آزادسازی ۸۱ پهنه معدنی در اختیار ایمیدرو

گروه اقتصادی: بولتن نیوز قصد دارد به صورت روزانه مهمترین تحولات بخش معدن و صنایع معدنی کشور را از طریق بولتن خبری به اطلاع مخاطبان خود برساند. همچنین در گزارش های تحلیلی، مهمترین موضوعات مدیریتی و صنعتی بخش معدن مورد بررسی کارشناسان قرار خواهد گرفت.

چادرملو منضبط‌ترین شرکت در حوزه کار و کارگری است

'علی‌حسین رعیتی‌فرد' چادرملو را یکی از منضبط‌ترین شرکت‌ها در حوزۀ کارگری دانست و با تقدیر از نظم حاکم بر کارخانجات، خواستار تداوم و بهبود این روند شد.

معاون وزیر تعاون، کاهش حوادث ناشی از کار در این مجتمع را ناشی از بازرسی مستمر از کارگاه‌ها و کارخانجات برشمرد و بر تشدید نظارت بر کارگاه‌های موضوع تبصرۀ مادۀ ۹۹ قانون کار تأکید کرد.

ظرفیت های تولید و اشتغال گهرزمین، کمک شایانی به حل معضل بیکاری می کند

پس از این بازدید جلسه ای با حضور بازدیدکنندگان، مدیرعامل، عضو هیات مدیره و معاون توسعه مدیریت و سرمایه انسانی گهرزمین ، مدیر مجتمع و معاون بهره برداری ، معاون توسعه ، مدیران مجموعه و اصحاب رسانه سیرجان برگزار شد.

در ابتدای این جلسه محمد فلاح مدیرعامل گهرزمین ضمن خوش آمدگویی به حاضرین عنوان کرد: خدا را شاکریم که مسوولین قضایی استان خیلی بیشتر از یکسری ادارات در کنار مجموعه گهرزمین بودند و حمایت های خود را از این مجموعه دریغ نکردند که این مهم باعث دلگرمی کارگران این شرکت است.

وی در ادامه افزود: بزودی با توجه به توده عظیم معدنی جنوب، پرچم گهرزمین سوم در جنوب استان نیز برافراشته می شود و کمک شایانی به حل معضل بیکاری خواهد کرد.

فلاح با اشاره به سخنان مقام معظم رهبری(حفظه) در راستای توسعه زنجیره فولاد و سرمایه گذاری در مناطق دارای سواحل و دریا گفت: ما باید توسعه را در زمان زودتری در مناطق مختلف آغاز می کردیم که امید است با برنامه ریزی های صورت گرفته شاهد توسعه هرچه بیشتر این مناطق باشیم.

حجت الاسلام حمیدی رییس کل دادگستری استان در ادامه، ضمن عرض تسلیت ایام عزاداری شهادت حضرت اباعبدالله الحسین(ع) عنوان کرد: حضور در این مجموعه توفیقی برای ما بود، درواقع باعث خرسندی و خوشحالی است که راه اندازی و مدیریت چنین مجموعه های معدنی و صنعتی بدست مهندسین و متخصصین بومی صورت گرفته است.

وی در ادامه با اشاره به شکوفایی استعدادهای مختلف بعد از انقلاب اسلامی خاطرنشان کرد: همت ایرانی، تهدید و تحریم ها را به فرصت تبدیل کرده و بسوی خودکفایی پیش رفته است و این شکوفایی استعدادها دقیقا همان چیزی است که رهبر معظم انقلاب به آن دل بسته است.

حجت الاسلام حمیدی ظرفیت های شهرستان و استان کرمان را بسیار خوب و حائز اهمیت دانست و گفت: ظرفیت های تولید و اشتغال سیرجان به بحث تولید و اشتغال کمک شایانی می کند. درواقع ما زنجیره کامل فولاد را در استان کرمان داریم.

وی در پایان افزود: از اولویت های دستگاه قضا، حمایت از تولید است و ما از تولید حمایت می کنیم.

