قطار شناسایی جدائی طلبی چاره ساز، به اکراین رسید

گروه بین الملل - سید حسین حسینی، حقوقدان : روسیه ۲ اسفند ۱۴۰۰، استقلال دو منطقه دونتسک (Donetsk) و لونسک (Luhansk) را که به عنوان دونباس (Donbas) معروف، و در ۱۴ مه ۲۰۱۴ اعلام استقلال کرده بودند، شناسایی کرد. گفته شده، رئیس جمهور روسیه اعلام کرده است نیروهای نظامی روسیه به عنوان «حافظ صلح» به این منطقه می روند. این اقدام روسیه با واکنش و مخالفت اروپا و آمریکا مواجه شده و این کشورها به دنبال وضع تحریم های شدید علیه روسیه و منطقه مزبور می باشند. آنها این اقدام را مغایر با اصل تمامیت سرزمینی اکراین و موافقتنامه های قبلی از جمله موافقتنامه ۲۰۱۵ مینسک می دانند. جدای از اختلافات سیاسی، سئوال این است که آیا اعلام استقلال یکجانبه منطقه دونباس و شناسایی آن توسط روسیه مغایر با حقوق بین الملل است؟ در پاسخ باید گفت، حقوق بین الملل به این دو مسأله به طور کامل پاسخ نگفته و هر دو، موضوع اختلاف نظر رویه ای و دکترینی است.

به گزارش بولتن نیوز،  اعلام استقلال یکجانبه منطقه دونباس، تکرار یک روند و جدال تاریخی است که پیش‌تر در مناطقی مانند کوزوو (با حمایت غرب) و اوستیای جنوبی و آبخازیا (با حمایت روسیه) وجود داشته است. در آن موارد جوهره استدلال طرفداران جدایی طلبی و اعلام استقلال یکجانبه (بدون رضایت دولت مادر و طی فرایند قانون اساسی) این بوده که ملتهای تحت ستم و بی عدالتی، محق به حق تعیین سرنوشت بوده و می توانند بطور یکجانبه اعلام استقلال کنند. سایرین نیز می بایست در راستای حق خودساخته ای با عنوان «مسئولیت حمایت» (Responsibility to Protect) از استقلال این ملتها حمایت کنند. حول این محور استدلالی، دکترینی با عنوان «جدایی طلبی چاره ساز» (Remedial Secession) شکل گرفته است که طرفداران و مخالفان خود را دارد. آن چه روشن است این استدلال ها و دکترین ها همواره مورد استناد بوده و پذیرش و رد آن تابع منافع طرف های مختلف بوده است. به عبارتی، روسیه، اروپا و آمریکا در تجویز حکمی درباره این موضوع، استدلال های کمابیش مشابهی داشته، اما در مصداق یابی دچار اختلاف سیاسی بوده اند.

به نظر می رسد اکنون غرب به تعارض در دیدگاه رسیده است. به طور مثال در قضیه اعلام استقلال یکجانبه کوزوو این غرب بود که پس از حمله نظامی غیرقانونی ناتو به صربستان، با استناد به حق تعیین سرنوشت، اعلام استقلال یکجانبه کوزوو را برسمیت شناخت. اکنون همان سناریو در ادامه موارد قبلی، توسط روسیه دنبال می شود. در آن مورد، مسأله مشروعیت اعلام استقلال کوزوو (و نه مساله اعتبار شناسایی سایرین)، توسط مجمع عمومی ملل متحد به دیوان بین المللی دادگستری ارجاع داده شد و دیوان مذکور که رکن قضایی اصلی سازمان ملل می باشد با دریافت نظرات کشورها به این سئوال پاسخ گفت که آیا اعلام استقلال یکجانبه در حقوق بین الملل منع شده است؟ متاسفانه در آن قضیه دیوان بین المللی دادگستری در نظریه مشورتی سال ۲۰۱۰ خود با کنار گذاردن دیدگاه کشورهایی همانند ایران، بیان داشت که هیچ چیزی در حقوق بین الملل اعلام استقلال یکجانبه را منع نمی کند و اصل تمامیت سرزمینی، یک اصل بین الدولی است و در تحولات درون کشورها اعمال نمی شود. دیوان البته با توجه به محدود بودن سئوال مجمع عمومی، به موضوع قانونی یا غیرقانونی بودن عمل شناسایی دولتهای دیگر نپرداخت.

در آن قضیه ایران به همراه چند دولت دیگر از جمله اسپانیا، با مخالف با جدایی طلبی، صراحتا اعلام داشت، اعلام استقلال کوزوو مغایر حقوق بین الملل می باشد و تا به امروز نیز از شناسایی کوزوو خودداری کرده است. در مقابل، رویکرد غالب دول غربی و اروپایی چیز دیگری بود و با استناد به دکترین چاره ساز، طرفدار استقلال یکجانبه ملتها بودند. روسیه نیز در آن قضیه و موارد مشابه، تفسیری کمابیش همساز با غرب داشته است. ایران در لایحه خود درباره کوزوو، صراحتا به جامعه بین المللی در خصوص ترویج چنین پدیده ای هشدار داده و اعلام داشت: «پاسخ دیوان بین المللی دادگستری در این پرونده به موضوع مطروحه توسط مجمع عمومی نمی بایست علامت اشتباه دهد. غفلت از اصل تمامیت سرزمینی دولتها می تواند برخی گروه های جدایی طلب را تشویق به اقدام خشونت آمیز کرده و در مقابل نیز مقامات دولتی پاسخ خشونت آمیز داشته باشند. این دور باطل خشونت، نه تنها تمامیت سرزمینی دولتها را به مخاطره خواهد انداخت، بلکه تهدیدی علیه صلح و امنیت بین المللی خواهد بود.»* ایران همواره اعلام استقلال یکجانبه را غیرقانونی دانسته است، موضعی که بدور از ملاحظات سیاسی زودگذر می بایست حفظ شود.