نگاهی به نگرش ویژه اردوغان به طریقت «اسماعیل‌آقایی»

گروه بین الملل: درگذشت یکی از سران مهم طریقت های عرفانی ترکیه، موجب شد که صدها هزار نفر از گوشه و اکناف ترکیه برای شرکت در تشییع جنازه او به استانبول بروند.

به گزارش بولتن نیوز، محمود اوستا عثمان اوغلو مشهور به خواجه محمود افندی، رئیس طریقت اسماعیل آقایی در استانبول و در سن 93 سالگی درگذشت. او در ترکیه و برخی کشورهای دیگر، مریدان فراوانی دارد و روزنامه ها و شبکه های تلویزیونی ترکیه اعلام کرده اند که جمعیتی بین 500 تا 700 هزار نفر در تشییع جنازه او شرکت کرده اند.

بسیاری از مقامات سیاسی ترکیه نیز در این مراسم حضور داشتند و رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و رهبر حزب حاکم این کشور، شخصاً تابوت رئیس طریقت اسماعیل آقایی را بر شانه نهاد و اعلام کرد که از سال 1967 میلادی همواره پای منبر او نشسته است.

سخنرانی اردوغان در مراسم اقامه نماز میت محمود افندی و اشاره او به ارادت 50 ساله اش به رهبر اسماعیل آقایی ها، یک بار دیگر این واقعیت را به یادمان می آورد که طریقت ها و گروه های دینی و عرفانی در قدرت گرفتن آکپارتی سهیم بوده و نقش بی بدیلی داشته اند.

ا توجه به تشییع جنازه بسیار پر ازدحام محمود افندی، باید پرسید: چرا درگذشت یک شخصیت عرفانی در ترکیه تا این اندازه مهم است و چرا وقتیکه رئیس جمهور ترکیه شانه زیر تابوت چنین شخصیتی می زند، اهمیت سیاسی و خبری پیدا می کند؟

در پاسخ باید گفت: ترکیه در طول سده های متمادی، مهمترین کانون طریقت های عرفانی بوده و علاوه بر طریقت های اصلی اهل سنت همچون نقشبندیه و قادریه، ده ها شاخه دیگر در این کشور فعال هستند.

شیخ محمود افندی رئیس طریقت اسماعیل آقایی، همواره مورد احترام سران حزب عدالت و توسعه بوده و علاوه بر عبدالله گل، رجب طیب اردوغان و دیگر کادرهای موسس حزب، هواداران این حزب نیز همواره در تکایا و مراکز فرهنگی و آموزشی اسماعیل آقایی ها حضور داشته اند.

در سال 2001 میلادی و در دورانی که بین دو شاخه مهم شاگردان مرحوم نجم الدین اربکان اختلاف نظر روی داد و همین اختلاف بود که اردوغان و گل را بسوی تاسیس یک حزب جدید سوق داد. اما اربکان و شاگردان وفادار او در حزب فضیلت و بعدها حزب سعادت، همواره با اسماعیل آقایی ها در ارتباط بودند و شاگردان جدا شده نیز از خانقاه محمود افندی، فاصله نگرفتند.

مهمترین نشانه های قدرت و نفوذ طریقت ها در ترکیه

تحقیقات گسترده یکی از دانشگاه های ترکیه نشان می دهد که دست کم 5 میلیون نفر از کودکان و نوجوانان ترکیه به طور مستقیم، یا در خانه و مدرسه خود، یا در مسجد و خانقاه و تکایا و یا در مدارس شبانه روزی تحت تعلیم مربیان طریقت ها هستند.

طریقت های دینی – عرفانی در ترکیه، از منظر گفتمان اجتماعی و سبک زندگی، با مکاتب سلفی و وهابی تفاوت زیادی دارند و از نفوذ اجتماعی فراوانی برخوردار هستند.