روابط عمومی و امور بین الملل شرکت سنگ آهن گهرزمین

چالش قابل حل توسعه فولاد

تامین مواد اولیه مهم‌ترین چالش فولادسازان است. کوچک‌ترین تغییر در قیمت یا میزان عرضه شده در بازار، به سرعت خود را در میزان تولید فولادسازان بروز می‌دهد. صنعت فولاد ایران در پی دسترسی به هدف ۵۵‌میلیون تن فولاد خام است. برای رسیدن به این هدف، تقریبا ۱۳۰میلیون تن سنگ‌‌‌آهن موردنیاز است. تامین این میزان سنگ آهن در کشور مساله‌ای دشوار به نظر می‌‌‌رسد. اگر این حجم از سنگ آهن تامین شود، چالش‌های دیگری نیز پیش روی فولاد‌سازان است. از جمله این چالش‌ها می‌توان به نبود زیرساخت لجستیک، تامین آب و انرژی موردنیاز برخی کارخانه‌ها اشاره کرد.

در برخی مواقع قیمت‌گذاری غیرکارشناسی دولت بر محصولات زنجیره فولاد هم باعث بر هم زدن تعادل زنجیره می‌شود. در دهه گذشته با افزایش قیمت و توجیه اقتصادی برخی نهاده‌‌‌ها از جمله گندله و متعاقب آن آهن اسفنجی، ظرفیت و تعداد کارخانه‌های تولیدکننده این محصولات افزایش یافت تا جایی که امروز می‌توان افزایش عرضه و انباشت تناژ قابل‌توجه مازاد گندله را شاهد بود. درسال‌های بعد به دلیل دشواری صادرات و مازاد تولید، سقوط قیمت این محصولات محتمل به نظر می‌‌‌رسد. درصورت عدم‌بازگشت تعادل به زنجیره تکرار این مساله برای آهن اسفنجی و حتی تمامی محصولات زنجیره قابل پیش‌بینی خواهد بود.

از طرفی اگر قیمت‌‌‌ محصولات بالادستی به نحوی افزایش یابد که تولید فولاد صرفه اقتصادی نداشته باشد، فولادسازان با زیان مالی سنگینی روبه‌رو خواهند شد.

برای رفع مشکل قیمت‌گذاری و حفظ تعادل زنجیره فولاد، محصولات زنجیره در بورس کالا عرضه شدند. بورس کالا بازاری قانون‌‌‌مند و قابل پایش و نظارت است. با این حال از دید فعالان بازار، مخصوصا عرضه‌کنندگان، نه قیمت‌ها آزاد شدند و نه نظارت به درستی انجام شده‌‌‌ است.

کمبود کنسانتره و انباشت گندله درزنجیره فولاد

محمدمهدی روانفر مدیر فرآوری مواد معدنی شرکت فولاد مبارکه در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» به وضعیت تامین مواد اولیه فولاد مبارکه در سال ۱۴۰۱ پرداخت و گفت: در مورد تامین مواد اولیه شرکت‌های فولادی در یک نگاه کلی نگرانی‌های جدی وجود دارد و با وجود آنکه فولادسازها در بازار پرچالش مواد اولیه درصدد تامین مواد اولیه موردنیاز خود هستند و تاکنون نسبت به سهامداران خود ادای تعهد کرده‌‌‌اند، ولی همچنان پایداری تامین مواد اولیه برای تولید دغدغه اصلی واحدهای فولادی است. در حال حاضر واحدهای فولادی بزرگ مثل فولاد مبارکه با برخورداری از زنجیره کامل موسوم به «از سنگ تا رنگ» با مشکل جدی در تامین سنگ آهن و کنسانتره موردنیاز برای کارخانه‌‌‌های گندله‌سازی خود مواجه هستند و در نقطه دیگری از زنجیره با انباشت فرآورده‌‌‌های معدنی از جمله گندله مواجه هستیم. این عدم‌توازن در زنجیره ممکن است در آینده نزدیک به پایین‌دست زنجیره هم میل پیدا کند و شکی نخواهد بود که استمرار و جابه‌جایی نقاط عدم‌توازن کل زنجیره را با مخاطره و تشدید چالش مواجه می‌کند کما اینکه در حال حاضر در ابتدای زنجیره بحران (قابل مدیریت) کمبود سنگ آهن و در جای دیگر زنجیره انباشت گندله و زمین‌‌‌گیر شدن سرمایه شرکت‌های فرآوری‌‌‌کننده را شاهد هستیم.

