آیا تزریق واکسن کرونا با سکته مغزی ارتباط دارد؟

به گزارش بولتن نیوز به نقل از ایرنا، حدود سه سال از شروع همه‌گیری کرونا در چین می‌گذرد. سازمان بهداشت جهانی البته سه ماه بعد در ۱۱ مارس ۲۰۲۰ ( ۲۰ اسفند ۱۳۹۸) به طور رسمی پاندمی (همه‌گیری جهانی) کرونا را اعلام کرد. از آن زمان تاکنون بر اساس آمارهای رسمی ۶۷۲ میلیون نفر در دنیا به ویروس کرونا مبتلا شده و بیش از ۶ میلیون و ۷۳۴ هزار نفر بر اثر ابتلا به بیماری کووید-۱۹ جان خود را از دست داده‌اند. در ایران نیز بر اساس آمارهای وزارت بهداشت تاکنون از بین ۷ میلیون و ۵۶۲ هزار مبتلای شناسایی شده و حدود ۱۴۴ هزار نفر بر اثر این بیماری جان خود را از دست داده‌اند.

پاندمی کرونا تاکنون هفت موج بزرگ را پشت سر گذاشته است. انواع سویه‌های این ویروس در موج‌های مختلف شناسایی شدند و هنوز پایان پاندمی کرونا اعلام نشده است. اما مهمترین اتفاق در این دوران پر التهاب کشف و تولید انبوه واکسن کرونا بود که در کمتر از یکسال از اعلام پاندمی کرونا دانش پزشکی بشر توانست آن را تولید و به عنوان یک دستاورد کم نظیر در تاریخ پزشکی ثبت کند. دستاوردی که جان میلیون‌ها نفر را در دنیا نجات داد.

در این مدت اما مخالفان واکسن هم در همه جای دنیا فعال بودند. از وجود تراشه در واکسن‌ها برای کنترل مردم دنیا، تا عقیم کردن و مرگ پس از تزریق این واکسن‌ها گفته شد. ادعاهایی که هرگز ثابت نشد. با این حال واکسن به عنوان یک محصول صنعتی و بیولوژیک ممکن است عوارضی هم داشته باشد و تضمین ایمنی واکسن‌ها در کنار اثربخشی آنها از جمله مباحث مهم علمی است که در تولید هر نوع واکسن و ماده دارویی مورد توجه رگولاتوری‌های سلامت در سطح جهانی و ملی از جمله سازمان بهداشت جهانی و وزارت بهداشت کشورها برای صدور مجوز آنها قرار می‌گیرد.

اکنون با گذشت حدود دو سال از استفاده انبوه انواع واکسن‌های کرونا زمان مناسبی است که درباره عوارض این واکسن‌ها بررسی دقیق‌تری صورت گیرد. با این حال اخبار و شایعات غیر موثق هم در این مورد در شبکه‌های اجتماعی و برخی رسانه‌ها منتشر می‌شود که اگر منبع آنها مراجع معتبر علمی نباشد نمی‌تواند مورد استناد قرار گیرد.

خبرسازی در شبکه‌های اجتماعی

بتازگی خبری در برخی شبکه‌های اجتماعی منتشر شده با این تیتر «ارتباط واکسن کووید فایزر-بیونتک با نوعی سکته مغزی در افراد مسن» تیتری مبهم که فعل ندارد و معلوم نیست. واکسن فایزر- بیونتک محصول مشترک دو شرکت آمریکایی و آلمانی با سکته مغزی ارتباط دارد یا خیر. در ادامه این متن منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی نیز آمده است: «سازمان جهانی بهداشت در پی مرگ‌های متعدد در حال بررسی اثرات واکسن کرونا شرکت‌های فایزر و بیونتک و ارتباط آن با نوعی سکته مغزی در افراد مسن هستند».

