استراتژی جهانی در مورد فعالان اقتصادی معتمد (AEO) چیست و جایگاه گمرک ایران در آن کجاست؟

گروه اقتصادی: فعالان اقتصادی معتبر (Authorized Economic Operators) اشخاصی هستند فراتر از قانون مدار که با جابجایی بین المللی کالا و مسافر در ارتباط هستند.

به گزارش بولتن نیوز، طبق تعریف ذکر شده در متن چارچوب استانداردهای SAFE  سازمان جهانی گمرک و در رکن دوم آن، این اشخاص تولید کننده ها، وارد کننده ها، صادر کننده ها، ترخیص کاران، حمل کننده ها و متصدیان حمل (فورواردرها)، بنادر، فرودگاه ها، انبارها و غیره هستند که حائز شرایط استانداردهای امنیتی زنجیره تامین می باشند. چارچوب استانداردهای SAFE  و مفهوم فعالان اقتصادی معتبر در این استانداردها در سال 2005  توسط سازمان جهانی گمرک معرفی گردید.

برنامه AEO  در گمرکات کشورهای مختلف نام های متفاوتی دارد از جمله برنامه فهرست طلایی، کریدور سبز، تجار خوشنام، تجار معتمد، برنامه مدیریت طبقه بندی شرکت ها، فعالان یا عاملان اقتصادی معتبر. هم چنین فعالان به زیر مجموعه ها یا کلاس های مختلف با سطوح متفاوت اعتبار تقسیم بندی می شود. 

گمرکات کشورها ده ها سال است که برنامه تجار خوشنام (Trusted Trader) را اجرا می کنند. مفهوم اشخاص معتمد (Authorized Person) در استاندارد 32/3 در ضمیمه کلی کنوانسیون تجدید نظر شده کیوتو بیان شده است. مفهوم فعالان اقتصادی معتمد(AEO)  نیز در چارچوب استانداردهای SAFE معرفی شده است. در ماده 7/7 موافقتنامه تسهیل تجارت سازمان جهانی تجارت، مفهوم فعالان معتمد(Authorized Operator)  به عنوان مکمل مفهوم قدیمی تجار خوشنام تشریح شده است.

هدف برنامه فعالان اقتصادی معتمد(AEO)  بر اساس چارچوب استانداردهای SAFE ، ارائه یک استاندارد جهانی برای توسعه همکاری مبتنی بر اعتماد به فعالان اقتصادی می باشد. این نوع فعالان اقتصادی سطح بالای قانون مداری را اثبات کرده و سیستم های کاملی برای برخورداری از ضوابط ویژه از جمله امنیت زنجیرۀ تأمین در مقابل دریافت مزایای قابل لمس در گمرک پیاده کرده اند.

اجرای چارچوب استانداردهای SAFE الزامی نمی باشد و لذا گمرکات کشورها از قابلیت انعطاف بیشتری در طراحی برنامه AEO خود استفاده می کنند. لذا برنامه های فعالان اقتصادی معتمد که تاکنون در کشورهای مختلف اجرایی شده اند، تفاوت های زیادی از یکدیگر دارند و این برنامه ها در بسیاری کشورها گستره زیادی ندارد. دلیل اصلی این محدودیت ها از جنبه گستره و اجرای برنامه فعالان اقتصادی معتمد عبارتند از :

1- تمرکز بر صادرات یا واردات

2- عدم شمول همه فعالان اقتصادی در این برنامه

3- عدم تناسب الزامات و هزینه های اجرای ضوابط فعالان اقتصادی معتمد در مقابل مزایای آن

4- موانع برای ورود به این برنامه از جمله حداقل گردش مالی و یا حداقل تعداد اظهارنامه های گمرکی

5- الزامات مربوط به ارائه ضمانت مالی

6- تعداد زیادی از سازمان های دولتی مرتبط با فرآیند ترخیص وجود دارند، ولیکن در برنامه های فعالان اقتصادی معتمد نقش ندارند.

