کمبود دارو در کشور؛ نوبت به داروهای بیهوشی رسید/ چالش تامین سرم برای بیمارستان‌ها حتی نقدی!

به گزارش بولتن نیوز به نقل از ایسنا، با وجود تلاش سازمان غذا و دارو برای به‌سامان کردن بازار دارو و همچنین اعلام خبر افزایش موجودی ۵۲ قلم از کمبودهای جاری دارویی، اما طبق اظهار نظر برخی مسوولان بیمارستانی ظاهرا برخی کمبودها همچنان نظام سلامت و البته بیمارستان‌ها را آزار می‌دهد...

در همین راستا رییس جمهور ضمن ورود به موضوع کمبودهای دارویی و دستور جهت رفع آن، اخیرا با حضور در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ضمن تاکید بر اینکه «کمبود یک دارو می‌تواند تمام خدمات ارزشمند نظام سلامت را زیر سوال ببرد»، پیش‌بینی نیازهای دارویی کشور را امری بسیار مهم و حیاتی توصیف و تصریح کرد: مسأله تأمین داروی مورد نیاز کشور بسیار حائز اهمیت است و پیدا نشدن یک دارو در داروخانه‌ها تمام اقدامات و خدمات ارزشمند مجموعه نظام سلامت و بهداشت و درمان کشور را زیر سوال خواهد برد.

در مجموع مشکل کمبود برخی اقلام دارویی از حدود مهرماه و با شیوع آنفلوآنزا و کمیاب شدن آنتی‌ بیوتیک‌های کودکان و همچنین برخی از مسکن‌ها و ... سر باز کرد؛ موضوعی که علاوه بر مصرف خارج از عرف برخی از این اقلام، امتناع شرکت‌های تولیدی به بهانه حذف ارز ترجیحی و عدم همسان‌سازی قیمت‌های جدید با افزایش ناشی از تغییر نرخ ارز جهت تهیه مواد اولیه و افزایش هزینه‌های مرتبط با تولید محصولات دارویی، چالش‌هایی از جنس نبود نقدینگی، مالیات ۹ درصدی بر ارزش افزوده، بدقولی برخی بیمه‌ها در پرداخت مطالبات داروخانه‌ها و ... به عنوان عواملی موثر در بروز این کمبودها معرفی شدند.

در همین راستا علاوه بر اقداماتی نظیر اصلاح قیمت برخی اقلام آنتی‌بیوتیک، کاهش مالیات بر ارزش افزوده دارو به یک درصد و لحاظ تسهیلات بانکی برای شرکت‌های تولیدی، تغییراتی نیز در سازمان غذا و دارو رقم خورد و رییس جدید این سازمان در اولین اظهارات خود از افزایش چند برابری ظرفیت تولید سوسپانسیون‌های آنتی‌بیوتیک، اقدام برای واردات و برنامه‌ریزی جهت رفع کمبودهای دارویی خبر داد.

البته از همان حدود دو - سه ماه گذشته دایره کمبودها تنها به داروهای کودکان محدود نماند و به حوزه‌هایی نظیر دیابت و حتی داروهای حیاتی بیمارستانی مانند تامین سرم و داروهای بیهوشی و ... نیز کشیده شد.

اکنون حدود ۱۵ روز از زمان تصدی مسوولان جدید سازمان غذا و دارو می‌گذرد و حالا طبق اعلام این سازمان، به دنبال اقدامات انجام شده در جهت تامین و تسهیل دسترسی مردم به دارو، موجودی‌ ۵۲ قلم از کمبودهای جاری دارویی افزایش یافته است؛ با این حال اما هنوز بیمارستان‌ها در مورد برخی داروها بویژه داروهای حیاتی نظیر داروهای بی‌حسی موضعی و بیهوشی، نوراپینفرین در آی‌سی‌یو و حتی فاکتور هشت بیماران هموفیلی و... با چالش‌هایی مواجهند و گفته می‌شود که این قبیل داروها در بیمارستانی نظیر مجتمع بیمارستانی امام خمینی (ره) که بیمارستانی پرمراجعه و محل ارجاع از سراسر کشور است، به صورت روزانه و لب به لب تامین و تلاش می‌شود که هیچ عمل جراحی کنسل نشده و در عین حال بیماری هم برای تهیه دارو و درمانش در خارج از بیمارستان سرگردان بازار آزاد نشود.