عکسی که در کنار این مطلب قرار گرفته خبری از رویترز را نشان می‌دهد که البته تیتر و متن آن کاملا متفاوت است. مراجعه به اصل خبر در رویتزر نشان می‌دهد که رویتزر ۱۴ ژانویه (۲۴ دی) در این خبر اعلام کرده است که سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) و مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده (CDC) داده‌های اولیه درباره احتمال ارتباط شات دو ظرفیتی واکسن Pfizer/BioNTech را با نوعی سکته مغزی در افراد مسن بررسی می‌کنند. در این خبر نامی از سازمان بهداشت جهانی نیامده است.

رویتزر در این خبر افزده است: بر اساس داده‌های اولیه تجزیه و تحلیل شده توسط مقامات بهداشتی ایالات متحده، یک پایگاه نظارت بر ایمنی نشان داد واکسن به روز شده COVID-۱۹ محصول مشترک شرکت آمریکایی فایزر و و شریک آلمانی بیونتک ممکن است با نوعی سکته مغزی در افراد مسن مرتبط باشد. این گزارش می‌افزاید: مقامات بهداشتی آمریکا اعلام کرده‌اند که گرچه مجموع داده‌ها در حال حاضر نشان می‌دهد بعید است، نشانه‌های موجود یک خطر بالینی واقعی را در مورد این واکسن نشان دهد اما معتقدیم مهم است که این اطلاعات را با مردم به اشتراک بگذاریم.

هیچ گزارش مستند و ثابت شده‌ای درباره عوارض واکسن فایزر وجود ندارد. گزارش‌های موجود فقط درباره خطر لخته خون در واکسن آستزازنکا در افراد زیر 60 سال است که تعداد آن هم خیلی خیلی کم است. در بسیاری از موارد هم قابل درمان است
شرکت‌های فایزر و بیونتک نیز در بیانیه مشترکی اعلام کردند که از گزارش‌های محدودی از سکته مغزی ایسکمیک در افراد ۶۵ سال و بالاتر پس از واکسیناسیون با واکسن به‌روز شده خود مطلع شده‌اند اما نه این شرکتها و نه سازمان غذا و داروی آمریکا و نه مرکز پیشگیری از بیماری‌های آمریکا یافته‌های مشابهی را در بسیاری از سیستم‌های نظارتی دیگر ایالات متحده و در سطح جهان در این مورد مشاهده نکرده‌اند و هیچ مدرکی وجود ندارد که به این نتیجه برسند، سکته مغزی ایسکمیک با استفاده از واکسن‌های COVID-۱۹ این شرکت‌ها مرتبط است.

ایرانیان نگران عوارض واکسن نباشند

با این حال این موضوع جای بررسی دارد. «کیانوش جهانپور» سخنگوی سابق سازمان غذا و دارو در این مورد به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: آنچه در این مورد می‌دانیم این است به گفته مقامات بهداشتی ایالات متحده و با استناد به داده‌های اولیه یکی از پایگاه داده ایمنی، واکسن دو ظرفیتی شرکت فایزر-بیونتک برای کووید-۱۹، ممکن است ارتباط بالقوه‌ای با سکته مغزی در افراد ۶۵ سال و بالاتر نشان دهد.

وی می‌افزاید: پیش از این داده‌های مشابه در مورد خطر بالنسبه مشابه برای واکسن‌هایی نظیر آسترازنکا و جانسون و جانسون برای افراد زیر ۵۰ سال مطرح شده بود. تا جایی که استفاده از برخی واکسن‌ها مثل جانسون محدود شد و تزریق واکسن آسترازنکا در برخی کشورها برای گروه‌های سنی زیر ۵۰ یا ۴۰ سال توصیه نمی‌شد. البته مقامات بهداشتی آمریکا در بیانیه‌ای گفتند، خطر بالقوه واکسن فایزر در دیگر پایگاه‌های اطلاعاتی ایمنی و همچنین واکسن کووید دیده نشده است. در بیانیه منتشر شده هم آمده است که یافته‌های اولیه هنوز به تحقیقات و بررسی بیشتری نیاز دارد و توصیه‌ها برای تزریق این واکسن‌ها تغییر نکرده است.