7- چالش های کلی در مورد مدرنیزاسیون و عملکرد گمرک از جمله سطح اتوماسیون ترخیص، فرآیندهای کاغذی، زمان لازم برای ترخیص، عدم وجود سیستم تضمین.

8- چالش های شرکت های کوچک و متوسط.

با توجه به تفاوت ها و انعطاف در برنامه های فعالان اقتصادی معتمد، مجموعه ای از حداقل استانداردها و ویژگی های هر برنامه می تواند شناسایی اعتبار این برنامه ها را تسهیل کند. یکی از چالش های اصلی پیش رو، چگونگی اطمینان از اجرای هماهنگ و حذف شیوه های واگرایانه در مورد برنامه های فعالان اقتصادی معتمد می باشد.

به علت تفاوت ها در برنامه های فعالان اقتصادی معتمد، انعقاد موافقت نامه های شناسایی متقابل (MRA) مستلزم مذاکرات و مقایسه فرآیند اعتبارسنجی مشترک فعالان اقتصادی معتمد می باشد که بسیار پیچیده و زمان بر هستند. اجرای هماهنگ و استاندارد شده برنامه های فعالان اقتصادی معتمد در شناسایی متقابل اعتبار به صورت بین المللی و بدون نیاز به موافقتنامه شناسایی متقابل اهمیت دارد.

موضوع دیگر برای توسعه و بهبود، چگونگی گسترش اجرای برنامه های فعالان اقتصادی معتمد از طریق ارائه مزایای ملموس تر برای ایجاد مجموعه بزرگی از تجار خوشنام در هر کشور می باشد. مفهوم فعالان اقتصادی معتمد، به عنوان یک برنامه برای بهبود امنیت زنجیرۀ تأمین و نیز تسهیل معاملات تجاری شرکت هایی که به طور موفق اعتبار بخشی شده اند، می باشد. این اصول شامل مدیریت ریسک به عنوان ابزاری کلیدی برای مدیریت کنترل های گمرکی می باشد. یکی از اصول دیگر، گذر از مدل عملیاتی مبتنی بر یک معامله که در آن هر محموله منوط به ارائه اطلاعات، بازبینی، ارزیابی و بررسی مجدد، به مدل کنترل مبتنی بر حسابرسی می باشد. مدل کنترل مبتنی بر حسابرسی بویژه برای شرکت های با سطح قانون مداری بالا اعمال می شود.

لذا توسعه مفهوم فعالان اقتصادی معتمد به توانایی و سطح بلوغ گمرک یک کشور و اجرای استانداردها و اصول مندرج در چارچوب استانداردهای SAFE ، کنوانسیون تجدیدنظر شده کیوتو و موافقت نامه تسهیل تجارت سازمان جهانی تجارت بستگی دارد.

فعالان اقتصادی معتمد می توانند از گمرک انتظار داشته باشند که به تعهدات قانون مداری و امنیت زنجیرۀ تأمین و نیز سرمایه گذاری آنها در سیستم ها و زیرساخت های امنیتی پاسخ دهند. این انتظارات شامل رویه های مدرن، خودکار و ساده، و تکنیک های مندرج در کنوانسیون تجدیدنظر شده کیوتو و موافقت نامه تسهیل تجارت می باشد.

مزایای AEO :

مفهوم مدیریت قانون مداری داوطلبانه بایستی مزایای جذاب برای همه اعضای برنامه AEO ارائه نماید. فوائد AEO می تواند به چهار گروه کلی تقسیم شود:

• سرعت
• قابلیت پیش بینی بیشتر
• هزینه های کمتر
• خدمات بهتر.

نسل دوم برنامه فعالان اقتصادی معتمد (AEO 2.0) :

در حالی که برنامه های فعالان اقتصادی معتمد براساس چارچوب استانداردهایSAFE   پذیرش و بلوغ کافی در طی دهه گذشته بدست آورده است، نقص ها و ضعف هایی نیز دارد که در بالا ذکر شد. بنابر این زمان آن رسیده که سطح فعلی اجراء مورد بازنگری، طراحی مجدد یا ارتقاء قرار گیرد و به بالاترین سطح ممکن از جنبه هماهنگی برسد.