وی در پاسخ به این سوال که نقش دولت در تنظیم تعادل بازار چیست؟ گفت: اصولا در تنظیم بازار مکانیزم عرضه و تقاضا نقش اصلی را بازی می‌کند و تعیین نرخ و تدوین انواع استراتژی‌‌‌ها برای کنترل و مدیریت بازار تابعی از تقاضاست. منطقا در دنیا ‌شأن نظارتی نهادهای حاکمیتی چون دولت بر بازارها با هدف حمایت از تولید و تامین رضایت و منافع مصرف‌کننده مقبولیت عام دارد.کما اینکه در سنوات مختلف شاهد ورود دولت به عاملیت وزارت صمت به بازار محصولات معدنی و فولادی با مکانیزم تعیین نرخ نهاده‌های تولید بوده و هستیم.

لزوم بازبینی‌در سازوکار بورس کالا

محمد مهدی روانفر به شرح مزایا و ایرادات عرضه محصولات معدنی و صنایع معدنی در بورس کالا پرداخت و ادامه داد: عرضه سنگ آهن و کنسانتره در بورس و راهبرد تامین مواد اولیه موردنیاز فولادسازان از طریق بورس به تازگی در کشور فعال شده و سابقه چندانی ندارد و دور از ذهن نیست که با مشکلاتی مواجه باشد اما دو موضوع عامل اصلی وضع موجود و تشدید نگرانی‌های آتی است: نخست تضاد منافع ارکان زنجیره فولاد از معدن تا محصول نهایی که پس از خصوصی‌‌‌سازی خود را نشان داد.

دوم: استیلای نگاه بخشی بر نگاه ملی در مدیریت سرمایه‌‌‌های صنایع معدنی کشور (معادن و فولادسازها) که اگر چه توسعه را در اقصی نقاط کشور رقم زد و تسریع کرد ولی مقارن با این رشد، تضاد منافع و چالش‌های پسا‌خصوصی‌‌‌سازی زنجیره نیز تشدید و واضح‌‌‌تر شد.

وی افزود: البته این نکته نیز از نظر فولاد‌سازان عمده قویا محل تامل و توجه است که اگر چه بورس ابزاری تقاضا محور برای کشف قیمت کالا به شمار می‌رود ولی نیاز است عرضه‌کنندگان مواد اولیه معدنی عرضه‌‌‌های خود را با تقاضای بازار متناسب کنند. یعنی در بازار سنگ آهن یا کنسانتره که تقاضا‌میلیون‌‌‌ها تن است، عرضه‌‌‌ها در مقیاس و متناسب با تقاضا صورت پذیرد. اما در شرایطی که تولیدکنندگان عمده سنگ آهن در کشور خود به مصرف‌کننده این کالا تبدیل شده‌‌‌اند و نهادهای حاکمیتی که رسالت‌شان تامین مواد و مدیریت زنجیره ارزش صنعت و حمایت و صیانت از سرمایه‌گذاری‌‌‌های به عمل آمده و توسعه آن بوده کم‌‌‌رنگ یا با تغییر ماهیت خود به فعال اقتصادی در این مسیر تبدیل شده‌‌‌اند، طبیعی است عرضه مواد اولیه موردنیاز به‌ویژه کنسانتره در بورس نتواند تامین پایدار مواد اولیه به‌ویژه کنسانتره موردنیاز فولاد‌سازان را تضمین کرده و دغدغه شماره یک صنایع فولادی را برطرف کنند.

مدیر فرآوری مواد فولاد مبارکه منافع ملی را ارجح بر منافع بخش خاص دانست و گفت: از سوی دیگر تضاد منافع سرمایه‌گذاران حال حاضر زنجیره ارزش فولاد از معدن تا انواع ورق، اولویت نگاه بخشی به جای نگاه ملی به سرمایه‌‌‌ها و سرمایه‌گذاری‌‌‌های کشور در معدن و صنایع معدنی و نقش‌آفرینی محدود انجمن‌‌‌های تخصصی مربوطه که محصول خصوصی‌‌‌سازی نادرست زنجیره فولاد به شمار می‌رود شرایط را پیچیده‌‌‌تر کرده و شاید وقت آن باشد تا با نگاه ملی و حتی فرا ملی استراتژی مطلوب توزیع منافع در زنجیره به جای راهبرد ناکارآی اصرار برتوسعه بخشی، محور طرح‌‌‌ها و برنامه‌ریزی‌‌‌ها و تصمیمات شود. خلاصه آنچه گفته شده است، از مطالعه وضعیت زنجیره تولید فولاد قبل و بعد از حذف نقش کلیدی شرکت ملی فولاد ایران در توسعه متوازن زنجیره ارزش فولاد قابل برداشت و فهم است.

