاز طبیعی تامین میشود وهرگونه اخلال در تامین گاز در مرحله ی اول رفاه عمومی و در مرحله ی بعدی حیات صنایع کشور را تهدید می کند.

تامین مصرف گاز خانگی اولویت است و صنایع در اولویت بعدی

یکی از مرسوم ترین روشهای انتقال انرژی در دنیا تبدیل منابع انرژی به برق است؛ پس از آن برق تولید شده را از طریق شبکه ی انتقال و توزیع به مصرف کننده میرسانند. در ایران - ای بسا به دلیل وجود دو وزرات خانه ی مجزا در حوزه ی انرژی نفت و نیرو - سرمایه گذاری اضافی انجام شده و امکان استفاده از گاز و برق هر دو برای مصرف خانگی فراهم شده است. از آنجا که گاز منبع هیدروکربنی بسیار کم خطر و کم آلاینده است. عقب نشینی سیاست گذار از تأمین گاز برای خانوار که رفاه زیادی ایجاد کرده دشوار است از این رو سیاست گذار مداوماً خود را متعهد به تأمین گاز خانگی میداند و در صورت کمبود گاز کماکان اولویت مصرف را به خانوارها میدهد حتی در شرایط کنونی از آنجا که گاز منبع هیدروکربنی بسیار کم خطر و کم آلاینده است، عقب نشینی سیاست گذار از تأمین گاز برای خانوار که رفاه زیادی ایجاد کرده دشوار است. از این رو سیاست گذار مداوماً خود را متعهد به تامین گاز خانگی میداند و در صورت کمبود گاز کماکان اولویت مصرف را به خانوارها میدهد حتی در شرایط کنونی که عمده ی قانون گذاران کشور به خطا بودن این سیاست چنددهه ای واقفند در برابر رأی دهندگان حوزهه ای انتخابیه ی خود متعهد به پیگیری آن و توسعه ی شبکه ی گاز خانگی اند.

قطع گاز صنایع بعد از سال 1398

از سال ۲۰۱۹ به بعد، روند مصرف گاز در ایران نزولی شده است. اگر قبل از آن کاهش های موقتی مشاهده میکنیم این کاهشها به تغییر قیمت گاز نسبت به سایر انرژیها مربوط است کاهش مصرف از سال ۲۰۱۹ عمدتاً ناشی از قطع گاز مورد نیاز صنایع بوده است؛ در سال گذشته گاز بسیاری از صنایع دست کم ۵۱ روز قطع شده است. در گذشته بخش قابل توجهی از صادرات گاز ایران در قالب قراردادهای سوآپ انجام میشد؛ یعنی گاز از کشورهای CIS وارد شده و به مقاصد صادراتی صادر میشد و بزرگترین مقصد ترکیه بود. در چند سال گذشته و با ادامه تعهدات صادراتی کشور و نیاز کشور به ارزآوری و نیز قطع یا کاهش امکان واردات ،گاز به نظر میرسد که گاز صادراتی صرفاً از منابع داخلی تأمین شده و این موضوع نیز در قطع گاز صنایع مؤثر بوده است.

سهم اندک 3 درصدی ایران از پالایش نفت

 در سال ۲۰۲۲، از کل حجم پالایش نفت دنیا، 19.4 درصد در آمریکا ۱۷ درصد در چین و فقط 3 درصد در پالایشگاههای ایران پالایش شده است. به دلیل تمرکز تقاضا در کشورهای آسیایی و همچنین پذیرش آلودگی در کشورهای در حال توسعه حساسیت کمتر نسبت به آلودگی در این کشورها در مقایسه با کشورهای توسعه یافته توسعه ی ظرفیتها عمدتاً در کشورهای آسیایی پیش بینی شده است.

در ایران نیز ظرفیت پالایشی همواره روند رو به رشدی داشته است؛ ظرفیت مستقر از ده میلیون بشکه در ابتدای سال ۱۳۶۰ به ۲۰ میلیون بشکه در سال ۱۴۰۱ رسیده است. به علاوه بهره وری پالایشگاهها نیز افزایش یافته و از تولید ۴۹ درصد به ۷۰ درصد ظرفیت مستقر رسیده است؛ این افزایش به معنای وجود سطحی اولیه از زیرساختهای فناوری در کشور است. به عبارت دیگر سیاست گذار ورود به این حوزه ها را به عنوان مزیت رقابتی تعریف کرده و باعث شده است که سرمایه گذاریهایی به این حوزه جذب شود.

ضریب پیچیدگی پالایش نصف محدوده مورد انتظار است

 البته از طرف دیگر ضریب پیچیدگی پالایشگاههای کشور هنوز در حدود ۴ تا ۶ ارزیابی میشود و با محدوده ی ۱۰ تا ۱۲ فاصله ای قابل توجه دارد؛ عدم دسترسی به فناوری لازم و نیز علامت دهی اقتصادی، دلایلی برای این عقب افتادگی است. شاخصهای سودآوری نامناسب در اثر سیاست گذاری قیمتی و تجاری مصداق هایی از علامت دهی اقتصادی مورد اشاره است.

رشد 16 درصدی مصرف نفت و پالایش آن

تقاضای نفت به عنوان دیگر سوخت فسیلی مورد استفاده شرایط متفاوتی دارد. همان طور که اشاره شد در سال ۲۰۲۱ حدود یک سوم انرژی مورد نیاز دنیا از نفت تأمین شده است. گزارش اوپک از مصرف نفت در سال ۲۰۲۲ نیز در همین حدود است در سال ۲۰۲۲ روزانه  99.6 میلیون بشکه نفت مصرف شده است که ۱۵ درصد آن را تقاضای مربوط به چین تشکیل داده است. همچنین پیش بینی شده است که تا سال ۲۰۴۵، میزان مصرف نفت با ۱۶% افزایش برابر با ۱۱۶ میلیون بشکه در روز خواهد شد. صنایع حمل و نقل، پتروشیمی و هوانوردی از اصلی ترین مصرف کنندگان هستند.

رشد بالای مصرف نفت هند

بر اساس پیش بینی ها از وضعیت جغرافیایی تقاضای نفت انتظار میرود که عمده تقاضای نفت از سوی کشورهای در حال توسعه باشد و کشورهای توسعه یافته تقاضای نفت خود را کاهش دهند؛ پیش بینی میشود هند به عنوان یکی از دو بزرگترین کشور در حال توسعه، تقاضای نفت خود را از 5.1 میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۲ به 11.7 میلیون بشکه در سال ۲۰۴۵ افزایش دهد.

سرمایه گذاری 1700 میلیارد دلاری در پالایش نفت

از سال ۲۰۱۰ ظرفیت پالایشی دنیا در حدود ۱۰۰ میلیون بشکه در روز پایدار بوده و برآورد سرمایه گذاریهای انجام شده حاکی از ادامه ی این روند است؛ در حال حاضر انتظار میرود 1700  میلیارد دلار در صنایع پالایشی سرمایه گذاری شود؛ از این میزان ۵۵۰ میلیارد دلار برای طرح های توسعه ای است و 1100 میلیارد دلار برای نگهداری و جایگزینی سرمایه گذاریهای موجود مصرف خواهد شد.