همچنین طبق اعلام مسوولان، ایزوفلوران، پروپوفول، سووفلوران و کتامین، نیاز عمده کشور در حوزه داروهای بیهوشی هستند و به گفته دکتر محمد پیکان‌پور – مدیرکل دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو سه مورد از این داروها وارداتی بوده و کتامین هم برای اولین بار در کشور تولید داخلی شده است.

کمبود اقلام بیهوشی در مراکز درمانی در حالی مطرح می‌شود که به گفته مدیرکل داروی سازمان غذا و دارو، به عنوان مثال تنها در داروی ایزوفلوران در آبان‌ماه سه برابر مهر ماه تامین و البته به صورت کنترل شده، توزیع شده و « پروپوفول» هم در مهرماه به اندازه نیاز سه ماه کشور تامین و به صورت دوره‌ای در مراکز درمانی توزیع می‌شود.

مدیرکل دارو همچنین اطمینان می‌دهد که «سووفلوران» نیز از ذخایر مناسب برخوردار است و «کتامین» هم در داخل تولید می‌شود و ماهانه نیاز بازار تامین می‌شود. وی تاکید دارد که سایر اقلام بیهوشی نیز تحت پایش قرار دارند.

چالش ناکافی بودن داروهای بیهوشی

در همین زمینه دکتر امیرحسین اورندی- معاون درمان مجتمع بیمارستانی امام خمینی (ره) درباره وضعیت داروهای بیهوشی در بیمارستان‌ها، گفت: در زمینه داروهای بیهوشی، کمبودهایی داریم و وضعیت ذخایر دارویی‌مان در زمینه داروهای بیهوشی به نحوی است که هر روز دارو را در حد نیاز همان روز می‌رسانیم. حال یک روزهایی ممکن است وضعیت بحرانی‌تر باشد و یک روز هم وضعیت بهتر باشد. روز گذشته یک پارت از داروهای بیهوشی شامل ۵۰۰ ویال پروپوفول ۵۰ سی سی و ۶۰۰ ویال پروپوفول ۲۰ سی سی به بیمارستان رسیده است، ‌اما این پارت فقط نیاز یک روز مجتمع بیمارستانی امام خمینی (ره) را که ۹ مجموعه اتاق عمل فعال دارد، می‌تواند جواب دهد. زیرا حجم کار بالاست و حداقل روزانه ۱۵۰ عمل جراحی از طیف‌های مختلف داریم. متاسفانه اخیرا در تامین «ایزوفلوران» که از گازهای هوش‌بر است نیز به چالش برخورد کرده‌ایم. طبق آخرین آمار در شهریور ماه حدود ۳۷۵ قلم دارو کمبود کشوری داشتیم که بخشی از این کمبود هم مربوط به داروهای بیهوشی یا داروهای مربوط به مراقبت‌های ویژه شامل پروپوفول، کتامین، نوراپینفرین و ... بود؛ این‌ها داروهایی هستند که هر روز آن‌ها را برای بیهوشی و مراقبت‌های ویژه استفاده می‌کنیم و طی یکی دو ماه اخیر، واقعا کمبودشان به ما فشار وارد کرده است.

وی افزود: در عین حال در بیهوشی، داروهای مشخصی داریم که هر کدام پروفایل فارماکولوژیک خاص خودشان را دارند. به عنوان مثال نمی‌توان به همه بیماران پروپوفول یا کتامین و ... تزریق کرد و دارو بر اساس شرایط بیمار و نوع عمل و... انتخاب می‌شود. بنابراین در پکیج دارویی‌مان باید داروهای مختلف داشته باشیم که بتوانیم بیماران مختلف را بیهوش کنیم. در عین حال بیهوشی هم طیف وسیعی دارد و از جراحی‌های ساده تا جراحی‌های پیشرفته را در بر می‌گیرد و طبیعتا هر یک از این‌ها نیازمند داروهای بیهوشی با پروفایل‌های مشخصی است که در فارماکوپه‌مان داریم که کمبود این داروها طی یکی دو ماه اخیر واقعا به ما فشار آورده است و همکاران داروخانه مجتمع بیمارستانی امام خمینی (ره) به گونه‌ای از زیر سنگ برای ما دارو گیر آوردند. حتی گاهی شده که روزانه پنج تا شش ویال دارو به اتاق عمل‌ها رساندند و اعلام کردند که ابتدا به بیماران اورژانسی برسید و بعد به سایر بیماران برسد.