آزادسازی ۸۱ پهنه معدنی در اختیار ایمیدرو

«احمد فتاحی مجلج» در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایرنا افزود: از سال ۹۱ مطالعات مربوط به پهنه‌های معدنی در کشور آغاز شد که در نخستین گام پهنه‌های مرزی استان سیستان و بلوچستان و استان خراسان جنوبی به عنوان دو استان کمتر برخوردار مورد مطالعه قرار گرفتند.

وی گفت: طبق تبصره ۲ ماده ۵ قانون معادن، ایمیدرو مجاز است در بخش‌های محروم و کمتر توسعه یافته کشور عملیات اکتشافی انجام دهد.

فتاحی بیان‌داشت: توسعه اخذ پهنه‌ها منجر به واگذاری پهنه سراوان در سیستان و بلوچستان و پهنه فردوس- قائن در خراسان جنوبی شد.

وی ادامه‌داد: از سال ۹۳ با ابلاغ دستورالعمل مربوطه تا پایان سال گذشته، در مجموع ۸۱ پهنه (به‌جز پهنه دیوان‌دره در استان کردستان) به وسعت ۵۰۲ هزار کیلومتر مربع به نام ایمیدرو و شرکت‌های زیرمجموعه واگذار و تا پایان سال ۱۴۰۰ در همه این پهنه‌ها کار اجرایی انجام و آزادسازی شد.

این مقام مسوول اضافه‌کرد: در ادامه، محدوده‌های امیدبخش شامل ۵۳۲ محدوده به دو بخش «در اختیار ایمیدرو» و «در اختیار سازمان صمت استان‌ها برای واگذاری به بخش خصوصی» تبدیل شد.

وی اظهار داشت: در محدوده‌های در اختیار ایمیدرو، روند پیگیری ثبت و صدور پروانه‌های اکتشافی انجام شد و امروز ۱۶۰ پروانه اکتشافی از سوی این سازمان و شرکت‌های زیرمجموعه در اختیار است.

فتاحی یادآور شد: از مجموع ۸۲ پهنه به وسعت ۵۰۵ هزار کیلومتر مربع که از سال ۹۱ ایمیدرو در اختیار داشت، به‌جز پهنه دیوان‌دره، سایر ۸۱ پهنه آزاد شده است که به این ترتیب، از کل پروانه‌های اکتشافی، درخواست‌ها، گواهی‌های کشف، پروانه‌های بهره‌برداری و غیره در مجموع فقط ۲۹ هزار کیلومتر مربع در کشور به نام ایمیدرو است.

وی تصریح‌کرد: به این ترتیب، اینکه برخی مطرح می‌کنند ایمیدرو کل کشور را در اختیار دارد، ادعای واهی بیش نبوده و خلاف واقع است.

مدیر اکتشافات ایمیدرو تاکید کرد: با همکاری معاونت معدنی وزارت صمت در دولت سیزدهم، اکنون کمتر از ۳۰ هزار کیلومتر مربع در سامانه کاداستر در اختیار ایمیدرو قرار دارد.

شناسایی ۱۶ محدوده امیدبخش معدنی در کرمانشاه

وی در پاسخ به برخی انتقادات از ایمیدرو که «این سازمان تکالیف و وظایف خودش را در استان کرمانشاه به درستی انجام نداده و تنها به شناسایی معادن در این استان اکتفا کرده است»، افزود: در استان کرمانشاه پهنه سنقر واقع در شمال شرق این استان وجود دارد که زونی آهن‌دار است.

فتاحی ادامه‌داد: به منظور تامین خوراک کانسنگ آهن برای کارخانه های فولاد غرب کشور اقدام به اجرای عملیات ژئوفیزیک هوایی در پهنه سنقر کرده است که پس از انجام فازهای شناسایی و پی‌جویی در پهنه مذکور ۱۷ محدوده امید بخش تایین شد.

وی گفت: خروجی انجام ژئوفیزیک هوایی در سنقر برای یافتن منابع آهن تبدیل به ۱۶ محدوده امیدبخش شد که مقرر شد ۹ محدوده در اختیار سازمان صمت استان کرمانشاه و هفت محدوده در اختیار ایمیدرو قرار بگیرد.

مدیر اکتشافات ایمیدرو خاطرنشان‌کرد: ثبت هفت محدوده یاد شده نیازمند استعلام از دستگاه‌های ذیربط در این استان بود، اما علاوه بر دستگاه‌هایی همچون میراث فرهنگی، منابع طبیعی، انرژی اتمی و غیره که به‌طور معمول پاسخگوی استعلام‌ها بودند، تعداد این دستگاه‌ها به ۱۱ مورد رسید که همگی مخالفت کردند.