اعتبار سنجی و شناسایی توسط سازمان جهانی گمرک :

سازمان جهانی گمرک بایستی برنامه اندازه گیری عملکرد و مدیریت برنامه های فعالان اقتصادی معتمد را توسعه بیشتری دهد. این موضوع از طریق مطالعات عارضه یابی و تحلیل التزام گمرکات به ابزارهای سازمان جهانی گمرک نظیر کنوانسیون تجدید نظر شده کیوتو(RKC) ، چارچوب استانداردهای SAFE و برنامه فعالان اقتصادی معتمد امکان پذیر است. سطح التزام به این شرایط برای اعتبار سنجی و در نهایت تصدیق تبعیت گمرکات کشورها از چارچوب استانداردها و ضوابط و الزامات نسل دوم AEO  استفاده خواهد شد.

تقویت استاندارد  AEO  از طریق حداقل ضوابط :

برنامه های AEO در سراسر دنیا از لحاظ طراحی و گستره تنوع زیادی دارد. استقبال از این برنامه در بسیاری کشورها خیلی زیاد نیست. نسل دوم برنامه فعالان اقتصادی معتمد تعریف سخت گیرانه تر دارد و مستلزم برخورداری از حداقل ضوابط گمرک هستند تا به عنوان برنامه AEO سازمان جهانی گمرک پذیرفته شوند. برخی از این ضوابط شامل موارد ذیل هستند :

1- انطباق با رکن اول چارچوب استانداردهای SAFE  بویژه استاندارد های 1، 3 ، 4 ، 5 ، 6 و 7

2- انطباق با استاندارد های رکن دوم چارچوب استانداردها.

3- قابل اعمال به رویه های واردات و صادرات و نیز ترانزیت و انبارداری.

4- امکان پذیرش همه فعالان اقتصادی از جمله : وارد کننده، صادر کننده، تولیدکننده، حمل کننده،  شرکت های پست سریع، متصدیان حمل، نماینده کشتیرانی، ترخیص کار، و شرکت های کوچک و متوسط.

5- انطباق کامل با استاندارد 3 رکن دوم در مورد مزایا برای فعالان اقتصادی معتمد؛ سایر مزایا و رویه های ساده سازی شده نیز بایستی مورد توجه قرار گیرد.

مجموعه فعالان اقتصادی معتمد بایستی از طریق اتخاذ یک رویکرد جامع برای همه فعالان اقتصادی بویژه شرکت های کوچک و متوسط و شرکت های خدماتی، بدون موانع و طبق مفاد چارچوب  استانداردهای SAFE  و موافقت نامه تسهیل تجارت، افزایش یابد. شرکت های کوچک و متوسط در تجارت بین الملل برای بسیاری از اقتصادها نقش مهمی ایفا می کنند و شرکت های بزرگ چند ملیتی به محصولات آنها وابسته هستند. از جنبه اینکه چگونه فعالان اقتصادی بویژه شرکت های کوچک و متوسط ضوابط خاص مبتنی بر مدل های کسب و کارشان را رعایت کنند و برای اینکه به یک رویکرد جامع دست پیدا کنند، می تواند انعطاف هایی وجود داشته باشد. آموزش مستمر و ظرفیت سازی از جمله یک برنامه بالقوه در مورد گواهی سازمان جهانی گمرک برای مدرسان اعتبار سنجی فعالان اقتصادی معتمد و نیز متناسب سازی با مدل های مختلف کسب و کار، می تواند مجموعه فعالان اقتصادی معتمد را بزرگ تر نماید. عملکرد برنامه های فعالان اقتصادی معتمد نیز از طریق تعداد شرکت ها یا حجم تجارت آنها می تواند اندازه گیری شود.

