شرايط پيچيده در مصر

انتخابات اوايل خردادماه مصر، صحنه سياسي اين كشور را تحت تاثير قرار داده و به تنش هاي سياسي در پايتخت دامن زده است. از طرف ديگر شوراي عالي نظامي مصر كه از نظر زماني خود را پايان يافته مي بيند از اين فرصت براي تمديد حضور خود در قدرت استفاده مي كند. در مورد ابعاد و زواياي اين تحولات نكات مهمي وجود دارد:
1- شوراي عالي نظامي مصر، كميته 80 نفره تدوين قانون اساسي به رياست يك عضو برجسته اخوان را تهديد به انحلال كرده است. اين تهديد پس از آن انجام شد كه اكثريت پارلمان مصر دولت جنذوري- منتخب نظاميان- را به استيضاح تهديد كرد و زمزمه تشكيل دولت اخوان المسلمين به گوش رسيد. كميته 80 نفره كه به مجلس موسسان موسوم گرديده وظيفه تدوين قانون اساسي و شكل دادن به نظام سياسي آينده را برعهده دارد نزديك به 60درصد از اعضاي اين كميته را نمايندگان عضو اخوان در پارلمان تشكيل مي دهند. نظاميان از آن بيم دارند كه قانون اساسي مصر به گونه اي نوشته شود كه از قدرت آنان در ساختار آينده كاسته شود. از سوي ديگر اعلام نامزدي نفر دوم اخوان المسلمين- خيرت الشاطر- براي رياست جمهوري به دامنه نگراني نظاميان افزوده است چرا كه در صورت پيروزي اخوان، دو ركن قدرت در مصر در اختيار اخوان قرار مي گيرد. شوراي عالي نظامي گمان مي كند كه مي تواند از حساسيت احزاب ديگر مصر استفاده كرده و قاعده كنوني بازي را بهم بزند. از سوي ديگر، اخوان المسلمين شوراي نظامي را تهديد كرد كه در صورت دخالت نظاميان در كار مجلس موسسان و تنظيم قانون اساسي جديد هواداران خود را به خيابان فرا مي خواند اما البته در مورد اينكه اخوان واقعا راه خيابان را انتخاب كند ترديدهايي وجود دارد. البته اقدام ديروز اخوان در معرفي رئيس حزب آزادي و عدالت خود به عنوان نامزد احتياطي تا حد زيادي جدي بودن اخوان در معرفي نامزد را نشان مي دهد.
2- اخوان المسلمين پيش از اين با صراحت اعلام كرده بود كه مايل به تشكيل دولت و معرفي كانديدا براي رياست جمهوري نيست و چند ماه قبل حتي يكي از اعضا كه به طور انفرادي اعلام نامزدي كرده بود را از كادر رهبري خود حذف كرد ولي هفته گذشته رسما نفر دوم خود را براي پست رياست جمهوري معرفي كرد و بعضي از اعضاي شاخص اخوان زمزمه تشكيل دولت را هم سر دادند. اخوان در معرفي نامزد انتخابات سعي كرد كه حساسيت ها را در نظر بگيرد از اين رو دو عضو خود را كه داراي روابط نزديكي با لائيك ها و غرب هستند، معرفي كرد اما از آن طرف شوراي عالي نظامي مصر روي اتهام كيفري خيرت شاطر كه منجر به بازداشت او شده بود و نيز محدوديت قانوني فردي كه به پولشويي متهم مي شود، تمركز كرد و شاطر را فاقد صلاحيت براي نامزدي دانست. پس از آن اخوان المسلمين «محمد مرسي» رئيس حزب آزادي و عدالت خود را بعنوان نامزد احتياطي معرفي كرد تا اگر شاطر نتواند، اخوان كانديداي ديگري داشته باشد، محمد مرسي و شاطر پيش از اين در مورد روابط با غرب و رژيم صهيونيستي مواضع نسبتا نرمي اتخاذ كرده بودند ولي هم آمريكايي ها و هم مقامات رژيم صهيونيستي اين مواضع را تاكتيكي و غيرواقعي ارزيابي كردند. پس از اعلام كانديداتوري اخوان، هنري كيسينجر كه معمولا نظرات وزارت خارجه آمريكا را بيان مي كند در روزنامه نيويورك تايمز نوشت:
«ما ظاهرا داريم به خطا مي رويم كه از اخوان بعنوان جريان معتدل حمايت مي كنيم اگر اسلام گراها تحت تاثير اخوان سركار بيايند فرصت براي راديكاليزه شدن شرايط، روي كار آمدن راديكال ها و صدور راديكاليزم به مناطق ديگر فراهم مي شود.
بر اين اساس همانگونه كه قابل پيش بيني هم بود در هفته اخير صف آرايي در داخل و خارج مصر عليه اخوان المسلمين شدت گرفت. البته در درون اخوان هم افرادي نظير كمال الهلباوي از بدست گرفتن قدرت توسط رهبري اخوان ابراز نگراني كرده و آن را ريسك بالا ارزيابي كردند.