وی بیان‌داشت: هرچند جلسات متعددی برای رفع مشکلات در این زمینه برگزار شد، اما بی‌نتیجه ماند و در نهایت مقرر شد از آخرین ظرفیت قانونی موجود یعنی «ماده ۲۴ مکرر» با حضور استاندار استفاده شود؛ در این زمینه ابتدا باید سازمان صمت استان کرمانشاه نسبت به برگزاری جلسه اقدام کند که تاکنون انجام نشده است.

ایمیدرو در استان کرمانشاه هفت‌هزار و ۶۰۰ کیلومتر خطی عملیات ژئوفیزیک هوایی انجام داده است. از جمله نتایج حاصل شده، شناسایی هفت محدوده با پتانسیل سنگ‌آهن و پلی متال در سنقر بود.

همچنین ۹ محدوده مستعد به مساحت ۶۵۰ کیلومتر مربع نیز برای واگذاری به بخش خصوصی در اختیار سازمان صنعت، معدن و تجارت استان کرمانشاه قرار گرفته است.

تاکید دکتر سعدمحمدی بر لزوم پرهیز از موازی کاری در شرکتهای بزرگ

در این برنامه که با حضور مدیران دهها شرکت گروه توسعه سرمایه گذاری معادن و فلزات برگزار گردید، هماهنگی و همراستایی جهت گیری استراتژیک شرکتهای مجموعه با گروه فولاد مبارکه مورد بررسی، تبادل نظر و ارزیابی قرار گرفت.

دکتر سعد محمدی، مدیرعامل شرکت سرمایه گذاری توسعه معادن و فلزات در آغاز این برنامه، با اشاره به آمار تولید و درآمد کشورهای مختلف طی سالیان اخیر و مقایسه آن با وضعیت فعلی کشور گفت: بررسی روند اقتصادی کشور و میزان تولید در کشور و مقایسه آن با سایر کشورها به ویژه در سطح منطقه نشان می دهد تا رسیدن به جایگاه واقعی و استفاده از ظرفیت های موجود کشور هنوز راه درازی در پیش داریم و نتوانسته ایم کسب درآمد مناسبی به تناسب دارایی قابل توجه کشور داشته باشیم.

وی افزود: بایستی با برنامه ریزی مناسب بتوانیم میزان درآمد تولید ناخالص ملی را افزایش و درآمد سرانه بهتری را ایجاد نماییم ، به عنوان مثال از ۷ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تن زغال خام تولیدی سالانه در جهان، سهم ما تنها حدود ۳ میلیون تن زغال خام است. این درحالی است که تنها کشور چین ۳ میلیارد و ۸۰۰ میلیون تن در سال تولید زغال دارد. همچنین امسال حدود ۱۰۰ میلیون تن تولید سنگ آهن در کشور داریم. در حالی که برنامه کشوری مثل استرالیا در سال ۲۰۲۲ صادرات ۹۵۰ میلیون تن سنگ آهن است و سال گذشته این کشور ۸۶۰ میلیون تن سنگ آهن صادر کرده است.

دکتر سعد محمدی یکی از عوامل قیمت تمام شده بالا در محصولات معدنی کشور را کم بودن میزان متوسط تولید سرانه معادن دانست و گفت: با در نظر گیری تعداد معادن موجود و با کسر میزان سنگ لاشه، به طور متوسط هر معدن زیر ۶۰ هزارتن تولید داشته است و این امر در نهایت قیمت تمام شده بالا و کاهش رقابت پذیری را به دنبال دارد.

مدیرعامل هلدینگ سرمایه گذاری توسعه معادن و فلزات همچنین گفت: با وجود آنکه برنامه کشور برای سال ۱۴۰۴ تولید ۵۵ میلیون تن فولاد است، اما به احتمال قوی در مقام عمل، ظرفیت تولید بیش از ۷۰ میلیون تن طی چندسال آینده ایجاد خواهد شد. این نکته هم قابل ذکر است که پروژه های تعریف شده فولادی در کشور بالغ بر ۱۰۰ میلیون تن است. بنابراین نیاز به تأمین خوراک و مواد اولیه برای این میزان تولید چالش جدی صنعت در آینده نزدیک خواهد بود.