اورندی درباره اظهاراتی مبنی بر کنسل شدن اعمال جراحی به دلیل نبود دارو نیز گفت: در مجتمع بیمارستانی امام خمینی (ره) تا لب مرز کنسلی رفتیم، ‌اما خوشبختانه این اتفاق نیفتاد. با این حال واقعا در تامین داروهای بیهوشی و مراقبت‌های ویژه داریم لب به لب پیش می‌رویم و اگر قرار باشد بیش از این با کمبود مواجه باشیم، حتی ممکن است روزی بیاید که حتی عمل هم کنسل کنیم. به عنوان مثال درباره داروی بوپیواکایین که در آن هم دچار کمبود هستیم، داروی بی‌حسی موضعی است و ما بسیاری از اعمال جراحی‌مان را از طریق بی‌حسی نخاعی (اسپاینال) و اپیدورال یا بی‌حسی ناحیه‌ای انجام می‌دهیم، حال وقتی این دارو در دسترس نیست، طبیعتا از این دارو هم نمی‌توانیم استفاده کنیم و مجبوریم از بیهوشی عمومی استفاده کنیم که این کار هم از طرفی مصرف داروهای بیهوشی جنرال را بالا می‌برد و از سویی می‌تواند بیمار را دچار عوارض مترتب با بیهوشی عمومی کند .

چالش تامین سرم برای بیمارستان‌ها حتی نقدی!

وی درباره وضعیت بدهی‌های بیمارستان به شرکت‌های پخش و مباحثی مبنی بر ایجاد کمبودهای دارویی به دلیل این بدهی‌ها نیز گفت: در بیمارستان امام خمینی (ره) بدهی‌ها خیلی زیاد نیست. حتی ما حاضر بودیم که به صورت نقدی دارو خریداری کنیم، ‌ اما دارو وجود نداشت. در بحث کمبود سرم که طی هفته‌های اخیر ایجاد شد، ما تا مرز کنسل کردن عمل‌های جراحی پیش رفتیم و داروخانه ما اعلام کرد که ما نقدی هم حاضریم سرم بخریم، اما سرم نبود. باید توجه کرد اتفاقی که اخیرا رخ داده، ‌ ماحصل شرایطی است که جزو ذات بازار است؛ به این معنی که قیمت تمام شده دارو و سرم و ... یک عددی است. حال که ارز ترجیحی حذف شده و ارز داروها آزاد شده در نتیجه قیمت دارو افزایش می‌یابد. برای جبران این مابه‌التفاوت هیچ مکانیسمی دیده نشده یا ناکارآمد بوده است. در این حالت تولیدکننده هم به دلیل عدم صرفه اقتصادی تولید نمی‌کند. در نهایت هم دود این عدم تولید به چشم مردم می‌رود و سودش را شرکت‌های داروسازی خارجی خواهند برد.

کمبود داروهای ضروری بیمارستانی؛ از داروی حیاتی آی‌سی‌یو تا فاکتور ۸

معاون درمان مجتمع بیمارستانی امام خمینی (ره) درباره وضعیت ذخایر سرم و داروهای عمومی بیمارستان نیز گفت: در بیمارستان امام خمینی (ره) روزانه به طور میانگین ۲۵۰۰ لیتر سرم مصرف می‌شود. در حالت عادی اصطلاحا کامیون کامیون برایمان سرم می‌آمد و برای بیماران استفاده می کردیم، اما در حال حاضر این میزان به روزی یک وانت رسیده است. بنابراین حجم کاهش قابل ملاحظه‌ای داشته است. البته روند تامین سرم در حال بهبود است. در عین حال در آبان و آذر ماه داروخانه بیمارستان امام خمینی (ره) اعلام کرده که حدود ۳۸۰ قلم کمبود کشوری دارو داریم. دارویی مانند نوراپینفرین که برای افزایش فشار خون بیمار در آی‌سی‌یو حیاتی‌ست، وقتی نباشد باید از داروهای دیگری استفاده کنیم که البته همانطور که گفته شد هر دارویی پروفایل خاص خودش را دارد و طبعا وقتی ضروریات را نداشته باشید، مجبورید انتخاب‌های دیگری داشته باشید که بعضا ممکن است اثربخشی اولیه را نداشته باشند. در آبان ماه در داروهایی مانند فاکتور هشت که داروی ضروری بیمار هموفیلی است کمبود داشتیم، IVIG را مدت‌هاست که کمبود داریم. داروی اینترالیپید، قرص میدودرین که برای بیماران کبدی مورد نیاز است و... دچار کمبود است.