3- شوراي عالي نظامي مصر براي آنكه فضاي داخلي را عليه كانديداي اخوان تنگ كند بطور غيررسمي از احتمال كانديداتوري «عمر سليمان» رئيس دستگاه امنيتي مبارك در 17 سال آخر حكومت او خبر داد. اين مسئله واكنش فوري احزاب را سبب گرديد ولي خود عمر سليمان چندان فعال نشد و حتي دفتر او از عدم علاقه سليمان به پست رياست جمهوري خبر داد. و البته پس از اين زمزمه كانديداتوري سليمان فرو ننشست و در محافل خبري ادامه يافت ولي واقعيت اين است كه عمر سليمان هيچ شانسي براي انتخاب شدن ندارد و شوراي عالي نظامي مصر هم در شرايطي نيست كه بتواند او را در مجرايي غير از انتخابات به مردم تحميل كند. تنها خاصيت مطرح شدن سليمان اين بود كه افرادي نظير ايمن نور، عمروموسي و صلاح ابواسماعيل كانديداي لائيك ها، غرب زدگان و سلفي ها كه طبعا شانسي در انتخابات ندارند در كانون اخبار قرار بگيرند و اخوان المسلمين متهم به ناتواني در اداره فضاي سياسي و زمينه سازي غيرعمدي براي روي كار آمدن عمر سليمان و بازسازي رژيم مبارك شود اما البته با توجه به اينكه تا زمان برگزاري انتخابات بيش از 6 هفته زمان وجود دارد بنظر مي آيد كه اين طرح تبليغاتي زود به ميدان آمده و لذا احتمال شكست آن وجود دارد.
4- شوراي عالي نظامي مصر هم زمان با چالش با اخوان المسلمين با سلفي هاي وابسته به حزب النور هم وارد چالش شده است. انگشت گذاشتن نظاميان روي تابعيت آمريكايي مادر «حازم صلاح اسماعيل» باعث خشم سلفي ها و دو روز پيش به درگيري در يكي از محلات قاهره انجاميد. صلاح اسماعيل كه مواضع تندي عليه اخوان المسلمين و ايران دارد از سوي عربستان سعودي حمايت آشكار و همه جانبه مي شود. از اين رو مي توان گفت از آنجا كه حتي اگر مشكل تابعيت صلاح اسماعيل حل شود او امكان پيروزي در انتخابات را ندارد، وقوع درگيري ها و در نتيجه به تعويق افتادن زمان برگزاري انتخابات رياست جمهوري احتمالي است كه نبايد از نظر دور داشته شود. بنظر مي آيد در صورتي كه اخوان روي معرفي كانديدا در عرصه انتخابات رياست جمهوري پافشاري كند، از آنجا كه احتمال پيروزي كانديداي آنان، با توجه به نتايج انتخابات سه ماه پيش مجلس- زياد است، درگيري هاي خشونت آميز پيش روي مردم مصر خواهد بود.
5- نگراني شديد غرب از بدست گرفتن قدرت در مصر توسط اخوان المسلمين مي تواند به شرايط خاص در مصر منجر شود. طرح هاي غرب در مصر از يك سو از حمايت رهبران ارتش و نيروهاي امنيتي و از سوي ديگر از حمايت دولت جنذوري و نيز احزاب و شخصيت هاي لائيك برخوردار است و دو كشور عرب-عربستان و قطر- هم از آن حمايت مالي و تبليغاتي مي نمايند اين در حالي است كه اخواني ها به رغم داشتن اكثريت پارلماني، هنوز در شرايطي قرار ندارند كه بتوانند در برابر اين روند بايستند و مشكلات جدي پيش روي خواهند داشت به عبارت ديگر شرايط كنوني مصر به سمت پيچيده تر شدن در حركت است. اخوان المسلمين در اين ميدان چند گزينه را پيش روي دارد؛ دست كشيدن از بدست گرفتن رياست جمهوري و دولت، دست كشيدن از رياست جمهوري و تلاش براي بدست گرفتن دولت، ائتلاف با احزاب همگرا با خود نظير حزب الوفد و ناصريست ها و تقسيم رياست جمهوري و كابينه بين خود، كنار آمدن با جناح عربستان در مصر و در نهايت رسيدن به توافق با نظامي ها از طريق دادن ضمانت به آنان براي حفظ موقعيت برتر نظاميان در ساختار سياسي آينده.
اخوان المسلمين در چنين شرايطي بيش از هر زمان ديگري به انسجام نياز دارد اما به نظر مي آيد اين انسجام به اندازه لازم وجود ندارد. موضع جديد اخوان در بدست گرفتن رياست جمهوري و دولت از سوي هم طيف هاي قديم و جديد حمايت نمي شود. موضع جناح انقلابي تر اخوان اين است كه شرايط براي بدست گرفتن قدرت فراهم نيست و از آنجا كه چنين امري جز با امتيازدهي و عدول از مواضع ميسر نمي باشد لذا در شرايط فعلي بايد از آن چشم پوشيد. بدنه اخوان المسلمين كه عمدتا جوانان هستند روي معرفي كانديدا و در عين حال عدم سازش با نظاميان، لائيك ها، غربي ها و كشورهايي نظير عربستان تاكيد دارند و جناح سنتي اخوان كه نقطه اصلي تصميم گيري در اين سازمان هستند معتقدند كه بدست گرفتن قدرت يك اصل است و درباره بقيه مسايل مي توان توافق نمود.
موضع جديد اخوان المسلمين ضمن آن كه براي مخالفان آن مخاطره آميز است براي خود اخوان هم يك ريسك مهم به حساب مي آيد مهمترين چالش اين است كه اگر اخوان در شرايط دوره گذار، قدرت را بدست بگيرد و نتواند اين شرايط پيچيده را به خوبي مديريت نمايد، با شكست فاحش انتخاباتي در دوره بعد مواجه مي شود و اين ناكامي مي تواند براي مدت ها اخوان المسلمين را به حاشيه براند از سوي ديگر اقدام كنوني رهبري اخوان در معرفي كانديدا بدگماني هايي را حتي ميان دوستان آن در منطقه پديد آورده است چرا كه بعضي از مواضع اخوان از جمله مراوده با غرب براي آنان قابل هضم نيست و توجيه بردار بنظر نمي رسد.
سعدالله زارعي

لینک کپی شد

گزارش خطا