دکتر سعدمحمدی در این نشست، با اشاره به توان تخصصی و ظرفیت های موجود در مجموعه سرمایه گذاری توسعه معادن و فلزات پیشنهاد کرد در تصمیم گیری های کلان صنعت و معدن، بالاخص در بخش معدنی، این شرکت بعنوان محور در نظر گرفته شود تا در نتیجه آن، اکتشاف و تامین مواد اولیه به شکل قوی تری در این مجموعه متمرکز شود و سمت و سوی آموزش و استراتژی های کلان این هلدینگ بزرگ معدنی بر مبنای آن طراحی و اجرا گردد.

وی پرهیز از موازی کاری را لازمه فعالیت شرکت های کلان کشور دانسته و افزود: ساختار زیرمجموعه ها باید هم راستا با جهت گیری شرکت مادر تعریف شود. این امر کمک می کند با وجود سند بالادستی تکلیف طرح ها در تصمیم گیری ها و تعیین اولویت ها روشن شود.

تخصیص اعتبار ایمیدرو برای حمایت از پایان نامه های دانشگاهی

غلامرضا ملاطاهری در آیین تجلیل و معرفی پایان نامه و رساله های دانشگاهی تحت حمایت ایمیدرو افزود: یکی از درگاه های حمایت مالی از پایان نامه و پروژه های پژوهشی توسط ایمیدرو، اساسنامه این سازمان است.

وی در خصوص نحوه حمایت ایمیدرو از پژوهش های دانشگاهی گفت: پیش از این حمایت های ایمیدرو در قالب خدمات آزمایشگاهی بود اما از سال 99 طبق مصوبه هیات عامل این سازمان؛ این موضوع از طریق قرارداد پژوهشی تقاضامحور دنبال شد.

مدیر آموزش، پژوش و فناوری ایمیدرو افزود: روند کار به گونه ای است که تقاضا از سوی واحدهای ایمیدرو اعلام می شود و ما بر اساس آن، فراخوان اعلام می کنیم و مسیر دیگر، حمایت از موضوعاتی است که با ارائه پیشنهادهای فناورانه از طریق خود دانشگاه ها مطرح می شود.

وی اظهار داشت: این رویه نشان می دهد که مسیر برای تعامل سازنده بین ایمیدرو و دانشگاه ها و مراکز علمی هموار است.

ملاطاهری با بیان اینکه علاوه بر دانشگاه ها، شرکت های دانش بنیان ها نیز می توانند از خدمات حمایتی ایمیدرو بهره مند شوند، گفت: از دیگر اقدامات موثر ایمیدرو در پیوند معدن و صنایع معدنی و دانشگاه ها و مراکز علمی؛ می توان به تاسیس موسسه آموزشی و پژوهشی نوع سوم از قبیل یونیدرو (دانشگاه تهران) و مرکز هوشمندی و رصدخانه فناوری ایمیدرو- شریف(دانشگاه صنعتی شریف) اشاره کرد.

ملاطاهری در بخش دیگری از سخنانش گفت: یکی دیگر از دستاوردهای صنعت و دانشگاه، برگزاری جشنواره های اینوماین با راهبری ایمیدرو است که در آن ایده های ارزش آفرین احصاء و در نهایت مورد حمایت ایمیدرو قرار می گیرند.

آب‌سوزی در فولاد؛ چگونه با اسم توسعه زیر پای یزدی‌ها و همسایگانشان را خالی کردند؟

مساله آب در ایران به دو نوع کم‌آبی اقتصادی و کم‌آبی فیزیکی تقسیم می‌شود. کم‌آبی اقتصادی نتیجه مدیریت ضعیف منابع آبی و کم‌آبی فیزیکی ناشی از خشکسالی و نشان‌دهنده کمبود آب در یک منطقه است.

شکی نیست که تنوع آب و هوایی در ایران زیاد و اقلیم کشورمان یک اقلیم خشک و گرم است اما با همین اقلیم گرم و خشک تمدنی چندهزار ساله شکل گرفته که با همین شرایط آب و هوایی سازگار بوده است. درواقع بین آب و محیط زیست همواره یک ارتباط ارگانیگ و پیوسته برقرار است. بحرانی شدن وضعیت هر دو خود معلول علتی دیگر و ناشی از توسعه نامتوازن و ناپایدار در این سرزمین است.

بسیاری از شاخص‌ها نشان می‌دهد که در حال حاضر، ایران جزو کشورهای دارای «تنش آبی» محسوب می‌شود و اغراق نیست اگر بگوییم به سمت «بحران آبی» پیش می‌رود.