اورندی درباره امکان تمدید اعتبار برخی داروهای تاریخ مصرف گذشته در برخی موارد به دلیل کمبودهای دارویی در بیمارستان‌ها، گفت: به صورت تئوریک داروهایی که مصرف می‌کنید، یک تاریخ مصرف دارد. طبق آنچه که کمپانی‌های داروسازی می‌گویند، دو ماه بعد از تاریخ مصرفی که برای دارو روی کاغذ آن نوشته شده، دارو قابل مصرف است. این موضوعی است که شرکت‌های داروسازی اعلام می‌کنند. حالا ممکن است که در برخی مراکز به این سمت هم بروند زیرا دارو ندارند.

۹۰ درصد جراحی‌های بیمارستان امام خمینی ضروری است

وی با بیان اینکه ۸۰ تا ۹۰ درصد اعمال جراحی ما ضروری و اورژانسی است، گفت: از ۱۵۰ بیماری که در روز در بیمارستان امام خمینی عمل می‌کنیم، شاید ۱۵ تا ۲۰ موردش غیر ضرور (منظور غیر اورژانس) باشد، مابقی آن ضروری و حتی اورژانسی است. لیست انتظار طولانی برخی اعمال هم شاید به دلیل همین کمبودها باشد. در بیماری‌هایی مانند سرطان فرد باید در همان زمان طلایی‌اش جراحی شود و ما سعی می‌کنیم در این حوزه‌های ضروری به‌روز باشیم و نمی‌توانیم بیمار را جراحی نکنیم.

وی درباره وضعیت تامین تجهیزات پزشکی در بیمارستان‌ها نیز گفت: در زمینه تجهیزات مصرفی روزانه مانند سرنگ و... مشکلی نداریم، ‌اما در زمینه تجهیزات تخصصی گاهی اوقات مشکلاتی داریم و این تجهیزات پیدا نمی‌شود. به عنوان مثال سایز خاصی از دریچه آئورت و... کمبود کشوری دارد و حالا برای بیماری که مشکل دریچه‌ای دارد و دچار نارسایی قلبی شده و باید عمل شود، چه کنیم؟. بیمارستان امام بیمارستانی فوق‌تخصصی است و در مبحث استنت‌های قلبی و مغزی و... گاهی مواقع دچار کمبود می‌شویم. البته همکاران داروخانه این موارد را از زیر سنگ هم که شده پیدا کرده و به دست ما می‌رسانند.

اورندی درباره قانون تامین داروها و تجهیزات مورد نیاز بیماران بستری در بیمارستان‌ها، گفت: همچنان این قانون پابرجاست و با تمام توان تلاش می‌کنیم که بیمار به خارج از بیمارستان فرستاده نشود. میزان ارجاعات بیمارستان امام خمینی جهت تهیه دارو به بیرون صفر است و واقعا سعی می‌کنیم هیچ بیماری خودش دنبال دارو نرود. البته این چالش برای بیمارستان‌های دیگر هم ایجاد شده است. بالاخره ما توانستیم سرم را تامین کنیم، اما در شهرستان‌ها مثل زابل، شهرهای کوچک استان کرمان، خوزستان و ... شاید نتوانند این موارد را در شرایط کمبود تامین کنند. البته نکته دیگر هم بحث توزیع نامناسب است. ممکن است یکسری تجهیزات بین استان‌ها به صورت مساوی تقسیم شوند که بدترین کار ممکن است. ما در مواردی داشتیم که تجهیزاتی را در بیمارستان امام کمبود داشتیم و برخی استان ها می‌گفتند مازاد دارند. بنابراین باید نیازسنجی ها به درستی انجام شود. بیمارستان امام هم یکی از بیمارستان‌های بزرگ سطح شهر است و سایر بیمارستان‌های استان نیز بار بالایی دارند و قطعا آنها هم این چالش‌ها را دارند.