جهانپور می‌گوید: طبق گزارش مرکز پیشگیری از بیماری‌های آمریکا ( CDC)، از بین ۵۵۰ هزار فرد ۶۵ سال و بالاتر که واکسینه شده و تقویت کننده دو ظرفیتی فایزر را دریافت کرده بودند، ۱۳۰ نفر در سه هفته اول پس از تزریق واکسن دچار سکته مغزی شدند و البته هیچ مورد مرگ و میر گزارش نشده است. فعلا چیزی که می‌دانیم این است که ارتباط احتمالی با سکته مغزی در یکی از پایگاه داده‌های عوارض واکسن دیده شده اما هنوز مجموع داده‌ها نشان دهنده یک خطر بالینی واقعی نیست.

سخنگوی سابق سازمان غذا و دارو می‌افزاید: سرانجام این بررسی‌ها هر چه باشد این نگرانی به طور خاص در ایران موضوعیت ندارد و این واکسن (فایزر) در کشور ما در سبد واکسن‌های موجود قرار ندارد. به رغم ذوق زدگی غیر علمی و شبه پروپاگاندایی که در برخی محافل برای واردات این واکسن و موارد مشابه وجود داشت. در ایران به درستی جانب احتیاط رعایت شده است. لذا با وجود ذخیره مناسب واکسن‌های دیگر به ویژه تولید بیش از ۶۰ میلیون دوز واکسن برکت و واکسن‌های ایرانی دیگر که جملگی با فناوری‌های متفاوت از این واکسن ها تولید شده‌اند و تولید واکسن برکت پلاس بر پایه سویه اومیکرون حداقل در این مورد خاص برای واکسیناسیون در ایران دغدغه جدی وجود ندارد و مردم ایران می‌توانند از واکسن‌های موجود در سبد واکسیناسیون ایران ترجیحا واکسن برکت پلاس که سویه اومیکرون را بهتر پوشش می‌دهد، استفاده کنند.

گزارشی از سکته مغزی بعد از واکسن فایزر نداشتیم

«بابک زمانی» رئیس انجمن سکته مغزی ایران در این مورد به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: در آخرین کنگره علمی نورولوژی که در اروپا شرکت کردم، گزارشی درباره عوارض سکته مغزی از واکسن فایز - بایونتیک نبود. بیشتر گزارش‌ها از عوارض واکسن آسترازنکا بود. عوارض واکسن فایزر نسبت به آسترازنکا اصلا مطرح نبود و گزارشی درباره سکته مغزی بعد از تزریق واکسن فایزر نداشتیم. به همین علت یکی از شک‌هایی که در این مورد مطرح شد این بود که شاید واکسن فایزر واکسن چندان قوی نباشد و این تصور مطرح شد که شاید اثربخشی واکسن فایزر به اندازه آسترازنکا نبوده که عوارض کمتری داشته است.

وی می‌افزاید: در واقع این نکته در کنگره علمی نورولوژی اروپا مطرح شد که شاید واکسن فایزر نسبت به آسترازنکا علیه کرونا اثربخشی کمتری داشته و شاید مداخله چندانی در سیستم ایمنی نمی‌کرده و تاثیر زیادی نداشته، به همین علت عوارض کمتری هم داشته است. بنابراین گزارشی مبنی بر عوارض سکته مغزی بعد از تزریق واکسن فایزر را ندیدیم.

دکتر زمانی می‌افزاید: ترومبوز سینوسی یعنی اینکه در رگ‌هایی که خون را از مغز تخلیه می‌کنند، خون لخته می‌شود یا اصطلاحا ترمبوزه می‌شود. به این ترتیب خون از مغز بیرون نمی‌آید. خون به داخل مغز پس زده می‌شود و خونریزی می‌کند بنابراین به علت خارج نشدن خون از مغز باعث خونریزی مغزی می‌شود. این عارضه بدون تزریق واکسن هم در افرادی وجود دارد اما در مواردی که بعد از تزریق واکسن گزارش شده خیلی سریع و پیش رونده بوده است.