این وضعیت در حالی است که سیاست‌های توسعه در ایران سال‌هایی دراز بر مبنای توسعه صنایع‌آب‌بر بدون توجه به شرایط اقلیمی و تاب‌آوری اقلیمی بوده است.

بیشترین تخریب منابع آبی در استان‌های مرکزی

استقرار صنایع آب‌بری چون فولاد که حداکثر مصرف و اتلاف آبِ بدون بازیافت را دارد طی دو دهه اخیر به شدت در ایران افزایش داشته و جالب آن‌که سیاست‌های دولتی نیز مجوز آن را صادر کرده است. به عنوان مثال در برنامه «سازگاری با کم‌آبی» که اردیبهشت ۱۴۰۰ از سوی «مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری» تهیه شده، در بخش مربوط به کاهش مصرف آب و صرفه‌جویی در صنایع و در استان اصفهان، طی سال‌های ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۴ هیچ برنامه‌ای برای کاهش مصرف آب و صرفه‌جویی صنایع در این استان درنظر گرفته نشده و میزان صرفه‌جویی برابر با صفر درصد است.

این آمار به این معنی است که صنایع استان اصفهان ظرف ۵ سال و با مجوز رسمی از سوی دولت وقت، و به هر میزان که بخواهند می‌توانند از روان‌آب‌ها و منابع آب زیرزمینی استفاده کنند.

صنایع استان اصفهان ظرف ۵ سال و با مجوز رسمی از سوی دولت مستقر در اردیبهشت ۱۴۰۰، به هر میزان که بخواهند می‌توانند از روان‌آب‌ها و منابع آب زیرزمینی استفاده کنند

همچنین بنابر آمار تارنمای «انجمن فولاد ایران» تعداد شرکت‌ها و صنایع فولاد و ذوب آهن در ایران از سال ۱۹۹۹ تاکنون از ۱۵ کارخانه به ۲۱۲ رسیده که اغلب آن‌ها در استان‌های خشک (یزد و اصفهان، کرمان و ...) و تحت عنوان ایجاد اشتغال در مناطق محروم فلات مرکزی ایران و بخش‌های شرقی کشور احداث شده‌اند. این آمار نشان می‌دهد که به ازای هر استان ۳.۵ کارخانه و شرکت مرتبط با تولید فولاد و ذوب آهن وجود دارد و این آمار در قیاس با تعداد جمعیت کشور به این معنا است که به ازای تقریبا هر ۳۷۷ هزار نفر در کشور، یک کارخانه تولیدی فولاد و ذوب آهن وجود دارد.

در نظر داشتن این آمار با توجه به وضعیت اقلیم استان‌هایی مانند یزد و اصفهان و جای‌گیری صنایع‌آب‌بر در این نواحی بسیار قابل تامل است و با ادامه روند کنونی در کشور، بیش از ۱۲ میلیارد و ۱۱ میلیون و ۳۰۶ هزار و ۵۰۰ مترمکعب آب برای تولید محصولات فولادی و آهن اسفنجی در سال مصرف می‌شود. این میزان با توجه به حجم آب ذخیره در پشت سدهای کشور در سال جاری که رقمی بالغ بر ۱۷.۷ میلیارد مترمکعب برآورد شده، نشانگر این نکته است که اگر این صنایع قرار باشد از آب‌ پشت سدها استفاده کنند، بیش از ۶۷ درصد از آب ذخیره شده باید به این صنایع اختصاص یابد و قریب به ۳۲ درصد باقی‌مانده نیز برای سایر صنایع، کشاورزی- که مصرف‌کننده بیش از ۸۲ درصد از سرانه مصرف آب است- و نیز شرب باقی می‌ماند.(۱)

آب ذخیره شده در پشت سدهای کشور بیشتر برای مصارفی نظیر شرب و کشاورزی است(۲) و به این خاطر صنایع یادشده برای جبران کسری آب ناگزیر به استفاده از روان‌آب‌ها و منابع آب زیرزمینی هستند؛ اتفاقی که متاسفانه هم‌اکنون دامنگیر کشور شده و بیش از ۳۰۰ مورد از دشت‌های کشور را با بحرانی به نام «فروچاله‌ها و فرونشست‌ها» مواجه کرده است.

