مروری بر مناسبت های امروز ۲۴ اردیبهشت

گروه سیاسی: در این مطلب مروری خواهیم داشت بر وقایعی که در بیست و چهارم اردیبهشت ماه رخ داده اند. این وقایع عبارتند از: تصویب طرح خیانت بار جداسازی بحرین از خاک ایران با ارائه آن توسط امیر عباس هویدا در مجلس شورای ملی پهلوی دوم در سال ۱۳۴۹، لغو امتیاز تنباکو به فتوای میرزای شیرازی در سال ۱۲۷۰.

تصویب طرح خیانت بار جداسازی بحرین از خاک ایران با ارائه آن توسط امیر عباس هویدا در مجلس شورای ملی پهلوی دوم در سال ۱۳۴۹:

پس از زمستان ۱۳۴۶ که بریتانیا اعلام کرد تصمیم دارد تا سال ۱۳۵۰ از شرق سوئز نیروهایش را خارج کند در صدد برآمد که با تشکیل کشور امارات متصالحه که بحرین هم جزو آن بود جلو بازگشتنش به ایران را بگیرد. در نهایت انگلیسی‌ها با مذاکره‌های پشت‌پرده با شاه موفق شدند او را عقب بنشانند و در ۱۳۴۷ ناگهان نخستین بار در تاریخ کشور شاه اعلام کرد که حاضر است از حاکمیت بحرین چشم‌پوشی کند. سرانجام با هماهنگی ایران و انگلیس کار به دبیرکل سازمان ملل واگذار شد و نمایندهٔ سیاسی وی به جای همه‌پرسی تنها با یک نظرسنجی سه‌گزینه‌ای از چند قشر مردم بحرین در گزارش خود ادعا کرد که تقریباً همهٔ مردم بحرین خواهان استقلال از کشور ایران و تحت‌الحمایگی انگلیس اند. برخی تاریخ‌نگاران این نظرسنجی را محدود به قشرهای نزدیک به حکومت بحرین و بریتانیا خوانده‌اند.

این گزارش باعث شد تا حزب پان‌ایرانیست دولت را به دلیل این اقدام استیضاح کند. فردای این استیضاح شورای امنیت برپایهٔ گزارش سازمان ملل قطعنامهٔ ۲۷۸ را در ۲۱ اردیبهشت ۱۳۴۹ برابر ۱۱ مهٔ ۱۹۷۰ میلادی تصویب کرد. چند روز بعد و در تاریخ 24 اردیبهشت 1349 مجلس شورای ملی با ۱۸۷ رای موافق در برابر تنها ۴ رای مخالف به دولت رای داد و با تصویب آن در مجلس سنا همه‌چیز به پایان رسید. حاکمان ایران و بحرین برخی مخالفان را در داخل سرکوب کردند. بحرین ۲۳ مرداد ۱۳۵۰ رسماً اعلام استقلال کرد و ساعتی بعد ایران نخستین کشوری بود که او را پذیرفت.

انگلیس در ازای بحرین سه جزیرهٔ ایرانی تنب بزرگ و کوچک و ابوموسی را که در اشغال داشت به ایران پس داد. البته از آن هنگام تا کنون هنوز امارات با ایران بر سر حاکمیت این سه جزیره مناقشه دارد.

لغو امتیاز تنباکو به فتوای میرزای شیرازی در سال ۱۲۷۰:

در زمان ناصرالدین شاه، شرکت انگلیسی رژی، قراردادی با ایران امضا کرد. بر اساس این قرارداد، خرید و فروش و تولید محل توتون و تنباکوی ایران در داخل و خارج، به مدت پنجاه سال به صورت انحصاری به آقای ماژور تالبوت و شرکای او داده شد. در مقابل، صاحبان امتیاز متعهد شدند سالانه مبلغ پانزده هزار لیره انگلیسی و یک چهارم سود کمپانی را پس از کم کردن همه مخارج، به دولت ایران بپردازند.

این قرارداد، افزون بر زیان های اقتصادی، در زمینه های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی نیز زیان هایی در پی داشت؛ زیرا بنا بر بندهای گوناگون قرارداد، صاحبان امتیاز توتون و تنباکو برای آگاهی از میزان محصول زارعان، به هرگونه تفحص و تجسس مجاز بودند. مأموران دولتی نیز باید برای تحقق این امر با آنها همکاری می کردند. افزون بر این، همه وسایل و لوازمی که صاحبان امتیاز از خارج وارد می کردند، از هزینه های گمرکی و پرداخت هرگونه مالیات معاف بود.

رهبران مذهبی وقتی این وضعیت را دیدند، کوشیدند افزون بر گوشزد کردن زیان های اقتصادی این قرارداد، پی آمدهای فرهنگی و اجتماعی آن را نیز به مردم یادآور شوند. مردم به ندای رهبران خود پاسخ مثبت دادند و دست به قیام گسترده و عمومی زدند. در این شرایط میرزای بزرگ فتوای تحریم تنباکو را صادر کرد. متن فتوا به این شرح بود:

بسم الله الرحمن الرحیم
«الیوم استعمال توتون و تنباکو بأی نحو کان در حکم محاربه با امام زمان عج) است. حرره الاحقر محمدحسن الحسینی».

این فتوای کوتاه و قاطع، چون آیات آسمانی در قلب ها نفوذ کرد و حماسی ترین و شکوهمندترین نهضت مردمی را پدید آورد که تا آن زمان در تاریخ بی مانند بود. وحدت مردم در پیروی از این حکم، دولتیان را بر آن داشت، به منظور ایجاد خلل در رفتار معترضانه مردم، شایعه جعلی بودن حکم را مطرح کنند و برای خنثی کردن تأثیر آن بکوشند. مردم و علما برای کسب اطمینان از درستی حکم، تلگرام ها و نامه هایی به سامرا فرستادند. در پاسخ آنان، میرزا حسین نوری، محدث و فقیه مشهور، در تلگرامی برای داماد خود، شیخ فضل الله نوری، درستی حکم و صدور آن را تأیید کرد.
دولت، نخست در برابر موج اعتراض، انحصار داخلی را لغو و اعلام کرد مردم می توانند توتون و تنباکوی خود را آزادانه در داخل کشور خرید و فروش کنند.

دو هفته پس از اعلام لغو امتیاز داخلی، پاسخ میرزای شیرازی به تلگرام علما به تهران ارسال شد. ایشان در این تلگرام با سپاس از شاه، اظهار امیدواری کرد که دست بیگانگان به کلی از ایران کوتاه شود. این پاسخ، دولتیان را که خواهان صدور حکم حلیت استعمال تنباکو بودند، به مقصودشان نرساند.

سرانجام شاه در پنجم جمادی الاخر سال 1309، برای اطمینان بیشتر، در نامه ای به امین السلطان، لغو کامل امتیاز را اعلام کرد تا وی این خبر را به آگاهی مردم و علما برساند. به این ترتیب، علما از صحت اعلان های دولت و فسخ امتیاز مطمئن شدند و برای پایان دادن به انتظار مردم و برقراری آرامش در جامعه، در 25 جمادی الاخر سال 1309 پایان حکم تحریم را اعلام کردند