باید اندیشه‌های اقتصادی شهید بهشتی را احیا کنیم

به گزارش بولتن نیوز به نقل از صبح نو، اندیشه‌های اقتصادی شهید بهشتی را در هفت محور و سه موضوع کلی رفاه، عدالت و اقتصاد تشریح خواهم کرد. متأسفانه شخصیت علمی شهید بهشتی در جمهوری اسلامی ایران بیشتر در حوزه سیاست و قضاوت خلاصه شده و این دو حوزه در دیدگاه‌هایی که از وی منتشر شده، هیمنه و تسلط دارد.

با این وجود شهید بهشتی متفکری بود که به ویژه قبل از انقلاب شکوهمند اسلامی در دهه ۳۰ و ۴۰ آثار بسیاری در خصوص اقتصاد، بانکداری، تعاون و مالکیت منتشر کرده است، با این حال به دلیل سفر خارج ایشان و برگشت شهید بهشتی به کشور در اوایل انقلاب اسلامی و مسئولیت گرفتن ایشان در حوزه قضا، دیگر مباحث اقتصادی شهید بهشتی به حاشیه رفت. مباحث اقتصادی ایشان هم‌اکنون در جامعه فعلی رسوخ پیدا نکرده است، از این رو وظیفه داریم این اندیشه‌ها را احیا کنیم. شهید بهشتی از جمله شخصیت‌هایی است که مورد تأیید امام (ره) و رهبری بوده‌اند و آثار ایشان می‌تواند توسط مدیران، مسئولان و جامعه نخبگانی مورد استفاده قرار گیرد و راهگشا باشد. یکی از ویژگی‌های اصلی شهید بهشتی در زندگی کاری و شخصی ایشان، نظم بوده است به طوری که این امر سبب شده بود به برنامه‌ریزی در اقتصاد کشور اعتقاد و علاقه داشته باشد و مخالف سرسخت پول‌پاشی در جامعه و بدون برنامه‌ریزی اداره کردن، آن بوده است. مناطق محروم کشورمان علی‌رغم این‌که منابع طبیعی سرشار و غنی است، ولی متأسفانه در اثر بی‌برنامگی، برخورداری از منابع و مواهب طبیعی نصیب مناطق برخوردار و توسعه یافته شده است، به طوری که از استان‌های سیستان‌و‌بلوچستان، خوزستان، کهگیلویه ‌و بویراحمد، بوشهر، چهارمحال‌وبختیاری، ایلام، خراسان جنوبی، کرمان و هرمزگان به عنوان مناطق محروم یاد می‌شود، با این حال مشاهده وضعیت زندگی آنها نشان می‌دهد زندگی و سطح رفاه آنها در شأن انقلاب و جمهوری اسلامی ایران نیست که در اثر بی‌توجهی به برنامه‌ریزی و عدم توجه به برنامه‌های تدوین شده است. شهید بهشتی به نظم اجتماعی غیر قائم به شخص تأکید زیادی داشت، به طوری که اگر برنامه‌ریزی دقیقی در کشور صورت گیرد، بود یا نبود یک شخص نمی‌تواند آسیبی به شاکله اقتصادی یک سازمان یا نهاد بزند. بردباری و صبر شهید بهشتی در مسائل گوناگون نیز مسأله‌ای است که در همه جوانب سیاسی، اقتصادی و قضایی باید از آن بهره برد، به طوری که ایشان به برنامه‌ریزی‌های اقتصادی بلندمدت و میان‌مدت علاقه زیادی داشته و آن را گره‌گشای مسائل اقتصادی کشور می‌دانست.

ایشان معتقد نبود که مشکلات اقتصادی کشور با راهکارهای یک‌شبه حل خواهد شد، به طوری که در یادداشت‌های خود آورده است با احصای مشکلات اقتصادی و برنامه‌ریزی دقیق، ریشه‌یابی مشکلات اقتصادی صورت گیرد و برای دهه‌های آینده بتوانیم سیاست‌های توسعه‌ای را برای عبور از اقتصاد در حال توسعه طی کنیم. گفته شده شهید بهشتی هر ماه در صورت بروز مشکل اقتصادی در زندگی فرزندانش، به آنها قرض‌الحسنه می‌داد و از حقوق ماهیانه آنها کم می‌کرد، به همین دلیل با قرض موافق‌تر بود نسبت به صدقه دادن به اشخاص، به طوری که در روایات نیز به نقل از امام صادق (ع) آمده که قرض را ۱۷ برابر و صدقه را ۱۰ برابر پاداش خواهند داد. پرهیز از استفاده از بیت‌المال نیز ویژگی دیگر شهید بهشتی است، به طوری که ایشان معتقد بود که از منابع عمومی، حتی‌الامکان نیازمندان بهره ببرند. تأکید بر حق انتخاب نیز در بیشتر نوشته‌های این شهید بزرگوار به کرات آمده است، به طوری که از ویژگی‌های ایشان می‌توان به انعطاف در تفکر و قراردادن حق انتخاب برای شهروندان اشاره کرد. حق انتخاب را باید بررسی کرد که آیا به اقتصاد کمونیستی شباهت دارد یا اقتصاد آزاد؟ با این حال به صراحت می‌توان گفت حق انتخاب در مسائل اقتصادی در دید شهید بهشتی، به اقتصاد آزاد وابسته به رفاه اشخاص همراه با عدالت اقتصادی مرتبط است تا اقتصاد کمونیستی تک‌محصولی. عدالت اجتماعی با محوریت انسان نه با محوریت اقتصادی نیز در اندیشه‌های شهید بهشتی دیده می‌شود، به طوری که وی معتقد نبود که باید تا ۱۰ سال دیگر به رشدی مثلا ۱۰ درصدی رسید، چون در این صورت به جای انسان که عامل توسعه است، اقتصاد را محور قرار داده‌ایم. به همین دلیل انسان در دیدگاه وی اهمیت زیادی داشت و بر اساس ظرفیت کشور، نرخ رشد پیش‌بینی خواهد شد.

توسعه در دیدگاه شهید بهشتی این است که در آن، انسان، محیط زیست و اقلیم‌ها آسیب نبینند. بنابراین می‌توان گفت شهید بهشتی به توسعه پایدار بیشتر معتقد بود تا صرف توسعه‌یافتگی در کشور و نرخ‌های بالای رشد در یک جامعه. وی همچنین به اصلاح قانون با نظر مردم نیز معتقد بود، به طوری که وقتی قانون برای توسعه رفاه اشخاص نگارش می‌شود، نباید سخت‌گیری زیادی در آن وجود داشته باشد.

با این حال با توجه به ملاحظات و نظارت ولی‌فقیه و مجلس شورای اسلامی، انسدادهایی در این زمینه وجود ندارد که این امر در اندیشه‌های شهید بهشتی نیز متبلور بوده است. پس وضع قوانین و احکام ثانویه را می‌توان در این امر به وضوح دید که مردم
در مقابل قانون نیستند.