معاون درمان مجتمع بیمارستانی امام خمینی (ره)، گفت: امیدوارم موضوع تعرفه‌های دارویی کارشناسی‌تر بررسی شود و دولت برای قیمت تمام شده، یک فکری کند. تمام دغدغه من این است که کمبود دارویی‌مان در کشور رفع شود و به روال تولید قبلی بازگردیم و این به نحوی باشد که تولیدکننده هم ضرر نکند و فشار آن هم بر دوش مردم نباشد. ما سه بیمه سلامت، تامین اجتماعی و نیروهای مسلح داریم که همگی متعلق به دولتند و دولت باید این سه بیمه را طوری تقویت کند که در بحث پرداخت قیمت دارو و تجهیزات به گونه‌ای رفتار کنند که تولید کننده راغب باشد تولید کند و دارو تامین شود. در این صورت بحث کمبود مطرح نخواهد شد.

مشکل نقدینگی در تامین دارو

در عین حال یکی دیگر از بازیگران عرصه تامین داروی کشور، شرکت‌های پخش دارو هستند. شرکت‌هایی که دارو را از تولیدکننده یا واردکننده خریداری کرده و با نقش واسطه‌ای خود آن را به دست بیمارستان‌ها و مراکز درمانی و داروخانه‌ها می‌رسانند. در نتیجه نقش آفرینی درست این حلقه واسط در تامین داروها ضروری است. در همین راستا دکتر سید ابراهیم هاشمی- رییس هیات مدیره انجمن پخش دارو و مکمل ایران، درباره وضعیت تامین و پخش داروهای بیهوشی در کشور گفت: پیش از اجرای طرح دارویاری، مساله‌ای که در زمینه داروهای بیهوشی داشتیم، این بود که از آنجایی که ارز این داروها ارز دولتی و ترجیحی بود، تقاضا برای آن بالا بود. زیرا زمانیکه قیمت پایین است، همه تمایل دارند که به اندازه‌ای دارو بگیرند که برای آینده هم ذخیره داشته باشند. در این شرایط وزارت بهداشت داروهای بیهوشی را سهمیه‌بندی می‌کرد و بر این اساس بر روی زنجیره مدیریت کلان داشت، اما در بازار بزرگی مانند ایران نمی‌توان کامل مدیریت کرد.

وی افزود: از زمانیکه تغییر نرخ ارز اتفاق افتاد و ارز داروها آزاد شد، دیگر خیلی مشکل کمبود داروهای بیهوشی را نداریم و اگر هم کمبودی وجود داشته باشد، عمدتا به دلیل مشکلات ناشی از تامین نقدینگی است. زیرا این داروها با توجه که اینکه وارداتی هم هستند، با توجه به تغییر نرخ ارزش پنج برابر می‌شود. البته در حال حاضر به جز یکی دو قلم از داروهای بیهوشی که عمدتا به دلیل نقدینگی دچار مشکل هستند، کمبود آنچنانی در بازار نداریم. آنچه در حال حاضر در حوزه کمبود اتفاق می‌افتد، دلیلیش نقدینگی است و یکی از مهمترین بخش‌هایش هم این است که بیمارستان‌ها باید پول شرکت‌های پخش را به موقع دهند که عملا بیمارستان‌های این توان را ندارند.

پول‌هایی که به شرکت‌های پخش داده نمی‌شود

هاشمی با بیان اینکه گزارش بدهی‌های بیمارستان‌ها به شرکت‌های پخش را هر سه ماه یکبار جمع‌بندی می‌کنیم، گفت: طبق آخرین گزارش اکنون بدهی بیمارستان‌ها به شرکت‌های پخش ۵۷۰۰ میلیارد تومان است. در عین حال قرار بود که ۸۰۰۰ میلیارد تومان در قالب طرح دارویاری به شرکت‌های پخش بدهند، اما عددی که به ما پرداخت شد، حدود ۳۶۰۰ میلیارد تومان بود. عملا ما نمی‌دانیم مابقی این عدد چرا پرداخت نشد.

وی درباره یکی دو قلم داروی بیهوشی که مشکلاتی دارند، گفت: ما در حوزه بیهوشی سه داروی اصلی داریم که دو مورد آن مهمتر است، یکی پروپوفول است که وضعیت آن در بازار بد نیست. دیگری ایزوفلوران است که اکنون مقداری در این دارو مشکل داریم که اگر تامین نقدینگی آن انجام شود، مشکلش رفع می‌شود. زیرا ارز آن آزاد شده است.