مدیریت بر اساس حسابرسی پس از ترخیص :

تجار قانون مدار بویژه فعالان اقتصادی معتمد که سطح بالای قانون مداری دارند و نیز در سیستم ها، زیر ساخت ها و امکانات جهت اطمینان از سطح بالای امنیتی و درستکاری در زنجیره تأمین سرمایه گذاری کرده اند، بایستی از طریق رویه های سیستماتیک مبتنی بر حسابرسی، مدیریت و کنترل شوند.

ظهور فناوری بلاک چین فرصت های بیشتری برای بهبود برنامه فعالان اقتصادی معتمد فراهم می سازد. چنانچه فعالان اقتصادی معتمد از فناوری دفترکل توزیع شده یا بلاک چین استفاده می کنند و همه تراکنش های تجارت بین الملل را در بلاک چین حفظ می کنند، گمرک می تواند روابط خود را با چنین شرکت ها و فناوری بلاک چین، با اعتماد بالا تقویت کند و محیط امن و کنترل مبتنی بر حسابرسی را فراهم نماید. از طریق دسترسی به این بلاک چین، گمرک می تواند ارزیابی ریسک، حسابرسی پس از ترخیص و سایر کنترل های لازم را بدون متاثر کردن جابجایی محموله، انجام دهد.

در چهارمین کنفرانس جهانی فعالان اقتصادی معتمد موارد ذیل مورد تاکید قرار گرفت :

- ارتقاء سیستم های قدیمی AEO

- ایجاد مدل های ملی موافقتنامه های شناسایی متقابل

- انتقال تمرکز از اعتبارسنجی به نظارت یا مدیریت

- ارتقاء برنامه های تسهیلی

- گنجاندن شرکت های کوچک و متوسط در برنامه های AEO

- جلب حمایت برای برنامه های AEO  

- تعمیم AEO به سایر سازمان ها

- اندازه گیری نتایج AEO و MRA

جایگاه گمرک ایران در زمینه موافقتنامه های شناسایی متقابل (Mutual Recognition Agreements/arrangements):

موافقتنامه های شناسایی متقابل در واقع ابزاری برای معرفی شرکت های معتمد (AEO) یک کشور در سطح بین المللی می باشد. بدون چنین موافقتنامه هایی، کارکرد برنامه AEO در سطح ملی باقی می ماند.

گمرک ایران در این راستا فقط با گمرک روسیه تفاهم نامه ای تحت عنوان کریدور سبز امضاء نموده است که نمی توان به آن یک MRA  اطلاق نمود، به طوری که به این موضوع در گزارش سازمان جهانی گمرک (در جدول ذیل) اشاره نشده است. گمرک ایران با گمرک چین مذاکراتی را از سال 1397 آغاز نموده ولی  این موضوع به مرحله نهایی نرسیده است.

تا سال 2020 تعداد 87 موافقتنامه شناسایی متقابل به صورت دوجانبه و تعداد 4 موافقتنامه منطقه ای امضاء در سراسر دنیا شده است. بر اساس گزارش سازمان جهانی گمرک در سال 2020 برخی کشورها که در زمینه چنین موافقتنامه هایی فعال هستند را به عنوان مثال در جدول ذیل ذکر می کنیم:

موافقتنامه شناسایی متقابل موجب تسریع فرآیندهای گمرکی می شود و تصویر برند شرکت ها را ارتقاء می دهد. پژوهشی توسط گمرک کره جنوبی و چین که چنین موافقتنامه ای امضاء نموده اند نشان داد که فرآیند ترخیص صادرات از چین و واردات به کره جنوبی از طریق ردیابی بارنامه های مرتبط، تسریع شده و زمان لازم برای ترخیص به صورت قابل ملاحظه ای کاهش یافت. این موضوع برای صادرات از کره جنوبی به چین  نیز مورد بررسی قرار گرفت و تسریع و تسهیل در ترخیص برای شرکت های AEO بعد از امضاء و اجرای موافقتنامه اثبات شد.