گفته می شود که در حال حاضر، بیش از 10 طریقت مهم در ترکیه فعال هستند که چهارصد نحله و گروه زیرشاخه و زیرمجموعه دارند. آنان در بسیاری از 81 استان کوچک و بزرگ ترکیه دارای خانقاه، تکیه، مسجد، آموزشگاه های شبانه روزی، خوابگاه های دانشجویی، شرکت های زنجیره ای، رسانه، وسایل حمل و نقل عمومی، شرکت های توریستی و گروه های عمرانی هستند.

طریقت ها از صدها هزار مرید خود، اعانه و کمک مالی دریافت می کنند و در نتیجه این سرمایه عظیم و گردش مالی و اقتصادی آن موجب شده که میلیاردها دلار سرمایه در دست طریقت ها جمع شده و به طور مداوم، این ثروت ها بیشتر و بیشتر شوند.

طریقت ها و سرنوشت اردوغان

طبیعتاً ثروت، قدرت و نفوذ بیشتر نیز به دنبال می آورد و وقتی که از رئیس جمهور، وزیر و استاندار تا دیگر مقامات، همواره با طریقتها در ارتباط هستند، رهبران دینی و معنوی این گروه ها، نیازی به تاسیس حزب ندارند و می توانند به راحتی بر تصمیمات دولت، اثر بگذارند.

اما این وضعیت مطلوب، تنها مربوط به 3 دهه گذشته است. یعنی از وقتی که اربکان صحنه سیاست را در اختیار گرفت، طریقت ها نیز زمینه و امکان بیشتری برای رشد و نمو پیدا کردند. ولی در ترکیه، این فقط محافظه کاران نیستند که از باورهای خود دفاع می کنند، بلکه بخش قابل توجهی از جمعیت و نخبگان سیاسی و فرهنگی نیز، هوادار گفتمان لاییسم هستند و بر اساس میراث فکری و سیاسی برجای مانده از مصطفی کمال آتاترک و گفتمان کمالیسم، به شدت با طریقت ها مخالف هستند.

آنان قبلاً در جریان کودتای نرم سال 1997 میلادی، یک بار توانستند اربکان و طریقت ها را به حاشیه برانند. در نتیجه حالا هم بدشان نمی آید که در یک بزنگاه تاریخی و سیاسی مناسب، دوباره طعم پیروزی را بچشند.

رسانه های نزدیک به حزب جمهوری خلق و جریان لائیسم و کمالیسم، فعالیت طریقت ها را نمادی از ارتجاع و افراط گرایی و تهدید آزادی های فردی و اجتماعی می دانند و نمی خواهند سر به تن هیچ طریقتی باشد. در نتیجه حالا شاهد این هستیم که سرنوشت آکپارتی، اردوغان و طریقت ها، در هم تنیده شده و به هم گره خورده است.

با توجه به قدمت تاریخی دور و دراز فعالیت طریقت ها در ترکیه، از بین بردن این نهاد دینی، اجتماعی و تربیتی، ناممکن به نظر می رسد. اما اگر در انتخابات سال آینده، حزب عدالت و توسعه شکست بخورد و اردوغان و باغچلی ناچار شوند که صحنه قدرت را ترک کنند، طریقت ها نیز برای مدتی طولانی به حاشیه رانده خواهند شد و بخش وسیعی از میدان فعالیت فعلی، از آنان پس گرفته خواهد شد.

حال باید دید آیا حسن افندی رهبر جدید طریقت اسماعیل آقایی که او نیز مانند سلف خود 93 سال دارد و از دیروز به عنوان لیدر اسماعیل آقایی معرفی شده، در کنار رهبران دیگر طریقت ها، از اردوغان و حزب عدالت و توسعه حمایت کرده و از مریدان خود می خواهد به او رای دهند، یا این که طریقت ها نیز مانند نهادی که به فکر حفظ اعتبار اجتماعی خود هستند، رفته رفته از حزب عدالت و توسعه، فاصله خواهند گرفت؟