بخشنامه کاری نمی‌کند، عمل کنید

هاشمی درباره وضعیت دریافت تسهیلات بانکی برای شرکت‌های پخش، گفت: به ما هم اعلام کردند که برای دریافت تسهیلات بانکی در قالب آن ۱۵ هزار میلیارد تومانی که مشخص شده، به شرکت‌های پخش هم تسهیلات داده خواهد شد، اما تا این لحظه اتفاقی نیفتاده است. باید توجه کرد که آنچه که بر روی کاغذ می‌آید، ارزشی ندارد و بخشنامه کاری نمی‌کند، زمانیکه اقدامی شود و پول در حساب شرکت‌های پخش بیاید، کار انجام شده است.

افزایش موجودی ۵۲ قلم از کمبودهای دارویی در کشور

در عین حال سازمان غذا و دارو اعلام می‌کند که در تلاش برای رفع مشکلات مربوط به تامین داروهای بیهوشی و سایر داروهای حیاتی است و اقدامات لازم را نیز در این زمینه انجام داده است. به طوری که اخیرا سازمان غذا و دارو اعلام کرد که با اقدامات مشترک صورت پذیرفته طی دو هفته گذشته توسط مجموع عوامل دخیل در حوزه دارو، موجودی ۵۲ قلم از کمبودهای جاری رو به افزایش رفته و به دامنه قابل اطمینان نزدیک شده است.

تولید داخلی یک داروی بیهوشی در کشور

همچنین دکتر محمد پیکان‌پور- مدیرکل دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو نیز درباره وضعیت تامین داروهای بیهوشی، گفت: در کشور چند داروی مهم بیهوشی نیاز عمده ما است که از جمله این داروها ایزوفلوران، پروپوفول، سووفلوران و کتامین هستند و سایر اقلام بیهوشی نیز تحت پایش قرار دارند. باید توجه کرد که سه داروی بیهوشی ایزوفلوران، پروپوفول، سوفلوران وارداتی است، اما داروی بیهوشی کتامین برای اولین بار در کشورمان تولید داخلی شده و توزیع می‌شود.

تامین کنترل شده "ایزوفلوران" در بیمارستان‌ها

وی با اشاره به وضعیت تامین هر یک از این داروها، گفت: سازمان غذا و دارو در آبان ماه سال جاری، داروی ایزوفلوران را به میزان سه برابر مهر ماه تامین کرده و این دارو توزیع شده است. بنابراین داروی ایزوفلوران به صورت کنترل شده در بیمارستان‌ها تامین شده است.

پیکان‌پور افزود: در عین حال در زمینه کمبود مقطعی داروی پروپوفول، باید توجه کرد که از آنجایی که افزایش مصرف این دارو دلایل مختلفی دارد از جمله اینکه برای بیهوشی حیوانات در کلینیک‌های دامپزشکی هم استفاده می‌شود، کمبود مقطعی آن مشاهده شد. بر همین اساس در مهر ماه میزان یک میلیون و ۱۲۵ هزار عدد از این دارو در کشور تامین شد که به اندازه نیاز سه ماه کشور بوده و نیاز سه ماه کشور را پوشش می‌دهد. با این حال برای اطمینان از در دسترس بودن داروی پروپوفول ۴۰۰ هزار عدد دیگر از این دارو مجددا تامین شده و در اختیار مراکز درمانی قرار می‌گیرد. باید توجه کرد که این دارو به صورت دوره‌ای در بین مراکز درمانی توزیع می‌شود.

وی ادامه داد: داروی سووفلوران نیز به اندازه کافی در کشور تامین شده و ذخایر آن مناسب است. در حال حاضر این دارو به میزان دو برابر آنچه که در سال ۱۳۹۹ وارد شده بود، تامین شده و میزان تامین این دارو بیش از میزان تامین آن در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ که کرونا وجود نداشت، ‌بوده است.

پیکان‌پور گفت: داروی کتامین هم برای اولین بار از آبان ماه به صورت تولید داخلی در کشور تولید و تامین می‌شود و ماهانه نیاز بازار را تامین می‌کند.