عوارض ثبت شده واکسن کرونا در ایران کمتر از ۱۰ مورد

زمانی می‌گوید: البته تعداد افرادی که بعد از تزریق واکسن آسترازنکا دچار سکته مغزی شده‌اند خیلی خیلی کم و کمتر از یک مورد در ۲۵۰ میلیون تزریق واکسن آسترازنکاست اما بیشتر در افراد جوانتر دیده شده است. اگر در ایران و شهر تهران نیز تحقیقی در مورد این عارضه پس از تزریق واکسن‌ها انجام می شد، همین وضعیت را می دیدیم. خود من در کمیته عوارض مغز و اعصاب واکسن در ایران هستم و هر گزارشی از عوارض واکسن بوده باشد من مطلع می‌شوم. آخرین گزارش‌هایی که در مورد عوارض پس از واکسن در ایران گزارش شده از بین همه واکسن‌های تزریق شده از زمان شروع همه‌گیری کرونا در ایران در مجموع کمتر از ۱۰ مورد بوده است.

وی ادامه می‌دهد: موارد عوارض گزارش شده بیش از همه بعد از تزریق آسترازنکا و در مواردی اسپوتنیک بوده اما بیشتر از آسترازنکا بوده است. تزریق واکسن فایزر را در ایران نداشتیم اما بنده در گزارش‌هایی که از تزریق واکسن فایزر در کشورهای دیگر منتشر شده است، عارضه سکته مغزی پس از تزریق ندیده‌ام.

رئیس انجمن سکته مغزی ایران می‌گوید: به هر حال همه واکسن‌ها درصد کمی عارضه دارند. حتی در واکسن‌های خیلی قدیمی مثل واکسن قطره فلج اطفال، واکسن سه گانه، واکسن سیاه سرفه هم درصدی عوارض وجود دارد که البته خیلی کم است. این میزان عوارض در مورد واکسن کرونا هم هست بنابراین نمی‌توانیم این درصد کم عوارض را به عنوان عوارض واکسن کرونا اعلام کنیم. اما عارضه‌ای که به طور اختصاصی در مورد واکسن‌های کرونا دیده شد و در بقیه واکسن‌ها نبود، همین عارضه لخته خون منجر به سکته مغزی عمدتا در واکسن آسترازنکا بود. بعد از آن مواردی هم در واکسن جانسون جانسون دیده شد که میزان آنها فوق العاده کم بود.

همه واکسن‌ها میزان اندکی عوارض دارند، حتی واکسن‌های قدیمی مثل قطره فلج اطفال، مگر اینکه آب مقطر باشد. در مورد واکسن‌های کرونا هم میزان عوارض در همین حد است. البته در مورد واکسن‌های ایرانی کرونا آمار دقیقی نداریم چون میزان استفاده از آنها کمتر بوده است

وی می‌افزاید: واکسن‌های معمول موجود در شبکه بهداشتی ایران مثل واکسن سه گانه، فلج اطفال یا سیاه سرفه هم میزان کمی عوارض دارند. مثلا ممکن است در موارد بسیار نادر منجر به گیلن باره یا فلج اندامی بشود. این نوع عوارض ممکن است در هر واکسنی به میزان خیلی خیلی کم وجود داشته باشد. البته اغلب این عوارض جدی نیست، اغلب خوش خیم هستند و بهبود پیدا می‌کنند. بنابراین جای نگران ندارد. در مورد عوارض واکسن کرونا نیز همان طور که گفتم حداکثر موارد آن در ایران (از بین ۱۵۵ میلیون تزریق) کمتر از ۱۰ مورد بوده است.

واکسن آسترازنکا برای سالمندان ایمن است

دکتر زمانی می‌گوید: عارضه لخته خون واکسن آسترازنکا قابل درمان است. البته نکته آن این است که این عارضه در افرادی که این واکسن را تزریق کرده‌اند در سنین پایین دیده می‌شود و در سنین بالا به خصوص بالای ۶۰ سال ترمبوز سینوسی یا لخته خون در مغز بعد از تزریق واکسن آسترازنکا دیده نشده است. به همین علت تزریق این واکسن به افراد با سنین بالای ۶۰ سال اتفاقا توصیه شده است. نکته قابل توجه این است که در ایران بعد از اعلام این هشدار، موارد تزریق واکسن آسترازنکا به افراد جوان را داشتیم و اتفاقا همین تعداد اندک زیر ۱۰ نفر که در ایران دچار عارضه بعد از تزریق واکسن آسترازنکا شدند بعد از اعلام این هشدار از سوی سازمان های بین‌المللی بود.