دست‌اندازی به منابع آب زیرزمینی و بحران فروچاله

آمار و ارقام می‌گوید استان یزد یا باید از منابع آب زیرزمینی استفاده کند یا کسری آب خود را (حدود ۷۶ میلیون مترمکعب فقط برای فولاد) از استان‌های همجوار مانند اصفهان یا حتی دورتر مانند چهارمحال‌وبختیاری تامین کندمتاسفانه هیچ‌گونه ارتباطی میان تراز آب موجود و میزان مصرف آب برای صنایع و کشاورزی در کشور وجود ندارد. به عنوان مثال در استان یزد نه تنها هیچ‌گونه رودخانه پرآب یا منبع آب بزرگی وجود ندارد بلکه جزو یکی از کم‌بارش‌ترین نقاط کشور هم محسوب می‌شود. یزد که بیش از ۲۸ کارخانه تولید فولاد و ذوب آهن را در خود جای داده، نسبت به تعداد کل کارخانه‌های فولاد و ذوب‌آهن، بیش از ۱۳.۲ درصد از صنایع آب‌بر را میزبانی می‌کند(۳).

این ارقام یعنی استان یزد یا باید از منابع آب زیرزمینی استفاده کند یا این میزان آب مورد نیاز خود را از استان‌های همجوار مانند اصفهان یا حتی دورتر مانند چهار محال و بختیاری تامین کند. به گفته مدیرعامل وقت شرکت آب منطقه‌ای یزد (در مرداد۹۹) ، تنها ۶۰ میلیون مترمکعب در سال آب از استان اصفهان به سمت یزد منتقل شده و سالانه بیش از ۸۹۹ میلیون متر مکعب آب از ۶ هزار و۷۴۱ منبع زیرزمینی شامل چاه، چشمه و قنات برداشت می‌شود که از این میزان ۷۶۶ میلیون متر مکعب از چاه‌های عمیق و نیمه عمیق، ۴۰ میلیون مترمکعب از چشمه‌ها و ۱۸۳ میلیون مترمکعب از قنات‌ها تامین می‌شود(۴).

با وجود این کاستی‌های آبی، ظرفیت تولید فولاد در استان یزد هر روز در حال افزایش است و چشم‌انداز تولید فولاد در این استان به گفته «محمدرضا تابش» نماینده سابق اردکان یزد (در اسفند ۹۳) بیش از ۱۵ میلیون تن در سال پیش‌بینی شده و با جدیت در حال پیگیری است. به گفته تابش، یزد جایگاه ویژه‌ای در تولید فولاد کشور دارد به نحوی که ۱۵ درصد فولاد کشور یعنی ۴.۵ میلیون تن، در استان یزد تولید می‌شود(۵).

در نظر داشتن این آمار و ارقام با میزان مصرف آب برای تولید هر تن فولاد نکات بسیار مهم‌تری را نمایان می‌کند. به عبارتی در حال حاضر و تنها برای تولید همین ۴.۵ میلیون تن فولاد در استان یزد بیش از یک میلیارد و ۳۵ میلیون متر مکعب آب نیاز است. جدول ذیل اطلاعات را به صورت دقیق‌تر نشان می‌دهد.

آمار جدول بالا با در نظر داشتن میزان آب انتقالی به این استان و استفاده از منابع آب زیرزمینی نشان‌دهنده یک فاجعه زیست‌محیطی برای این استان و حتی استان‌های همجوار است. به گفته مدیرعامل آب منطقه‌ای یزد کل آب مصرف شده در استان یزد (منابع انتقالی و زیرزمین) جمعا ۹۵۹ میلیون مترمکعب است. در حالی‌که با توجه به میزان تولید کنونی فولاد که تنها ۱ میلیارد و ۳۵ میلیون مترمکعب آب را مصرف می‌کند، آمار به دست آمده بیش از ۷۶ میلیون متر مکعب تنها برای صنعت فولاد استان یزد کسری دارد.

بایددر نظر داشت که آمار یادشده تنها در رابطه با صنعت فولاد و در یک استان و آن هم یزد بوده و میزان مصرف آب کشاورزی و شرب و سایر صنایع (شیشه‌سازی، کاشی‌سازی، قطعه‌سازی و ...) در نظر گرفته نشده که قدر مسلم در نظر داشتن این میزان می‌تواند عمق بیشتری از فاجعه را بازگو کند. این آمار و ارقام به معنای دست‌اندازی بیش از حد به طبیعت و بهره‌برداری بیش از اندازه از آب‌های زیرزمینی و پاسخ طبیعت در قالب فرونشست و فروچاله است.