وی تاکید می‌کند: در واقع معلوم بودکه واکسن آسترازنکا نباید برای جوانان تزریق شود اما برخی جوانان که قصد سفر به کشورهای خارجی و گرفتن ویزا به اروپا داشتند. این واکسن را تزریق کردند تا واکسن ‌آنها در این کشورها قابل قبول باشد و یکی دو مورد از عوارض این واکسن در بین این افراد بود.

رئیس انجمن سکته مغزی ایران می‌افزاید: بعد از این هشدار در مورد واکسن آسترازنکا بسیاری از کشورهای اروپایی تزریق این واکسن را برای افراد زیر ۶۰ سال ممنوع کردند. اما هیچ عارضه‌ای در افراد بالای ۶۰ سال بعد از تزریق واکسن آسترازنکا گزارش نشد و اگر این افراد واکسن آسترازنکا می‌زدند برای آنها خطری نداشت. علت آن معلوم نیست، برخی افراد استعداد ژنتیک بیشتری برای ابتلا به سکته دارند. به هر حال رابطه‌ای بین سن و لخته خون بعد از تزریق واکسن آسترازنکا وجود داشته است. یک علت آن هم ممکن است این باشد که جوانان سیستم ایمنی قوی‌تری دارند و لخته خون ممکن است نوعی عارضه خود ایمنی در جوانان باشد.

همه واکسن‌ها عوارضی کمی دارند، مگر اینکه آب مقطر باشد

دکتر زمانی درباره عوارض واکسن‌های ایرانی می‌گوید: واکسن‌های ایرانی مثل برکت هم مثل بقیه واکسن‌ها عوارض داشته است اما در مورد نوع عارضه و میزان آن آماری نداریم. هر واکسنی که در دنیا تولید و تایید شود، حتی در آینده هم باشد. میزان اندکی عوارض دارد، مگر اینکه آب مقطر باشد.

وی می‌افزاید: در مورد واکسن برکت چون میزان استفاده از آن خیلی کمتر از واکسن‌های دیگر بوده است. اطلاعات کمتری در مورد آن نسبت به سایر واکسن‌ها وجود دارد و از این نظر اصلا قابل مقایسه با سایر واکسن‌ها نیست. سینوفارم هم نسبتا واکسن ایمنی بوده و عوارض خیلی کمی داشته است. البته برخی معتقدند اینکه واکسن سینوفارم عارضه کمی داشته نیز شاید به این علت باشد که واکسن خیلی قوی و موثری نبوده است. اما تجربه کشورها نشان می‌دهد این واکسن و بقیه واکسن‌های کرونا در کنترل پاندمی و کاهش مرگ و میر آن بسیار موثر بودند و اگر این واکسن‌ها کشف و تولید نمی‌شدند هزاران نفر به تعداد موارد مرگ کرونا در ایران و دنیا افزوده می‌شد.

واکسن کرونا جان میلیون‌ها نفر را نجات داد

متخصص مغز و اعصاب می‌گوید: واکسن کرونا توانست؛ همه گیری آن را در دنیا کنترل کند. تولید این واکسن‌ها یک اتفاق بسیار بزرگ در دنیا بود. تاثیر اکثر این واکسن‌ها نیز در حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد است و بالاخره در کنترل همه‌گیری جهانی کرونا موثر بودند. این داده ها دقیقا صحبت‌های مخالفان واکسن را که هنوز هم در دنیا وجود دارند، رد می‌کند. یکی از مشکلات مهم در سر راه کنترل کرونا در ایران و خیلی کشورها همین مخالفان واکسن بوده و هستند. فرقه‌های ضد واکسن هنوز در ایران و بسیاری از کشورهای دنیا فعال هستند و متوجه نیستند که این واکسن بود که جان میلیون‌ها نفر را در دنیا نجات داد.